DOI issue:
Heft 2
DOI article:Wiśniowski, Eugeniusz: Liczebność duchowieństwa diecezjalnego na ziemiach polskich w pierwszej połowie XVI w
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29201#0211
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XVI, zeszyt 2 — 1968
EUGENIUSZ WIŚNIOWSKI
LICZEBNOŚĆ DUCHOWIEŃSTWA DIECEZJALNEGO
NA ZIEMIACH POLSKICH W PIERWSZEJ POLOWIE XVI W.
W społeczeństwie średniowiecznym duchowieństwo odgrywało rolę
niezmiernie ważną. Zamknięte w odrębny i uprzywilejowany stan o wła-
snej, autonomicznej organizacji spełniało ono nie tylko kierownicze funk-
cje w zakresie życia religijnego, ale wywierało zarazem ogromny wpływ
na rozwój szeroko pojętej kultury społecznej. Powszechnie znane są po-
wiązania przedstawicieli duchowieństwa wyższego z aparatem państwo-
wym, w którym, spełniali oni ważne i odpowiedzialne zadania. W mniej-
szym natomiast stopniu uświadamiamy sobie rolę duchowieństwa niższe-
go, rozproszonego po parafiach, stanowiących wówczas podstawowe ogni-
wo życia kościelnego i społecznego Tymczasem, jak się wydaje, rola ple-
bana, wikariusza czy altarysty w kształtowaniu ówczesnej kultury ma-
sowej była niezwykle ważna. Jeden z elementów pozwalających ocenić
możliwości społecznego oddziaływania duchowieństwa stanowi znajomość
jego liczebności. Jest to problem, który szczególnie dla okresu średnio-
wiecza wobec niedostatecznej z reguły podstawy źródłowej, nastręcza
wiele trudności. Stąd tez w literaturze próby globalnych szacunków
duchowieństwa należą do rzadkości. W literaturze dotyczącej ziem pol-
skich próbę taką dla interesującego nas okresu podjął G. Matem dla
Warmii - oraz piszący te słowa — dla archidiecezji gnieźnieńskiej -'. Cen-
ny materiał do opracowania omawianego problemu posiadamy dla te-
renu diecezji krakowskiej. Dostarczają go nie wydane dotychczas, a znaj-
dujące się w Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie, księgi
kontrybucji, dochowane od r. 1513 począwszy oraz księga retaksacji
' E. Wiśniowski, Rozwój sieci parafialnej w prepozpiarze wiślickiej w śred-
niowiecza, Warszawa 1965, s. 9—10.
^ G. Ma tern, Die 7circ7i7ic7ien Ver7=dknisse in Ermland wahrend des spdien
TWitteiaRers, Paderborn 1953, s. 31—43.
3 E. Wiśniowski, Rozwój organizacji parafialnej w Po/sce do czasów refor-
macji, [W:] Kościół w Polsce, t. I, Kraków 1968, s. 323—330.
4 Są to księgi z lat 1513 (nr 1), 1527 (nr 2), 1539 (nr 4), 1561, 1577, 1607,
1608 (kolejno numery 5—8), 1622 (bez sygn.), 1634 (nr 8a), 1637 (nr 9), 1643
(nr 10). Noszą one zwykle nazwę Regestrnm contribationis. Księgi z lat 1527,
1539, 1561, 1577, 1637 nie posiadają tytułu.
Tom XVI, zeszyt 2 — 1968
EUGENIUSZ WIŚNIOWSKI
LICZEBNOŚĆ DUCHOWIEŃSTWA DIECEZJALNEGO
NA ZIEMIACH POLSKICH W PIERWSZEJ POLOWIE XVI W.
W społeczeństwie średniowiecznym duchowieństwo odgrywało rolę
niezmiernie ważną. Zamknięte w odrębny i uprzywilejowany stan o wła-
snej, autonomicznej organizacji spełniało ono nie tylko kierownicze funk-
cje w zakresie życia religijnego, ale wywierało zarazem ogromny wpływ
na rozwój szeroko pojętej kultury społecznej. Powszechnie znane są po-
wiązania przedstawicieli duchowieństwa wyższego z aparatem państwo-
wym, w którym, spełniali oni ważne i odpowiedzialne zadania. W mniej-
szym natomiast stopniu uświadamiamy sobie rolę duchowieństwa niższe-
go, rozproszonego po parafiach, stanowiących wówczas podstawowe ogni-
wo życia kościelnego i społecznego Tymczasem, jak się wydaje, rola ple-
bana, wikariusza czy altarysty w kształtowaniu ówczesnej kultury ma-
sowej była niezwykle ważna. Jeden z elementów pozwalających ocenić
możliwości społecznego oddziaływania duchowieństwa stanowi znajomość
jego liczebności. Jest to problem, który szczególnie dla okresu średnio-
wiecza wobec niedostatecznej z reguły podstawy źródłowej, nastręcza
wiele trudności. Stąd tez w literaturze próby globalnych szacunków
duchowieństwa należą do rzadkości. W literaturze dotyczącej ziem pol-
skich próbę taką dla interesującego nas okresu podjął G. Matem dla
Warmii - oraz piszący te słowa — dla archidiecezji gnieźnieńskiej -'. Cen-
ny materiał do opracowania omawianego problemu posiadamy dla te-
renu diecezji krakowskiej. Dostarczają go nie wydane dotychczas, a znaj-
dujące się w Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie, księgi
kontrybucji, dochowane od r. 1513 począwszy oraz księga retaksacji
' E. Wiśniowski, Rozwój sieci parafialnej w prepozpiarze wiślickiej w śred-
niowiecza, Warszawa 1965, s. 9—10.
^ G. Ma tern, Die 7circ7i7ic7ien Ver7=dknisse in Ermland wahrend des spdien
TWitteiaRers, Paderborn 1953, s. 31—43.
3 E. Wiśniowski, Rozwój organizacji parafialnej w Po/sce do czasów refor-
macji, [W:] Kościół w Polsce, t. I, Kraków 1968, s. 323—330.
4 Są to księgi z lat 1513 (nr 1), 1527 (nr 2), 1539 (nr 4), 1561, 1577, 1607,
1608 (kolejno numery 5—8), 1622 (bez sygn.), 1634 (nr 8a), 1637 (nr 9), 1643
(nr 10). Noszą one zwykle nazwę Regestrnm contribationis. Księgi z lat 1527,
1539, 1561, 1577, 1637 nie posiadają tytułu.