DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Teoria dwóch mieczy w programie Sądu Ostatecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0027
TEORIA DWÓCH MIECZY W PROGRAMIE SĄDU OSTATECZNEGO
25
Powyższe twierdzenie dominowało nad tymi zagadnieniami w dyskusji prowadzonej przez całe pięć-
dziesięciolecie14.
Arnold Angenend swój nowy pogląd ujął w twierdzeniu: „Nicht die Weihesalbungen, sondern die Tauf-
salbungen bildeten in gedanklicher wie in liturgischen Hinsicht die nâchsten Parallèle, um die Kônigssalbung
rituell auszugestalten. Am dieser Entwicklung diirfte den Papsten ein nicht geringer Anteil zuzusprechen sein"15.
Papież Leon III (795-816), powodując się swym kościelno-politycznym programem, polecił umieścić
w ufundowanym przez siebie lateraneńskim triclinium mozaikę ze św. Piotrem, który klęczącym u jego stóp papie-
żowi Leonowi III i cesarzowi Karolowi Wielkiemu przekazuje insygnia ich władzy: palliusz i sztandar16 (il. 4).
Ta inwestytura została opisana na kopii mozaiki z XVII w.: „S. Petrus Pallium tribuens Leoni III et
imperium Carolo Magno"17. W tym przedstawieniu zostało wyrażone zachodnie wczesnośredniowieczne -
z około 800 r. - pojmowanie pochodzenia i stosunku dwóch władz: duchownej (sacerdotium) i świeckiej
(regnum): Piotr jako namiestnik Chrystusa posiada obie władze.
Pierwszego uzasadnienia teorii dwóch mieczy ewangelicznym tekstem (Łuk. XXII, 38) dokonał św.
Petrus Damiani, eremita i kardynał, w XI w., w stuleciu reformy Kościoła,, przed sporem o inwestyturę18.
W swym kazaniu o sakramentach wzywa do współpracy państwa i Kościoła: „Felix autem, si gladium regni
cum gladio iunget sacerdotii, ut gladius sacerdotis mitiget gladium régis et gladius regis acuat sacerdotis. Isti duo
gladii, de quibus in Domini passione legitur: Ecce sunt duo gladii hic, et respondetur a Domino: Sufficit"19.
Zakonnik cysterski a później biskup, Otto z Freisingu, napisał w latach 1143-1 146 dzieło Chronica sive
Historia de duabus civitatibus, w którym wyraził pogląd, że obie władze pochodzą bezpośrednio od Chrystu-
sa: „sie sollen nicht in der Hand eines einzigen vereinigt sein: Testimonium evangelicum: Reddite quae sunt
Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo"20.
Bernard, opat z Clairvaux (1090-1153) jest pierwszym autorem, który obydwa miecze z Ewangelii
Łukasza przypisał papieżowi i w ten sposób uzasadnił hierokratyczną doktrynę o dwóch władzach, według
której świecki miecz jest zależny od miecza duchowego21. Doktrynę tę ilustruje malowidło w benedyktyńskim
kościele w Priifening koło Ratyzbony na filarze północnym transeptu: Piotr jako namiestnik Chrystusa wręcza
miecze: duchowy papieżowi i materialny cesarzowi22 (il. 5).
Ważnym źródłem ikonografii Chrystusa z dwoma mieczami stał się niewątpliwie Sachsenspiegel (Spie-
gel der Sachsen), księga praw napisana przez rycerza Eike von Repkow w 1221-1224 po łacinie, wkrótce
(1224-1227) przetłumaczona na Niederdeutsch.
Autor określił dokładnie pochodzenie dwóch mieczy. Chrystus zostawił dwa miecze na ziemi, mają one
bronić chrześcijaństwa. Papież dostał miecz duchowy a cesarz świecki miecz, ale oba pochodzą bezpośrednio
od Chrystusa: „Dem Papste ist es gegeben auf einem weissen Pferde zu festgesetzter Zeit zu reiten und der
Kaiser soli ihm den Steigbugel halten, damit ihm der Sattel nicht rutsche. Dies hat die Bedeutung, dass allés
was dem Papste widersteht, das er mit geistlichen Rechte nicht zu zwingen vermag, dass dies der Kaiser mit
1 E. Eichmann, Konig-und Bischofsweihe. „Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philoso-
phisch-philologische und historische Klasse", 6. Abhandlungen, Miinchen 1928, s. 3.
