DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Teoria dwóch mieczy w programie Sądu Ostatecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0024
22
TADEUSZ DOBRZENIECKI
Apostoł Paweł jest autorem terminu i pojęcia miecza duchowego określonego w Liście do Efezjan, gdy
pisze o uzbrojeniu chrześcijan (VI, 13-18): „... accipite armaturam Dei, ut possitis resistere in die mało, et in
omnibus perfecti stare [...] et galeam salutis assumite: et gladium spiritus (quod est verbum Dei)".
Z upływem czasu „gladius spiritus" zmienił się na „gladius spiritualis", najwcześniej w korespondencji
biskupa Cypriana z Kartaginy (zm. 252 г.).
W teoretycznym formułowaniu przez stulecia stosunku Kościoła z państwem lub papieża i cesarza,
ważną rolę spełniło pojęcie miecza. „Gladius spiritualis" oznaczał kościelną, a „gladius materialis" najwyższą
świecką władzę.
Wpływowy kanonista Huguccio, od 1190 r. biskup w Ferrarze, utrwalił pogląd, że Chrystus, który
łączył w swej osobie obie władze rozłączył je, powierzając „gladius spiritualis" papieżowi, a „gladius mate-
rialis" cesarzowi6.
Powyższy pogląd wywarł długotrwały wpływ w średniowiecznej ikonografii - w przedstawieniu Chry-
stusa-Sędziego z dwoma mieczami i Chrystusa przekazującego miecze władcom duchownym i świeckim.
W rozwoju teorii dwóch mieczy wywarł wpływ liturgiczny obrzęd koronacji cesarza sprawowany przez
papieża.
Petrus Damiani w swej Sermo in dedicatione ecclesiae przekazał ówczesny pogląd o sakralnym charak-
terze koronacji świeckiego władcy7:
„Duodecim sacramenta sunt in Ecclesia. Primum est baptismatis sacramentum [...] Quartum est conse-
cratio pontificis [...]
Ungitur illius caput oleo laetitiae prae consortibus suis, in illius figuram, qui thalamo virginali spirituali
balsamo profusius irroratus, oleum benedictionis super filios hominum distillavit. Liniuntur et manus, ut
quidquit benedixerint benedicatur, et acceptum sit divinae majestatis aspectui. Ponitur et evangelica pagina
super caput ipsius recumbentis, ut et verbo vitae suam sentiat excedere rationem, et oculi ejus deficiant in
eloquium Domini. Imponitur cidaris capiti consecrato, et aurea lamina frontis gloria praesignatur in qua
contexitur nomen divinitatis. Traditur annulus secretorum in manu ejus, ut dicat cum Propheta: In corde meo
abscondi aloquia tua ut non peccem tibi (Ps. CXVIII). Calceantur et pedes in praeparatione Evangelii pacis
(Ephes. VI) ut sit de quibus dicitur: Quam speciosi pedes evangelizantium (Isai. LII). Accepit et baculum
pastorałem ut ex ipsa virgae qualitate signetur qualiter mansuetos colligat, corripiat inquietos... Hic habet
gladium spiritus quod est verbum Dei (Ephes. VI).
Quintum (sacramentum) est inunctio régis. Sublimis ista delibutio quia sublimen efficit potestatem. Cum
enim tantae nobilitatis sanguis, vel genera, vel electione consecratur in regem, religio cum nobilitate totis regni
viribus convocatur. Astat hinc primatum, metropolitanorum et episcoporum gloriosa societas, illinc ducum,
comitatum, castellanorum, non spernenda nobilitas [...] Ducitur denique ad aram excelsi Principis, principium
regni sortiturus ab illo per quem reges régnant (Prov. VIII). Prius autem quam imperatoriis cultibus vestia-
tur, requiritur super eo cleri voluntas et populi, et manu propria jurât libertatem Ecclesiarum. Extunc exuitur
vestimentis suis et oleo sanctificationis aspergitur ut typico rore perfusus, coelestis unguenti plenitudine glo-
rietur. Induitur denique purpura, quod est regiae majestatis insigne, gestans regni sceptrum in manibus ad
regendum populum sanctum Dei. Ponitur et corona aurea super caput eius expressa signo sanctitatis, gloria
honoris et ope fortitudinis (Eccli XLV). Praefertur et gladius in oculis ejus, ut cognoscat quia vindex est irae
Dei, in hoc ipsum constitutus".
Lothar I, opisując ojcu-cesarzowi swą koronację, która odbyła się w rzymskiej bazylice Św. Piotra,
przekazał najwcześniejszą znaną wiadomość o wręczeniu miecza i o jego symbolicznym znaczeniu: „... unde
quia coram sancto altare et coram sancto corpore beati Petri [...] a summo pontifice, vestro ex consensu et
voluntate, benedictionem, honorem, et nomen suscepi imperialis officii insuper diadema capite et gladium ad
defensionen ipsius ecclesiae et imperii".
Już św. Paweł pisał w Liście do Rzymian (XIII, 4) o wzniosłości świeckiej władzy i o mieczu jako jej
atrybucie: „Si autem malum feceris, time; non enim sine causa gladium portet. Dei enim minister est, vindex
in iram ei qui malum agit"8.
6 A. S ti ckler, Der Schwerterbegriff bei Huguccio. „Epherherides Iuris Canonici", Annus III, Num. 2, Romae 1949, s. 201-242.
