DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Teoria dwóch mieczy w programie Sądu Ostatecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0029
TEORIA DWÓCH MIECZY W PROGRAMIE SĄDU OSTATECZNEGO
27
7. Przekazanie mieczy przez tronującego Chrystusa papieżowi i cesarzowi, przerys
miniatury z rękopisu Sachsenspiegel. Wg G. Kischa
dem weltlichen Rechts erzwingen soli, namlich dem Papste gehorsam zu sein. So soli auch die geistliche
Gewalt dem weltlichen Rechte helfen, wenn es dessen bedarf,23.
Miniatura w rękopisie Gestes-des-Saxons de Liineburg (1442-1443) przedstawia scenę opisaną w Sach-
senspiegel: Chrystus tronujący w majestacie, otoczony przez pełne kolegium apostołów, wręcza miecze: pa-
pieżowi, przy którym stoi siwy koń, i cesarzowi24 (il. 6).
Powyższa scena implikuje wcześniejszą czasowo scenę: tronujący w majestacie Chrystus-Prawodawca
trzyma dwa miecze - która stała się źródłem eschatologicznego przedstawienia Chrystusa z dwoma mieczami
w scenie Sądu Ostatecznego.
Doktryna dwóch mieczy zawarta w poglądach przekazanych w Sachsenspiegel poświadczona jest dwie-
ma miniaturami:
1) tronujący Chrystus przekazuje miecze klęczącym papieżowi i cesarzowi2"1 (il. 7).
2) stojący frontalnie Chrystus wręcza miecze stojącym św. Piotrowi (nad nim napis: „Sanctus Petrus
Papa") i Konstantynowi (?)26 (il. 8).
Głównym miejscem przeznaczenia przedstawienia Sądu Ostatecznego był tympanon gotyckiego kościo-
ła. Najważniejsze motywy tej sceny można wskazać na typowym przykładzie południowego tympanonu ka-
tedry w Gnieźnie (ił. 9)27: Zbawiciel siedzi na tęczy, szerokim gestem unosi ręce ukazując przebite dłonie.
Z ust Chrystusa wychodzą symetrycznie dwa miecze. Z obydwóch stron klęczą Matka Boska i Jan Chrzciciel
z błagalnym gestem złożonych dłoni. W narożnikach tympanonu klęczą dwa anioły z narzędziami Męki {Arma
Christi) - gwoździami i kolumną Biczowania oraz koroną cierniową zatkniętą na włóczni.
Program ikonograficzny Sądu Ostatecznego jest wynikiem długiej ewolucji, rozpoczynającej się tematem
Maiestas Domini.
Maiestas Domini jest nazwą przedstawienia, które powstało w okresie wczesnochrześcijańskim na roz-
ległym obszarze; stosowane było przede wszystkim w absydach świątyń, zaś w sztuce zachodniej uzyskało
znacznie większą niż na Wschodzie popularność, przejawiającą się umieszczaniem go nie tylko w absydach,
lecz od XI w. na tympanonach portalowych28.
23 Bischinger, op.cit., s. 101; Sachsenspiegel, wg C. Mirbt, Quellen zur Geschichte des Papstums und des rômischen
Katholizismus, VI. Auflage, Ttibingen, Bd. I: 1967, hrsg. von Kurt Alland, 188, Nr 345; niemieckie tłumaczenie wg Bischingera.
24 O. Neubecker, Le Grand Livre de l'Héraldique, Bruxelles 1977, il. barwna na s. 225.
25 G. Ki se h, Biblical Spirit in Mediaeval German Law, „Speculum" XIV: 1939, number 1, s. 38-51, il. na s. 42.
26 Heidelberg, Universitâtsbibliothek, B.Pal. germ. 167, fol. 18v.
27 A. und Z. Swiechowski, Der Dom zu Gnesen und seine Stellung in der gotischen Kunst. „Zeitschrift des Deutschen
Vereines fur Kunstwissenschaft" Bd. XVII: 1973, H. 1/4, s. 24-54, il. 12.
