DOI issue:
I. Z zagadnień sztuki dawnej
DOI article:Mroczko, Teresa: Ilustracje Apokalipsy we Wrocławskim Komentarzu Aleksandra O. F. M.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13220#0037
ILUSTRACJE APOKALIPSY
31
1242 ............... I redakcja ilustracji
ok. 1250—1256
I
ok. 1270
1244 ............... II redakcja ilustracji
...... Egzemplarz Alberta ze Stade
...... Egzemplarz z Cambridge
V
po 1271 Egzemplarz z Wrocławia
XIII/XIV ............ Egzemplarz z Drezna
v
ok. 1340 ........................... Egzemplarz z Pragi
II
DEKORACJE RĘKOPISU WROCŁAWSKIEGO NA TLE NIEMIECKIEGO MINIATORSTWA
W XIII WIEKU
Pobieżne nawet obejrzenie dekoracji figuralnych Apokalipsy wrocławskiej pozwala stwierdzić, że
reprezentuje ona charakterystyczną manierę przedstawiania kostiumów. Fałdy szat, traktowane line-
arnie, łamane są w dość sztywne i nienaturalnie zagęszczone zalamki, krawędzie tworzą poszarpane,
ostro- i prostokątne uskoki. Maniera ta świadczy, iż rękopis nasz należy do szerokiego kręgu dzieł
malarskich powstałych na terenie Niemiec w XIII wieku, a tego rodzaju cechy formalne określone zo-
stały przez badaczy niemieckich mianem scharfbruchiger albo zackiger Stilss.
Dotychczasowe badania, przeprowadzone głównie przez Prausnitza86, łączyły rękopis wrocławski
ze szkołą sasko-turyngską. Atrybucji tej dokonał Prausnitz. Analizując dwa inicjały figuralne naszego
rękopisu: inicjał S na fol. 2 i Л na fol. 3v°, wysunął hipotezę o bliskim związku rękopisu ze Śląskiem,
przede wszystkim z Psalterium Nocturnum*1. Wcześniej już Bruck powiązał ze szkołą sasko-turyngską
dekoracje rękopisu drezdeńskiego88. Huggler89 ograniczył się tylko do przytoczenia tych opinii, po-
wtarzając także zdanie Gilsona90, iż pismo i rysunki w egzemplarzu z Cambridge wyglądają na dzieło
angielskie.
Rękopis wrocławski a iluminacje saskie
Prausnitz powiązał nasz rękopis z dwoma czołowymi dziełami szkoły sasko-turyngskiej : Psałterzem
landgrafa Hermana Turyngskiego91 oraz tzw. Psałterzem Św. Elżbiety, powstałym po r. 1211 (ryc. 11),
tj. po dacie zaręczyn Elżbiety92. Oba te rękopisy powstały przed r. 1217, datą śmierci Hermana, którego
wyobrażenia znajdują się w obu Psałterzach, a imię wymienione jest w modlitwach93. Za najwcześniej-
szy rękopis tej grupy uważana jest Libellus de conseeratione crismatis, napisana w r. 1214 przez kapelana
Henryka z Jerichow w Magdeburgu94.
We wszystkich rękopisach tej grupy wyczuwa się wyraźnie bizantyńskie inspiracje, zarówno
w ascetycznym modelu postaci z dekoracji kalendarza, o wychudzonych twarzach przypominających
85 H. Swarzenski, Die lateinischcn ilîuminierten Handschriften des 13. Jahrhunderts in den Landem an Rhein, Main und
Donau, Berlin 1936, Textband (I), s. 8, Tafclband (II).
86 Prausnitz, op. cit., „Zentralblatt...", t. 42, 1925, z. 2, s. 68—71.
87 Tenże, op. cit., tamże.
88 Bruck, op. cit., s. 108—129.
89 Huggler, op. cit., s. 97—113.
90 Gilson, op. cit., s. 20.
91 Stuttgart Hofbibliothek, fol. nr 24.
92 Cividale, Muzeum; por. A. Hascloff, Eine thuringisch-sàchsischc Malerschule des 13.Jahrhunderts, Strassburg 1896,
s. 10 i nast.
93 Tenże, op. cit.
94 Dawniej w Magdeburgu, Domgymnasium (nr 152); obecnie w Halle, Universitatsbibliothck. Por. A. Haseloff,
La Miniature allemande depuis la fin du XIIe siècle, [w:] A. Michel, Histoire de l'art, t. 2, cz. 1, Paris 1906, s. 360.
