30

ANNA WOLSKA-ROJ

tutaj konsolki występujące we fryzach w kościele w Łęcznej i bernar-
dynów w Leżajsku (il. 16).
Fryz konsolkowy występujący w kościele św. Wojciecha i w innych
kościołach typu lubelskiego nie jest motywem polskim, lecz stanowi na-
śladownictwo wzorów obcych — włoskich. Przyjęty został z architektury
antycznej i upowszechniony poprzez traktaty Serlia. Przykładem tego
typu rozwiązania jest zastosowanie fryzu konsolkowego przetz Serlia w
porządku kompozytowym jak również w jego projekcie wzorcowej fa-
sady kościoła bazylikowego zamieszczonym w księdze IV wydanej w
1559 r.76
W pracy dotyczącej pałacu Firlejów w Dąbrowicy Alicja Kurzątkow-
ska podaje kilka przykładów budowli włoskich, w których został zasto-
sowany fryz konsolkowy, można jednak w tym przypadku podać zarów-
no przykłady wcześniejsze, jak i bardziej charakterystyczne 77. Ponadto
autorka przeprowadza podział polskich przykładów fryzu konsolkowego
na fryzy w interpretacji Serlia (przykładem byłyby tutaj kościoły typu
lubelskiego) oraz w duchu Vredemana de Vries, w których konsole przy-
pominają tryglify porządku doryckiego.
Pierwszym przykładem zastosowania fryzu konsolkowego w Polsce
jest zapewne fryz występujący w fasadzie kościoła jezuitów w Kali-
szu (il. 14) z lat 1578-1595, którego autorem był Bernardom.
Kapitele występujące w elewacji zewnętrznej kościoła św. Wojciecha
(il. 13) mają rysunek typowy dla charakterystycznych kapiteli kościo-
łów typu lubelskiego. Jakkolwiek uderza w nich odmienny, wyjątkowo
płaski, graficzny modelunek, to ornament pokrywający płaszczyznę tych
kapiteli nie jest pierwotny. Widoczne jest to na zdjęciu kościoła sprzed
1923 r. (il. 5), tzn. zanim przystąpiono do jego generalnego remontu.
Wówczas ornament wypełniający kapitele był całkowicie przekryty tyn-
kiem i w tych miejscach, gdzie tynk odpadł, widoczny jest zupełnie inny
wzór, wprawdzie podobnie płasko modelowany, ale jednak mimo wszyst-

Zastosowanie to jest prezentowane w pracy G. N. Jemielianowa Korueu-
tarz do V:puoli „O pięciu porządkach w architekturze" (Warszawa 1955 s. 76 il. 68).
75 J. Kowalczyk. Febastiau Ferlio a sztuka polska. Warszawa 1973 il. 130.
77 Autorka podaje następujące przykłady: więzienie Antonio da Ponte z
1584 r. w Wenecji, zamek Caprarola pod Rzymem, pałac na Piazza Navona w Rzy-
mie. A. Kurzątkowska. Rezpdeucja Firlejów w Dąbrowicp. „Kwartalnik Ar-
chitektury i Urbanistyki" 9:1964 z. 1 s. 46. Wcześniejszymi przykładami są jednak
liczne pałace florenckie z poł. XV w., np.: Palazzo Medici — Ricardi, Palazzo
Rucellai, Palazzo Strozzi, w których konsole pełnią rolę wsporników podtrzymują-
cych dach. Przykładem w pełni już rozwiniętego fryzu konsolkowego o formie
czysto dekoracyjnej jest fryz występujący w dekoracji dziedzińca klasztoru Santa
Maria della Pace z 1500 r., którego autorem był Bramante.