DOI Artikel:
Maśliński, Antoni: Zagadnienie Manieryzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27670#0012
6
A. MAŚLIŃSKI
że bywała ona nieraz przedstawiana * 2 i to nas zwalnia od nakreślania tu
podobnej. Teraz wystarczy tylko założyć, że przez manieryzm rozumiemy
sztukę, która przestała już być renesansowa, a nie zaczęła jeszcze być baro-
kowa. Powszechnie przyjęto zamykać ten okres w latach od ok. 1520 r. do
ok. 1580/1590 r. dla sztuki włoskiej i do około 1650 r. dla sztuki na północ
od Alp. Stoimy na gruncie rozumienia manieryzmu:
1. Jako okresu a raczej epizodu historycznego w podanych wyżej grani-
cach czasowych, w odróżnieniu od niektórych badaczy, którzy rozciągają
manieryzm na gruncie sztuki, a nawet architektury wdoskiej na bez mała
pierwszą ćwierć XVII w.
2. Wbrew pewnej części uczonycb, widzimy w manieryzmie tylko jeden
z nurtów tego okresu, może nawet nurt dominujący, ale w każdym razie
nie jedyny, współistniejący z innymi, mianowicie z dojrzałym i późnym
renesansem, z akademizmem i eklektyzmem porenesansowym, z wczesnym
barokiem, pomijając już specyficzny realizm Caravaggia i jego naśladow-
ców.
Zakładamy tu zatem historyczne rozumienie manieryzmu i tylko ono
będzie tu brane pod uwagę. W tym miejscu wprowadźmy rozróżnienie mię-
dzy manieryzmem właściwym XVI w. i 1 poł. XVII w. a innymi „manieryz-
mami” w rozumieniu ponadczasowym. Trudno znaleźć rzeczownik, łatwiej
przymiotnik. Przymiotnika zatem „manierystyczny” będziemy używali przy
okreśłaniu sztuki o cechach manierystycznych i pochodzącej z okresu ma-
nieryzmu , zaś wszelką postać sztuki wpadającej w manierę lub o cechach
dekadencji będziemy określali przymiotnikiem „manieryczny”, choćby na-
wet te cechy były zbieżne z cechami manierystycznymi.
Czerpiąc z poglądów ówczesnych artystóv/ i t&oretyków musimy pamię-
tać o zastrzeżeniu natury metodycznej: myśli ówczesnych ludzi o tyle będą
dla nas miarodajne, o ile będą zweryfikowane przez samo dzieło sztuki. Ono
bowiem (i ich zgrupowania pod odpowiednim kątem poznawczym) jest osta-
tecznym celem badawczym dla historyka sztuki. Chociaż powstałe w czasie
historycznym, w pełnym kontekście wszystkich jego czynników ideowych
i materialnych wyraża coś z osobowości artysty, ale jeszcze bardziej kon-
wencję stylową tamtych czasów, zwłaszcza v/ architekturze i w rzemiośle
artystycznym. Ciśnienie konwencji styloV' rej, zdyscyplinowanej poprzez wy-
mogi funkcji użytkowej, techniki i materiału, stanowi nieporównywalnie
Jersey 1963 s. 200-221. Pomieszanlem jęzjdców wieży Babel nazwał dytskusję nad
manieryzmem E. H. Gombrich. Recent Concept of Mannerism. Introduction: the
Uistoriographic Background. Tamże s. 163.
2 By wymienić tylko: N. F a s o 1 a. Storiografia del Manierismo. W: Scritti di
storia dell ’arte in onore di Lionello Venturi. Roma 1956 s. 429-447. Znakomity w
swym syntetycznym i przez to zwięzłym ujęciu krytyczny stan badań nad manieryz-
mem przedstawił ostatnio Z. H o r n u n g. Problem rokoka w architekturze sakralnej
XVIII wieku. Wrocław 1972.
A. MAŚLIŃSKI
że bywała ona nieraz przedstawiana * 2 i to nas zwalnia od nakreślania tu
podobnej. Teraz wystarczy tylko założyć, że przez manieryzm rozumiemy
sztukę, która przestała już być renesansowa, a nie zaczęła jeszcze być baro-
kowa. Powszechnie przyjęto zamykać ten okres w latach od ok. 1520 r. do
ok. 1580/1590 r. dla sztuki włoskiej i do około 1650 r. dla sztuki na północ
od Alp. Stoimy na gruncie rozumienia manieryzmu:
1. Jako okresu a raczej epizodu historycznego w podanych wyżej grani-
cach czasowych, w odróżnieniu od niektórych badaczy, którzy rozciągają
manieryzm na gruncie sztuki, a nawet architektury wdoskiej na bez mała
pierwszą ćwierć XVII w.
2. Wbrew pewnej części uczonycb, widzimy w manieryzmie tylko jeden
z nurtów tego okresu, może nawet nurt dominujący, ale w każdym razie
nie jedyny, współistniejący z innymi, mianowicie z dojrzałym i późnym
renesansem, z akademizmem i eklektyzmem porenesansowym, z wczesnym
barokiem, pomijając już specyficzny realizm Caravaggia i jego naśladow-
ców.
Zakładamy tu zatem historyczne rozumienie manieryzmu i tylko ono
będzie tu brane pod uwagę. W tym miejscu wprowadźmy rozróżnienie mię-
dzy manieryzmem właściwym XVI w. i 1 poł. XVII w. a innymi „manieryz-
mami” w rozumieniu ponadczasowym. Trudno znaleźć rzeczownik, łatwiej
przymiotnik. Przymiotnika zatem „manierystyczny” będziemy używali przy
okreśłaniu sztuki o cechach manierystycznych i pochodzącej z okresu ma-
nieryzmu , zaś wszelką postać sztuki wpadającej w manierę lub o cechach
dekadencji będziemy określali przymiotnikiem „manieryczny”, choćby na-
wet te cechy były zbieżne z cechami manierystycznymi.
Czerpiąc z poglądów ówczesnych artystóv/ i t&oretyków musimy pamię-
tać o zastrzeżeniu natury metodycznej: myśli ówczesnych ludzi o tyle będą
dla nas miarodajne, o ile będą zweryfikowane przez samo dzieło sztuki. Ono
bowiem (i ich zgrupowania pod odpowiednim kątem poznawczym) jest osta-
tecznym celem badawczym dla historyka sztuki. Chociaż powstałe w czasie
historycznym, w pełnym kontekście wszystkich jego czynników ideowych
i materialnych wyraża coś z osobowości artysty, ale jeszcze bardziej kon-
wencję stylową tamtych czasów, zwłaszcza v/ architekturze i w rzemiośle
artystycznym. Ciśnienie konwencji styloV' rej, zdyscyplinowanej poprzez wy-
mogi funkcji użytkowej, techniki i materiału, stanowi nieporównywalnie
Jersey 1963 s. 200-221. Pomieszanlem jęzjdców wieży Babel nazwał dytskusję nad
manieryzmem E. H. Gombrich. Recent Concept of Mannerism. Introduction: the
Uistoriographic Background. Tamże s. 163.
2 By wymienić tylko: N. F a s o 1 a. Storiografia del Manierismo. W: Scritti di
storia dell ’arte in onore di Lionello Venturi. Roma 1956 s. 429-447. Znakomity w
swym syntetycznym i przez to zwięzłym ujęciu krytyczny stan badań nad manieryz-
mem przedstawił ostatnio Z. H o r n u n g. Problem rokoka w architekturze sakralnej
XVIII wieku. Wrocław 1972.