DOI article:
Lewicka, Maria: Trzy ogrody rezydencji na warszawskiej skarpie wiślanej w dobie wazowskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14540#0224
220
MARIA LEWICKA
1. Pałac na warszawskiej skarpie wiślanej. Sztych N. Perelle'a wg rys. E. J. Dahlbergha z 1656 r.
i fontanny, a w Minchu pałac z ogrodem, które jeśli nie przechodzą, tedy się równają pewnie
wszelakim włoskim in eo genere kunsztom. Są o tym księgi osobne dane do druku, w których
particulariter każda rzecz opisana; z nich kto był curiosus sprawić może"8.
Z Genui o ogrodzie cesarskim : „Ogród ten bowiem zaraz po wejściu wywoływał rozmaitością
rzeczy i swym porządkiem u oglądających go ze zdziwieniem niezwykle miłe wrażenie. Podziwiającemu
zaś szczegóły dawał okazję do wyjątkowej rozkoszy..."9
Z Parmy : „.. .jechaliśmy do pałacu letniego i do ogrodów książęcych, gdzieśmy nie tylko
piękną fabrykę i różne malowidła widzieli, ale i fontan siła z różnymi kunsztami wodnymi"10.
„Stąd poszedł Królewicz do ogrodu. Między innymi zapamiętał, z jaką sztuką i z jaką zapobiegliwością
drzewa cytrynowe i inne, przywykłe do łagodniejszego klimatu i cieplejszej zimy, chroni się
przed chłodem zimy, minowicie budując nad nimi dachy i utrzymując przez całą zimę ciągłe
ogrzewanie..."11
Z Tivoli: „Tegoż dnia widział Królewicz J. M. ogrody tamte sławne i pałac kardynałów
di Este" 12.
Z Capraroli: „Są o tym pałacu, jego kosztownym budowaniu, ogrodach, fontanach, a nade
wszystko piwnicy z skały wykowanej i win w nich kosztownych księgi drukowane"13.
Z Pratolino: „W Pratolinie na obiadeśmy byli i tamżeśmy się trochę zabawili rewidując
fontany pałacu tamtego kosztowne i insze kunszty wodne"14.
1. Królewski pałac ogrodowy na Krakowskim Przedmieściu powstawał w latach 1634— 1641 15
z fundacji Władysława IV. Wykończenie i wyposażenie pałacu oraz urządzenie ogrodów stało się
ważne i pilne w związku z jego zaślubinami z Cecylią Renatą w 1637 r. „Ogród piękny jak
tylko kraj pozwala" — relacjonuje, nie skłonny do pochwał, Laboureur16, kronikarz francuski.
Morsztyn prowadząc wierszem po Krakowskim Przedmieściu wskazuje:
8 Z relacji S. Paca, s. 110.
9 Z relacji J. Hagenawa, s. 255.
10 Z relacji S. Paca, s. 262.
11 Z relacji J. Hagenawa, s. 264.
12 Z relacji S. Paca, s. 306. W ogrodach kardynała d'Esté znajdowała się sławna fontanna organów.
13 Z relacji S. Paca, s. 332. Mowa tu o rezydencji kardynała Farnese; w głównej loggii pałacu znajdowała
się jedna z pierwszych w Europie fontann typu scenograficznego.
14 Z relacji S. Paca, s. 360. Opisu tych ogrodów, grot, źródeł, fontann, automatów, „zabaw w oblewanie"
dokonał w roku 1670, urzeczony nimi, Anglik R. Lassels.
15 W. Szaniawska, Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733, „Biuletyn Historii
Sztuki", R. XXIX: 1967, nr 3. Poglądy na temat datowania pałacu nie są ujednolicone w literaturze przedmiotu.
Datowanie Szaniawskiej przyjmuje ostatnio A. Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
16 J. U. Niemcewicz, Zbiór pamiętników o dawnej Polszczę, t. IV: Wypis z podróży Pani de Guebriant posłowej
nadzwyczajnej do Polski za Władysława IV, Lipsk 1839.
