DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Ascensio, Apotheosis czy Resurrectio?: Rozważania o Currus Solis w mauzoleum Juliuszy pod bazyliką watykańską
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13597#0041
ASCENSIO, APOTHEOSIS CZY RESURRECTIO?
37
22. Tympanon baptysterium w Parmie
5. Z początku IV w., być może z drugiej jego dekady, pochodzi niezwykle interesujące malowidło na
sklepieniu arcosolium jednej z krypt w katakumbach SS. Piętro e Marcellino (il. 20)96. Na podniebiu łuku
sklepienia w okrągłym medalionie widnieje ukazana z boku biga jadąca z prawej ku lewej stronie, którą
powozi ubrany w tunikę i pallium mężczyzna z okrągłym nimbem wokół głowy (il. 21). Biga zdaje się
wjeżdżać na niebo z otchłani wód (oceanu). Wyobrażenie to znajduje się w kontekście dwóch przed-
stawień z historii Jonasza — wypluwania go przez Ketosa po prawej i odpoczynku pod pergolą po lewej.
Niektórzy badacze widzieli w woźnicy bigi Eliasza, inni zaś Chrystusa-Heliosa97. Ale czy w przypadku
bigi można mówić o pojeździe solarnym? Takie pytanie postawiła Murray i odpowiedziała na nie
negatywnie, opierając się na jednym z pism Tertuliana, który twierdzi, że Słońcu przysługuje kwadryga,
biga zaś Lunie98. Opinii tej przeczą zachowane do dziś zabytki. Słońce w bidze pojawia się bowiem
wielokrotnie w sztuce starożytnej. Jako przykłady mogą tu służyć m. in. malowidła na dwóch greckich
kraterach czerwonofigurowych, z których pierwszy przechowywany jest w zbiorach Giudice w Agrygen-
cie, drugi zaś w muzeum w Detroit99. W obydwu przypadkach rumaki pojazdu solarnego i jego woźnica
przedstawieni są z boku, tak jak w medalionie w katakumbach SS. Piętro e Marcellino. Interesujące
wyobraźnie Słońca w bidze, także w ujęciu z boku, występuje na reliefie tympanonu baptysterium
w Parmie (il. 22)100. Pochodzi ono wprawdzie z w. XII, ale bez wątpienia nawiązuje do jakiegoś
późnoantycznego wzoru. Świadczą o tym: podniesiona prawica, glob i bicz w lewym ręku oraz wysoko
przepasany chiton i długi płaszcz. Porównanie zaś malowidła z SS. Piętro e Marcellino z malowidłem na
sklepieniu jednego z arcosoliów w katakumbach Priscilli w Rzymie (III lub początek IV w.[?]), gdzie
96 J. Wilpert, Die Malereien der Katakumben Roms, Freiburgi B. 1903, t. II, tabl. 160, 2; J. Fink, Die rômische Katakomben,
„Antike Welt", Sondernummer, 1978, il. 78 do tekstu na s. 53 i 60; Testini, op.cit., s. 294.
97 Za interpretowaniem tej sceny jako Wniebowzięcia Eliasza opowiedział się m. in. H. Leclercq (hasło: „Elie", [w:]
Dictionnaire d'Archéologie chrétienne et de Liturgie, VI, 2, szp. 2141 nn.). Zob. też: J. Danielou, Elias Chariot, [w:] Primitive
Christian Symbols..., s. 71 — 88. Chrystusa-Heliosa widzieli w niej: Perler, op.cit., s. 38, 39 (jest to według niego Zmartwychwstanie
i Wniebowstąpienie jednocześnie). Fink, op.cit., s. 53; Ward-Perkins, op.cit., s. 346.
98 Murray, op.cit., s. 78, 79. Tekst Tertuliana (De Spectaculis, IX, 3) podaje Halsberghe, op.cit., s. 6.
99 Schauenburg, op.cit., il. 9 (zbiory Giudice), il. 17 (muzeum w Detroit) do tekstu w przyp. 111 i 320 — tu wymienione są
inne przykłady Solis w bidze.