31
1242 ............... I redakcja ilustracji
ok. 1250—1256
I
ok. 1270
1244 ............... II redakcja ilustracji
...... Egzemplarz Alberta ze Stade
...... Egzemplarz z Cambridge
V
po 1271 Egzemplarz z Wrocławia
XIII/XIV ............ Egzemplarz z Drezna
v
ok. 1340 ........................... Egzemplarz z Pragi
II
DEKORACJE RĘKOPISU WROCŁAWSKIEGO NA TLE NIEMIECKIEGO MINIATORSTWA
W XIII WIEKU
Pobieżne nawet obejrzenie dekoracji figuralnych Apokalipsy wrocławskiej pozwala stwierdzić, że
reprezentuje ona charakterystyczną manierę przedstawiania kostiumów. Fałdy szat, traktowane line-
arnie, łamane są w dość sztywne i nienaturalnie zagęszczone zalamki, krawędzie tworzą poszarpane,
ostro- i prostokątne uskoki. Maniera ta świadczy, iż rękopis nasz należy do szerokiego kręgu dzieł
malarskich powstałych na terenie Niemiec w XIII wieku, a tego rodzaju cechy formalne określone zo-
stały przez badaczy niemieckich mianem scharfbruchiger albo zackiger Stilss.
Dotychczasowe badania, przeprowadzone głównie przez Prausnitza86, łączyły rękopis wrocławski
ze szkołą sasko-turyngską. Atrybucji tej dokonał Prausnitz. Analizując dwa inicjały figuralne naszego
rękopisu: inicjał S na fol. 2 i Л na fol. 3v°, wysunął hipotezę o bliskim związku rękopisu ze Śląskiem,
przede wszystkim z Psalterium Nocturnum*1. Wcześniej już Bruck powiązał ze szkołą sasko-turyngską
dekoracje rękopisu drezdeńskiego88. Huggler89 ograniczył się tylko do przytoczenia tych opinii, po-
wtarzając także zdanie Gilsona90, iż pismo i rysunki w egzemplarzu z Cambridge wyglądają na dzieło
angielskie.
Rękopis wrocławski a iluminacje saskie
Prausnitz powiązał nasz rękopis z dwoma czołowymi dziełami szkoły sasko-turyngskiej : Psałterzem
landgrafa Hermana Turyngskiego91 oraz tzw. Psałterzem Św. Elżbiety, powstałym po r. 1211 (ryc. 11),
tj. po dacie zaręczyn Elżbiety92. Oba te rękopisy powstały przed r. 1217, datą śmierci Hermana, którego
wyobrażenia znajdują się w obu Psałterzach, a imię wymienione jest w modlitwach93. Za najwcześniej-
szy rękopis tej grupy uważana jest Libellus de conseeratione crismatis, napisana w r. 1214 przez kapelana
Henryka z Jerichow w Magdeburgu94.
We wszystkich rękopisach tej grupy wyczuwa się wyraźnie bizantyńskie inspiracje, zarówno
w ascetycznym modelu postaci z dekoracji kalendarza, o wychudzonych twarzach przypominających
85 H. Swarzenski, Die lateinischcn ilîuminierten Handschriften des 13. Jahrhunderts in den Landem an Rhein, Main und
Donau, Berlin 1936, Textband (I), s. 8, Tafclband (II).
86 Prausnitz, op. cit., „Zentralblatt...", t. 42, 1925, z. 2, s. 68—71.
87 Tenże, op. cit., tamże.
88 Bruck, op. cit., s. 108—129.
89 Huggler, op. cit., s. 97—113.
90 Gilson, op. cit., s. 20.
91 Stuttgart Hofbibliothek, fol. nr 24.
92 Cividale, Muzeum; por. A. Hascloff, Eine thuringisch-sàchsischc Malerschule des 13.Jahrhunderts, Strassburg 1896,
s. 10 i nast.
93 Tenże, op. cit.
94 Dawniej w Magdeburgu, Domgymnasium (nr 152); obecnie w Halle, Universitatsbibliothck. Por. A. Haseloff,
La Miniature allemande depuis la fin du XIIe siècle, [w:] A. Michel, Histoire de l'art, t. 2, cz. 1, Paris 1906, s. 360.