MARIA LEWICKA
1. Pałac na warszawskiej skarpie wiślanej. Sztych N. Perelle'a wg rys. E. J. Dahlbergha z 1656 r.
i fontanny, a w Minchu pałac z ogrodem, które jeśli nie przechodzą, tedy się równają pewnie
wszelakim włoskim in eo genere kunsztom. Są o tym księgi osobne dane do druku, w których
particulariter każda rzecz opisana; z nich kto był curiosus sprawić może"8.
Z Genui o ogrodzie cesarskim : „Ogród ten bowiem zaraz po wejściu wywoływał rozmaitością
rzeczy i swym porządkiem u oglądających go ze zdziwieniem niezwykle miłe wrażenie. Podziwiającemu
zaś szczegóły dawał okazję do wyjątkowej rozkoszy..."9
Z Parmy : „.. .jechaliśmy do pałacu letniego i do ogrodów książęcych, gdzieśmy nie tylko
piękną fabrykę i różne malowidła widzieli, ale i fontan siła z różnymi kunsztami wodnymi"10.
„Stąd poszedł Królewicz do ogrodu. Między innymi zapamiętał, z jaką sztuką i z jaką zapobiegliwością
drzewa cytrynowe i inne, przywykłe do łagodniejszego klimatu i cieplejszej zimy, chroni się
przed chłodem zimy, minowicie budując nad nimi dachy i utrzymując przez całą zimę ciągłe
ogrzewanie..."11
Z Tivoli: „Tegoż dnia widział Królewicz J. M. ogrody tamte sławne i pałac kardynałów
di Este" 12.
Z Capraroli: „Są o tym pałacu, jego kosztownym budowaniu, ogrodach, fontanach, a nade
wszystko piwnicy z skały wykowanej i win w nich kosztownych księgi drukowane"13.
Z Pratolino: „W Pratolinie na obiadeśmy byli i tamżeśmy się trochę zabawili rewidując
fontany pałacu tamtego kosztowne i insze kunszty wodne"14.
1. Królewski pałac ogrodowy na Krakowskim Przedmieściu powstawał w latach 1634— 1641 15
z fundacji Władysława IV. Wykończenie i wyposażenie pałacu oraz urządzenie ogrodów stało się
ważne i pilne w związku z jego zaślubinami z Cecylią Renatą w 1637 r. „Ogród piękny jak
tylko kraj pozwala" — relacjonuje, nie skłonny do pochwał, Laboureur16, kronikarz francuski.
Morsztyn prowadząc wierszem po Krakowskim Przedmieściu wskazuje:
8 Z relacji S. Paca, s. 110.
9 Z relacji J. Hagenawa, s. 255.
10 Z relacji S. Paca, s. 262.
11 Z relacji J. Hagenawa, s. 264.
12 Z relacji S. Paca, s. 306. W ogrodach kardynała d'Esté znajdowała się sławna fontanna organów.
13 Z relacji S. Paca, s. 332. Mowa tu o rezydencji kardynała Farnese; w głównej loggii pałacu znajdowała
się jedna z pierwszych w Europie fontann typu scenograficznego.
14 Z relacji S. Paca, s. 360. Opisu tych ogrodów, grot, źródeł, fontann, automatów, „zabaw w oblewanie"
dokonał w roku 1670, urzeczony nimi, Anglik R. Lassels.
15 W. Szaniawska, Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733, „Biuletyn Historii
Sztuki", R. XXIX: 1967, nr 3. Poglądy na temat datowania pałacu nie są ujednolicone w literaturze przedmiotu.
Datowanie Szaniawskiej przyjmuje ostatnio A. Miłobędzki, Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.
16 J. U. Niemcewicz, Zbiór pamiętników o dawnej Polszczę, t. IV: Wypis z podróży Pani de Guebriant posłowej
nadzwyczajnej do Polski za Władysława IV, Lipsk 1839.