100 G. H. Crichton, Romanesque sculpture in Italy, London 1954, il. 34 do tekstu na s. 66 — 68; L'Orange, Sol Invictus...,
il. 13.
37
22. Tympanon baptysterium w Parmie
5. Z początku IV w., być może z drugiej jego dekady, pochodzi niezwykle interesujące malowidło na
sklepieniu arcosolium jednej z krypt w katakumbach SS. Piętro e Marcellino (il. 20)96. Na podniebiu łuku
sklepienia w okrągłym medalionie widnieje ukazana z boku biga jadąca z prawej ku lewej stronie, którą
powozi ubrany w tunikę i pallium mężczyzna z okrągłym nimbem wokół głowy (il. 21). Biga zdaje się
wjeżdżać na niebo z otchłani wód (oceanu). Wyobrażenie to znajduje się w kontekście dwóch przed-
stawień z historii Jonasza — wypluwania go przez Ketosa po prawej i odpoczynku pod pergolą po lewej.
Niektórzy badacze widzieli w woźnicy bigi Eliasza, inni zaś Chrystusa-Heliosa97. Ale czy w przypadku
bigi można mówić o pojeździe solarnym? Takie pytanie postawiła Murray i odpowiedziała na nie
negatywnie, opierając się na jednym z pism Tertuliana, który twierdzi, że Słońcu przysługuje kwadryga,
biga zaś Lunie98. Opinii tej przeczą zachowane do dziś zabytki. Słońce w bidze pojawia się bowiem
wielokrotnie w sztuce starożytnej. Jako przykłady mogą tu służyć m. in. malowidła na dwóch greckich
kraterach czerwonofigurowych, z których pierwszy przechowywany jest w zbiorach Giudice w Agrygen-
cie, drugi zaś w muzeum w Detroit99. W obydwu przypadkach rumaki pojazdu solarnego i jego woźnica
przedstawieni są z boku, tak jak w medalionie w katakumbach SS. Piętro e Marcellino. Interesujące
wyobraźnie Słońca w bidze, także w ujęciu z boku, występuje na reliefie tympanonu baptysterium
w Parmie (il. 22)100. Pochodzi ono wprawdzie z w. XII, ale bez wątpienia nawiązuje do jakiegoś
późnoantycznego wzoru. Świadczą o tym: podniesiona prawica, glob i bicz w lewym ręku oraz wysoko
przepasany chiton i długi płaszcz. Porównanie zaś malowidła z SS. Piętro e Marcellino z malowidłem na
sklepieniu jednego z arcosoliów w katakumbach Priscilli w Rzymie (III lub początek IV w.[?]), gdzie
96 J. Wilpert, Die Malereien der Katakumben Roms, Freiburgi B. 1903, t. II, tabl. 160, 2; J. Fink, Die rômische Katakomben,
„Antike Welt", Sondernummer, 1978, il. 78 do tekstu na s. 53 i 60; Testini, op.cit., s. 294.
97 Za interpretowaniem tej sceny jako Wniebowzięcia Eliasza opowiedział się m. in. H. Leclercq (hasło: „Elie", [w:]
Dictionnaire d'Archéologie chrétienne et de Liturgie, VI, 2, szp. 2141 nn.). Zob. też: J. Danielou, Elias Chariot, [w:] Primitive
Christian Symbols..., s. 71 — 88. Chrystusa-Heliosa widzieli w niej: Perler, op.cit., s. 38, 39 (jest to według niego Zmartwychwstanie
i Wniebowstąpienie jednocześnie). Fink, op.cit., s. 53; Ward-Perkins, op.cit., s. 346.
98 Murray, op.cit., s. 78, 79. Tekst Tertuliana (De Spectaculis, IX, 3) podaje Halsberghe, op.cit., s. 6.
99 Schauenburg, op.cit., il. 9 (zbiory Giudice), il. 17 (muzeum w Detroit) do tekstu w przyp. 111 i 320 — tu wymienione są
inne przykłady Solis w bidze.
100 G. H. Crichton, Romanesque sculpture in Italy, London 1954, il. 34 do tekstu na s. 66 — 68; L'Orange, Sol Invictus...,
il. 13.