DOI article:
Sienkiewicz, Jan Wiktor: Mariana Bohusza-Szyszki O sztuce
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27408#0359
MARIANA BOHUSZA-SZYSZKI O SZTUCE
355
mimo że gloryfikował przede wszystkim temat, „wprowadził zupełnie nowe
pierwiastki do formy, te właśnie, które dziś nazywamy ekspresjonizmem. A gdy
w burzy zmieniających się kierunków ekspresjonizm stał się modny - pisze
Bohusz - nie dostrzeżono już tych cech w formach Matejki, gdy mu się przy-
kleiło łatkę wstecznictwa, słusznie zresztą stosowaną do malarzy «histo-
rycznych», pozornie podobnych do niego, przez obierane tematy, które stały
się przecież tabu dla wizji ówczesnej”55. Ostatecznie oceniając dokonania
twórcze Matejki, Marian Bohusz-Szyszko stawia jasne stwierdzenie, iż zasługuje
on na to, aby w historii kultury europejskiej, a i w historii kultury całego
świata, uchodzić za przykład „jednej z najpotężniejszych energii twórczych
manifestujących się w człowieku”56.
Osobiste upodobania Mariana Bohusza-Szyszki odnajdujemy także w zbiorze
krytyk i omówień wystaw poświęconych sztuce XX wieku: malarstwa Szkoły
Paryskiej, prezentowanej w Royal Academy w Londynie, a także wystawom
poświęconym sztuce włoskiej i holenderskiej57. Punktem wyjścia w tych
krytykach była zawsze potrzeba omówienia podstawowych założeń danego
kierunku w sztuce, prezentowanego na określonej wystawie, a w następnej
kolejności (lub równolegle) ustosunkowanie się artysty do prezentowanych
dzieł. Bohusz-Szyszko dokonywał tych ocen w świetle własnych poglądów na
tematy sztuki, co od razu powodowało subiektywną selekcję - który z artystów
i które z dzieł jest ciekawe, nowatorskie i interesujące, a które są jedynie
„dziełem eksperymentatorów”58.
nie z kierunkiem w sztuce, który taką właśnie nazwę otrzymał w 1910 roku, ale z zasadniczym
nastawieniem do przekształcania form, [to] twórczość Matejki jest par excellance ekspresjo-
nistyczna”. Artysta przytacza jako przykład rysunek konia pod Wielkim Mistrzem w płótnie Bitwa
pod Grunwaldem, który według niego jest „rysunkiem rozsadzonym ponad wszelkie formy re-
alistyczne pod dyktandem efektu twórczego”.
55 Malarz Rzeczypospolitej Obojga Narodów, [w:] O sztuce, s. 204. W artykule tym
M. Bohusz-Szyszko, poprzez postawienie pytania: „jak powinniśmy oceniać dotychczasowe kryty-
ki dotyczące twórczości Matejki?”, określa jego miejsce w światowej i polskiej historii sztuki.
56 Tamże, s. 206-207.
57 O sztuce, s. 94-117. Szerzej o sztuce francuskiej pisał M. Bohusz-Szyszko w artykule
Pejzaż w sztuce francuskiej, tamże, s. 107-112. Wystawa pod tym samym tytułem, otwarta
w Royal Academy w Londynie 10 stycznia 1950 roku, obrazowała rozwój pejzażowego malar-
stwa francuskiego od roku 1500 do 1900. W artykule Włoska wystawa w Tatę Gallery (tamże,
s. 113-116) M. Bohusz-Szyszko zrecenzował wystawę włoskich futurystów. O sztuce holender-
skiej XVII wieku artysta pisał w 1952 roku w związku z wystawą 640 dzieł malarzy holender-
skich w Royal Academy w Londynie.