15 A Angenendt,Rex et Sacerdos. Zur Genèse der Kônigssalbung, [w:] Tradition ais historische Kraft. Interdisziplinare
Forschungen zur Geschichte des friihen Mittelalters, Berlin-New York 1928, s. 100-118, tu s. 118.
16 C. Davis-Weyer, Die Mosaiken Leos III und die Anfànge der Karolingischen Renaissance in Rom, „Zeitschrift fur
Kunstgeschichte" Bd. XXIX: 1966, H. 2, s. 11-132, il. 5: główna apsyda w Aula Leonina przed restauracją w 1625 г., sztych
z 1625 г.; W. Cramer, Zur Entwicklung der Zweigewaltenlehre. Ein Unbeachter Beitrag des Synesios von Kyrene, „Rómische
Quartalschrift fur christliche Altertumskunde und Kirchengeschichte" Bd. LXII: 1977, s. 43-56.
17 St. Waetzold Die Kopien des 17. Jahrhunderts nach Mosaiken und Wandmalereien in Rom, Wien-Miinchen 1964,
il. 120 (Kat. nr 208), il. 121 (Kat. nr 218).
18 F. Dre s 1er, Petrus Damiani. Leben und Werk, „Studia Anzelmiana" XXXIV: 1954; H. Lôwe, Petrus Damiani. Ein
italienischer Reformer and Vorabend des Investiturstreites, „Geschichte in Wissenschaft und Unterricht" Jhg VI: 1955, s. 65-79.
19 H. Ho f f m a n n, Die beiden Schwerten im hohen Mittelalter, „Deutsches Archiv fur Erforschung der Mittelalters" Jhg XX:
1969, s. 79; Bischinger, op.cit, IV. Kapitel: Direkte Heranziehung von Lk. 22, 36Jur die Zweischwertertheorie, s. 71-74.
20 Otto, Bischof von Freising. Chronik oder Die Geschichte der zwei Staaten, Ûbersicht von A. Schmidt, herausgegeben von
W. Lammers, Berlin 1960.
21 Bernard de Clairvaux, De consideratione, IV, 3, [w:] Mignę, Patrologia Latina 182, kol. 776; Bischinger,
op.cit., s. 88-93.
22 O. De mus, Romanische Wandmalerei, Miinchen 1968, s. 188, tabl. 205.
25
Powyższe twierdzenie dominowało nad tymi zagadnieniami w dyskusji prowadzonej przez całe pięć-
dziesięciolecie14.
Arnold Angenend swój nowy pogląd ujął w twierdzeniu: „Nicht die Weihesalbungen, sondern die Tauf-
salbungen bildeten in gedanklicher wie in liturgischen Hinsicht die nâchsten Parallèle, um die Kônigssalbung
rituell auszugestalten. Am dieser Entwicklung diirfte den Papsten ein nicht geringer Anteil zuzusprechen sein"15.
Papież Leon III (795-816), powodując się swym kościelno-politycznym programem, polecił umieścić
w ufundowanym przez siebie lateraneńskim triclinium mozaikę ze św. Piotrem, który klęczącym u jego stóp papie-
żowi Leonowi III i cesarzowi Karolowi Wielkiemu przekazuje insygnia ich władzy: palliusz i sztandar16 (il. 4).
Ta inwestytura została opisana na kopii mozaiki z XVII w.: „S. Petrus Pallium tribuens Leoni III et
imperium Carolo Magno"17. W tym przedstawieniu zostało wyrażone zachodnie wczesnośredniowieczne -
z około 800 r. - pojmowanie pochodzenia i stosunku dwóch władz: duchownej (sacerdotium) i świeckiej
(regnum): Piotr jako namiestnik Chrystusa posiada obie władze.
Pierwszego uzasadnienia teorii dwóch mieczy ewangelicznym tekstem (Łuk. XXII, 38) dokonał św.
Petrus Damiani, eremita i kardynał, w XI w., w stuleciu reformy Kościoła,, przed sporem o inwestyturę18.
W swym kazaniu o sakramentach wzywa do współpracy państwa i Kościoła: „Felix autem, si gladium regni
cum gladio iunget sacerdotii, ut gladius sacerdotis mitiget gladium régis et gladius regis acuat sacerdotis. Isti duo
gladii, de quibus in Domini passione legitur: Ecce sunt duo gladii hic, et respondetur a Domino: Sufficit"19.