28 F. van der Meer, Maiestas Domini, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, VI, Freiburg 1971, kol. 136-142.
27
7. Przekazanie mieczy przez tronującego Chrystusa papieżowi i cesarzowi, przerys
miniatury z rękopisu Sachsenspiegel. Wg G. Kischa
dem weltlichen Rechts erzwingen soli, namlich dem Papste gehorsam zu sein. So soli auch die geistliche
Gewalt dem weltlichen Rechte helfen, wenn es dessen bedarf,23.
Miniatura w rękopisie Gestes-des-Saxons de Liineburg (1442-1443) przedstawia scenę opisaną w Sach-
senspiegel: Chrystus tronujący w majestacie, otoczony przez pełne kolegium apostołów, wręcza miecze: pa-
pieżowi, przy którym stoi siwy koń, i cesarzowi24 (il. 6).
Powyższa scena implikuje wcześniejszą czasowo scenę: tronujący w majestacie Chrystus-Prawodawca
trzyma dwa miecze - która stała się źródłem eschatologicznego przedstawienia Chrystusa z dwoma mieczami
w scenie Sądu Ostatecznego.
Doktryna dwóch mieczy zawarta w poglądach przekazanych w Sachsenspiegel poświadczona jest dwie-
ma miniaturami:
1) tronujący Chrystus przekazuje miecze klęczącym papieżowi i cesarzowi2"1 (il. 7).
2) stojący frontalnie Chrystus wręcza miecze stojącym św. Piotrowi (nad nim napis: „Sanctus Petrus
Papa") i Konstantynowi (?)26 (il. 8).
Głównym miejscem przeznaczenia przedstawienia Sądu Ostatecznego był tympanon gotyckiego kościo-
ła. Najważniejsze motywy tej sceny można wskazać na typowym przykładzie południowego tympanonu ka-
tedry w Gnieźnie (ił. 9)27: Zbawiciel siedzi na tęczy, szerokim gestem unosi ręce ukazując przebite dłonie.
Z ust Chrystusa wychodzą symetrycznie dwa miecze. Z obydwóch stron klęczą Matka Boska i Jan Chrzciciel
z błagalnym gestem złożonych dłoni. W narożnikach tympanonu klęczą dwa anioły z narzędziami Męki {Arma
Christi) - gwoździami i kolumną Biczowania oraz koroną cierniową zatkniętą na włóczni.
Program ikonograficzny Sądu Ostatecznego jest wynikiem długiej ewolucji, rozpoczynającej się tematem
Maiestas Domini.
Maiestas Domini jest nazwą przedstawienia, które powstało w okresie wczesnochrześcijańskim na roz-
ległym obszarze; stosowane było przede wszystkim w absydach świątyń, zaś w sztuce zachodniej uzyskało
znacznie większą niż na Wschodzie popularność, przejawiającą się umieszczaniem go nie tylko w absydach,
lecz od XI w. na tympanonach portalowych28.
23 Bischinger, op.cit., s. 101; Sachsenspiegel, wg C. Mirbt, Quellen zur Geschichte des Papstums und des rômischen
Katholizismus, VI. Auflage, Ttibingen, Bd. I: 1967, hrsg. von Kurt Alland, 188, Nr 345; niemieckie tłumaczenie wg Bischingera.
24 O. Neubecker, Le Grand Livre de l'Héraldique, Bruxelles 1977, il. barwna na s. 225.
25 G. Ki se h, Biblical Spirit in Mediaeval German Law, „Speculum" XIV: 1939, number 1, s. 38-51, il. na s. 42.
26 Heidelberg, Universitâtsbibliothek, B.Pal. germ. 167, fol. 18v.
27 A. und Z. Swiechowski, Der Dom zu Gnesen und seine Stellung in der gotischen Kunst. „Zeitschrift des Deutschen
Vereines fur Kunstwissenschaft" Bd. XVII: 1973, H. 1/4, s. 24-54, il. 12.
28 F. van der Meer, Maiestas Domini, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, VI, Freiburg 1971, kol. 136-142.