?s Ostrej krytyki wystawy dzieł artystów francuskich w Royal Akademy (w 1951 roku)
dokonał artysta w artykule pt. Szkoła Paryska w Royal Academy, opublikowanym na łamach
„Życia”, 1951, nr 9 z 4 III. Zob. przedruki w O sztuce, s. 98-103. Równie krytyczną opinię
wyraził Bohusz o wystawie Ecole de Paris w Tatę Gallery (w 1962 roku), nazywając wystawione
355
mimo że gloryfikował przede wszystkim temat, „wprowadził zupełnie nowe
pierwiastki do formy, te właśnie, które dziś nazywamy ekspresjonizmem. A gdy
w burzy zmieniających się kierunków ekspresjonizm stał się modny - pisze
Bohusz - nie dostrzeżono już tych cech w formach Matejki, gdy mu się przy-
kleiło łatkę wstecznictwa, słusznie zresztą stosowaną do malarzy «histo-
rycznych», pozornie podobnych do niego, przez obierane tematy, które stały
się przecież tabu dla wizji ówczesnej”55. Ostatecznie oceniając dokonania
twórcze Matejki, Marian Bohusz-Szyszko stawia jasne stwierdzenie, iż zasługuje
on na to, aby w historii kultury europejskiej, a i w historii kultury całego
świata, uchodzić za przykład „jednej z najpotężniejszych energii twórczych
manifestujących się w człowieku”56.
Osobiste upodobania Mariana Bohusza-Szyszki odnajdujemy także w zbiorze
krytyk i omówień wystaw poświęconych sztuce XX wieku: malarstwa Szkoły
Paryskiej, prezentowanej w Royal Academy w Londynie, a także wystawom
poświęconym sztuce włoskiej i holenderskiej57. Punktem wyjścia w tych
krytykach była zawsze potrzeba omówienia podstawowych założeń danego
kierunku w sztuce, prezentowanego na określonej wystawie, a w następnej
kolejności (lub równolegle) ustosunkowanie się artysty do prezentowanych
dzieł. Bohusz-Szyszko dokonywał tych ocen w świetle własnych poglądów na
tematy sztuki, co od razu powodowało subiektywną selekcję - który z artystów
i które z dzieł jest ciekawe, nowatorskie i interesujące, a które są jedynie
„dziełem eksperymentatorów”58.
nie z kierunkiem w sztuce, który taką właśnie nazwę otrzymał w 1910 roku, ale z zasadniczym
nastawieniem do przekształcania form, [to] twórczość Matejki jest par excellance ekspresjo-
nistyczna”. Artysta przytacza jako przykład rysunek konia pod Wielkim Mistrzem w płótnie Bitwa
pod Grunwaldem, który według niego jest „rysunkiem rozsadzonym ponad wszelkie formy re-
alistyczne pod dyktandem efektu twórczego”.
55 Malarz Rzeczypospolitej Obojga Narodów, [w:] O sztuce, s. 204. W artykule tym
M. Bohusz-Szyszko, poprzez postawienie pytania: „jak powinniśmy oceniać dotychczasowe kryty-
ki dotyczące twórczości Matejki?”, określa jego miejsce w światowej i polskiej historii sztuki.
56 Tamże, s. 206-207.
57 O sztuce, s. 94-117. Szerzej o sztuce francuskiej pisał M. Bohusz-Szyszko w artykule
Pejzaż w sztuce francuskiej, tamże, s. 107-112. Wystawa pod tym samym tytułem, otwarta
w Royal Academy w Londynie 10 stycznia 1950 roku, obrazowała rozwój pejzażowego malar-
stwa francuskiego od roku 1500 do 1900. W artykule Włoska wystawa w Tatę Gallery (tamże,
s. 113-116) M. Bohusz-Szyszko zrecenzował wystawę włoskich futurystów. O sztuce holender-
skiej XVII wieku artysta pisał w 1952 roku w związku z wystawą 640 dzieł malarzy holender-
skich w Royal Academy w Londynie.
?s Ostrej krytyki wystawy dzieł artystów francuskich w Royal Akademy (w 1951 roku)
dokonał artysta w artykule pt. Szkoła Paryska w Royal Academy, opublikowanym na łamach
„Życia”, 1951, nr 9 z 4 III. Zob. przedruki w O sztuce, s. 98-103. Równie krytyczną opinię
wyraził Bohusz o wystawie Ecole de Paris w Tatę Gallery (w 1962 roku), nazywając wystawione