7 J.-P. Mignę, Patrologia Latina, 144, kol. 898-900.
8 F. Notzbacher, Schwert, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Во IV, s. 136-137.
TADEUSZ DOBRZENIECKI
Apostoł Paweł jest autorem terminu i pojęcia miecza duchowego określonego w Liście do Efezjan, gdy
pisze o uzbrojeniu chrześcijan (VI, 13-18): „... accipite armaturam Dei, ut possitis resistere in die mało, et in
omnibus perfecti stare [...] et galeam salutis assumite: et gladium spiritus (quod est verbum Dei)".
Z upływem czasu „gladius spiritus" zmienił się na „gladius spiritualis", najwcześniej w korespondencji
biskupa Cypriana z Kartaginy (zm. 252 г.).
W teoretycznym formułowaniu przez stulecia stosunku Kościoła z państwem lub papieża i cesarza,
ważną rolę spełniło pojęcie miecza. „Gladius spiritualis" oznaczał kościelną, a „gladius materialis" najwyższą
świecką władzę.
Wpływowy kanonista Huguccio, od 1190 r. biskup w Ferrarze, utrwalił pogląd, że Chrystus, który
łączył w swej osobie obie władze rozłączył je, powierzając „gladius spiritualis" papieżowi, a „gladius mate-
rialis" cesarzowi6.
Powyższy pogląd wywarł długotrwały wpływ w średniowiecznej ikonografii - w przedstawieniu Chry-
stusa-Sędziego z dwoma mieczami i Chrystusa przekazującego miecze władcom duchownym i świeckim.
W rozwoju teorii dwóch mieczy wywarł wpływ liturgiczny obrzęd koronacji cesarza sprawowany przez
papieża.
Petrus Damiani w swej Sermo in dedicatione ecclesiae przekazał ówczesny pogląd o sakralnym charak-
terze koronacji świeckiego władcy7:
„Duodecim sacramenta sunt in Ecclesia. Primum est baptismatis sacramentum [...] Quartum est conse-
cratio pontificis [...]
Ungitur illius caput oleo laetitiae prae consortibus suis, in illius figuram, qui thalamo virginali spirituali
balsamo profusius irroratus, oleum benedictionis super filios hominum distillavit. Liniuntur et manus, ut
quidquit benedixerint benedicatur, et acceptum sit divinae majestatis aspectui. Ponitur et evangelica pagina
super caput ipsius recumbentis, ut et verbo vitae suam sentiat excedere rationem, et oculi ejus deficiant in
eloquium Domini. Imponitur cidaris capiti consecrato, et aurea lamina frontis gloria praesignatur in qua
contexitur nomen divinitatis. Traditur annulus secretorum in manu ejus, ut dicat cum Propheta: In corde meo
abscondi aloquia tua ut non peccem tibi (Ps. CXVIII). Calceantur et pedes in praeparatione Evangelii pacis
(Ephes. VI) ut sit de quibus dicitur: Quam speciosi pedes evangelizantium (Isai. LII). Accepit et baculum
pastorałem ut ex ipsa virgae qualitate signetur qualiter mansuetos colligat, corripiat inquietos... Hic habet
gladium spiritus quod est verbum Dei (Ephes. VI).
Quintum (sacramentum) est inunctio régis. Sublimis ista delibutio quia sublimen efficit potestatem. Cum
enim tantae nobilitatis sanguis, vel genera, vel electione consecratur in regem, religio cum nobilitate totis regni
viribus convocatur. Astat hinc primatum, metropolitanorum et episcoporum gloriosa societas, illinc ducum,
comitatum, castellanorum, non spernenda nobilitas [...] Ducitur denique ad aram excelsi Principis, principium
regni sortiturus ab illo per quem reges régnant (Prov. VIII). Prius autem quam imperatoriis cultibus vestia-
tur, requiritur super eo cleri voluntas et populi, et manu propria jurât libertatem Ecclesiarum. Extunc exuitur
vestimentis suis et oleo sanctificationis aspergitur ut typico rore perfusus, coelestis unguenti plenitudine glo-
rietur. Induitur denique purpura, quod est regiae majestatis insigne, gestans regni sceptrum in manibus ad
regendum populum sanctum Dei. Ponitur et corona aurea super caput eius expressa signo sanctitatis, gloria
honoris et ope fortitudinis (Eccli XLV). Praefertur et gladius in oculis ejus, ut cognoscat quia vindex est irae
Dei, in hoc ipsum constitutus".
Lothar I, opisując ojcu-cesarzowi swą koronację, która odbyła się w rzymskiej bazylice Św. Piotra,
przekazał najwcześniejszą znaną wiadomość o wręczeniu miecza i o jego symbolicznym znaczeniu: „... unde
quia coram sancto altare et coram sancto corpore beati Petri [...] a summo pontifice, vestro ex consensu et
voluntate, benedictionem, honorem, et nomen suscepi imperialis officii insuper diadema capite et gladium ad
defensionen ipsius ecclesiae et imperii".
Już św. Paweł pisał w Liście do Rzymian (XIII, 4) o wzniosłości świeckiej władzy i o mieczu jako jej
atrybucie: „Si autem malum feceris, time; non enim sine causa gladium portet. Dei enim minister est, vindex
in iram ei qui malum agit"8.
6 A. S ti ckler, Der Schwerterbegriff bei Huguccio. „Epherherides Iuris Canonici", Annus III, Num. 2, Romae 1949, s. 201-242.
7 J.-P. Mignę, Patrologia Latina, 144, kol. 898-900.
8 F. Notzbacher, Schwert, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Во IV, s. 136-137.