Zakonnik cysterski a później biskup, Otto z Freisingu, napisał w latach 1143-1 146 dzieło Chronica sive
Historia de duabus civitatibus, w którym wyraził pogląd, że obie władze pochodzą bezpośrednio od Chrystu-
sa: „sie sollen nicht in der Hand eines einzigen vereinigt sein: Testimonium evangelicum: Reddite quae sunt
Caesaris Caesari et quae sunt Dei Deo"20.
Bernard, opat z Clairvaux (1090-1153) jest pierwszym autorem, który obydwa miecze z Ewangelii
Łukasza przypisał papieżowi i w ten sposób uzasadnił hierokratyczną doktrynę o dwóch władzach, według
której świecki miecz jest zależny od miecza duchowego21. Doktrynę tę ilustruje malowidło w benedyktyńskim
kościele w Priifening koło Ratyzbony na filarze północnym transeptu: Piotr jako namiestnik Chrystusa wręcza
miecze: duchowy papieżowi i materialny cesarzowi22 (il. 5).
Ważnym źródłem ikonografii Chrystusa z dwoma mieczami stał się niewątpliwie Sachsenspiegel (Spie-
gel der Sachsen), księga praw napisana przez rycerza Eike von Repkow w 1221-1224 po łacinie, wkrótce
(1224-1227) przetłumaczona na Niederdeutsch.
Autor określił dokładnie pochodzenie dwóch mieczy. Chrystus zostawił dwa miecze na ziemi, mają one
bronić chrześcijaństwa. Papież dostał miecz duchowy a cesarz świecki miecz, ale oba pochodzą bezpośrednio
od Chrystusa: „Dem Papste ist es gegeben auf einem weissen Pferde zu festgesetzter Zeit zu reiten und der
Kaiser soli ihm den Steigbugel halten, damit ihm der Sattel nicht rutsche. Dies hat die Bedeutung, dass allés
was dem Papste widersteht, das er mit geistlichen Rechte nicht zu zwingen vermag, dass dies der Kaiser mit
1 E. Eichmann, Konig-und Bischofsweihe. „Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Philoso-
phisch-philologische und historische Klasse", 6. Abhandlungen, Miinchen 1928, s. 3.
15 A Angenendt,Rex et Sacerdos. Zur Genèse der Kônigssalbung, [w:] Tradition ais historische Kraft. Interdisziplinare
Forschungen zur Geschichte des friihen Mittelalters, Berlin-New York 1928, s. 100-118, tu s. 118.
16 C. Davis-Weyer, Die Mosaiken Leos III und die Anfànge der Karolingischen Renaissance in Rom, „Zeitschrift fur
Kunstgeschichte" Bd. XXIX: 1966, H. 2, s. 11-132, il. 5: główna apsyda w Aula Leonina przed restauracją w 1625 г., sztych
z 1625 г.; W. Cramer, Zur Entwicklung der Zweigewaltenlehre. Ein Unbeachter Beitrag des Synesios von Kyrene, „Rómische
Quartalschrift fur christliche Altertumskunde und Kirchengeschichte" Bd. LXII: 1977, s. 43-56.
17 St. Waetzold Die Kopien des 17. Jahrhunderts nach Mosaiken und Wandmalereien in Rom, Wien-Miinchen 1964,
il. 120 (Kat. nr 208), il. 121 (Kat. nr 218).
18 F. Dre s 1er, Petrus Damiani. Leben und Werk, „Studia Anzelmiana" XXXIV: 1954; H. Lôwe, Petrus Damiani. Ein
italienischer Reformer and Vorabend des Investiturstreites, „Geschichte in Wissenschaft und Unterricht" Jhg VI: 1955, s. 65-79.
19 H. Ho f f m a n n, Die beiden Schwerten im hohen Mittelalter, „Deutsches Archiv fur Erforschung der Mittelalters" Jhg XX:
1969, s. 79; Bischinger, op.cit, IV. Kapitel: Direkte Heranziehung von Lk. 22, 36Jur die Zweischwertertheorie, s. 71-74.
20 Otto, Bischof von Freising. Chronik oder Die Geschichte der zwei Staaten, Ûbersicht von A. Schmidt, herausgegeben von
W. Lammers, Berlin 1960.
21 Bernard de Clairvaux, De consideratione, IV, 3, [w:] Mignę, Patrologia Latina 182, kol. 776; Bischinger,
op.cit., s. 88-93.
22 O. De mus, Romanische Wandmalerei, Miinchen 1968, s. 188, tabl. 205.