DOI Artikel:
Mazurczak, Urszula M.: Miasto w pejzażu malarstwa niderlandzkiego: topika i obrazowanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27559#0079
MIASTO W PEJZAŻU MALARSTWA NIDERLANDZKIEGO
77
Helory (1253-1303) znanym z obrony ubogich^. Pomimo iż swoim ubio-
rem reprezentuje warstwy dworskie i z tej pozycji przestrzennej został
ukazany, to w epoce rozwijających się miast był patronem biednych,
zamieszkujących przedmieścia.
Usytuowanie zdarzeń w otwartej przestrzeni dawało malarzom możliwość
optycznego powiększenia sceny oraz integracji miejsca narracji z otaczającą
rzeczywistością o różnorodnej topografii i uwarunkowaniach architekto-
nicznych. Malarz mógł swobodnie przesuwać główny punkt sceniczny z po-
zycji centralnej tablicy w kierunku prawym lub łewym przestrzeni, uzy-
skując w ten sposób dodatkowe efekty iłuzji płastycznej. Odchodzenie
malarzy poł. XV wieku od rygorystycznej symetrii kompozycji na rzecz
diagonalnej, co widoczne jest u Rogera van der Weydena, pozwalało wpro-
wadzać zmienne ekwiwalenty miasta. Artysta ten wprowadził półkolistą linię
horyzontu zamykającą cały krajobraz, uzyskując w ten sposób większe
złudzenie krajobrazu budowanego na cięciwach łuku, a nie, jak nakazywała
to średniowieczna tradycja, na zasadzie równi pochyłej z równolegle
przebiegającymi uwarstwieniami. Tradycje warstwowo zachodzących planów,
jednego ponad drugim, odchodzą wraz z następowaniem nowożytnego rozu-
mienia przestrzeni nie bez związku z filozoficznymi tezami tworzonymi
w obrębie filozofii przyrody.
Taką konstrukcję obserwujemy w tryptyku Ukrzyźowu/ue mistrza Rogera
(1440 r. Wiedeń, Kunsthistorisches Museum, il. 22); trzy kwatery tworzą
tutaj spójną całość kompozycyjną postaci skupionych pod krzyżem wraz
z szeroką panoramą lekko pofałdowanego terenu. Bogactwo środków przyro-
dy, którymi posłużył się malarz: wzgórz, płytkich wąwozów z kępami
drzew, wydobywa również malowniczość położenia miasta. Zajmuje ono
łącznie z zamkiem cały środkowy plan kwatery. Nieregularna linia ulic
wykreślonych półkoliście odpowiada wygiętej linii murów obronnych,
a całość podporządkowana jest kopulastym niewielkim wzniesieniom terenu.
Baszta bramna, najbardziej ku widzowi wysunięty punkt tej rozległej
aglomeracji, skupia koncentrycznie wykreślone drogi, po których poruszają
się jeźdźcy. Różnorodność stylu architektonicznego, jaki tutaj został
zaprezentowany, wskazuje na łączenie archaicznych form ze współczesnymi.
Dotyczy to jednak architektury sakralnej oraz obronnej, bowiem wysokie
kamienice i niższe domy oddają styl późnogotyckiego budownictwa miej-
34
Tamże, s. 267.
77
Helory (1253-1303) znanym z obrony ubogich^. Pomimo iż swoim ubio-
rem reprezentuje warstwy dworskie i z tej pozycji przestrzennej został
ukazany, to w epoce rozwijających się miast był patronem biednych,
zamieszkujących przedmieścia.
Usytuowanie zdarzeń w otwartej przestrzeni dawało malarzom możliwość
optycznego powiększenia sceny oraz integracji miejsca narracji z otaczającą
rzeczywistością o różnorodnej topografii i uwarunkowaniach architekto-
nicznych. Malarz mógł swobodnie przesuwać główny punkt sceniczny z po-
zycji centralnej tablicy w kierunku prawym lub łewym przestrzeni, uzy-
skując w ten sposób dodatkowe efekty iłuzji płastycznej. Odchodzenie
malarzy poł. XV wieku od rygorystycznej symetrii kompozycji na rzecz
diagonalnej, co widoczne jest u Rogera van der Weydena, pozwalało wpro-
wadzać zmienne ekwiwalenty miasta. Artysta ten wprowadził półkolistą linię
horyzontu zamykającą cały krajobraz, uzyskując w ten sposób większe
złudzenie krajobrazu budowanego na cięciwach łuku, a nie, jak nakazywała
to średniowieczna tradycja, na zasadzie równi pochyłej z równolegle
przebiegającymi uwarstwieniami. Tradycje warstwowo zachodzących planów,
jednego ponad drugim, odchodzą wraz z następowaniem nowożytnego rozu-
mienia przestrzeni nie bez związku z filozoficznymi tezami tworzonymi
w obrębie filozofii przyrody.
Taką konstrukcję obserwujemy w tryptyku Ukrzyźowu/ue mistrza Rogera
(1440 r. Wiedeń, Kunsthistorisches Museum, il. 22); trzy kwatery tworzą
tutaj spójną całość kompozycyjną postaci skupionych pod krzyżem wraz
z szeroką panoramą lekko pofałdowanego terenu. Bogactwo środków przyro-
dy, którymi posłużył się malarz: wzgórz, płytkich wąwozów z kępami
drzew, wydobywa również malowniczość położenia miasta. Zajmuje ono
łącznie z zamkiem cały środkowy plan kwatery. Nieregularna linia ulic
wykreślonych półkoliście odpowiada wygiętej linii murów obronnych,
a całość podporządkowana jest kopulastym niewielkim wzniesieniom terenu.
Baszta bramna, najbardziej ku widzowi wysunięty punkt tej rozległej
aglomeracji, skupia koncentrycznie wykreślone drogi, po których poruszają
się jeźdźcy. Różnorodność stylu architektonicznego, jaki tutaj został
zaprezentowany, wskazuje na łączenie archaicznych form ze współczesnymi.
Dotyczy to jednak architektury sakralnej oraz obronnej, bowiem wysokie
kamienice i niższe domy oddają styl późnogotyckiego budownictwa miej-
34
Tamże, s. 267.