DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Teoria dwóch mieczy w programie Sądu Ostatecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0035
TEORIA DWÓCH MIECZY W PROGRAMIE SĄDU OSTATECZNEGO
33
in libris, secundum opera ipsorum [...] et iudicatum est de singulis secundum opera ipsorum : Et infernus, et
mors missi sunt in stagnum ignis [...] Et qui non inventus est in libro vitae scriptus, missus est in stagnum
ignis".
Piekielny ogień, wymieniony w tym tekście, został symbolicznie przedstawiony ośmioma ognistymi kołami
w dolnej strefie.
Beaulieu-sur-Dordogne (Corrèze), kościół dawnego opactwa St. Pierre, tympanon południowego por-
talu47 (il. 13).
Tronujący Chrystus symetrycznie unosi ręce na wysokości ramion (nawiązanie do Ukrzyżowania). Za
prawym ramieniem Chrystusa widoczna jest górna część dużego krzyża podtrzymywanego przez dwóch Aniołów;
pokazanie krzyża i gwoździ jako Arma Christi. Anioł nad prawym szeregiem Apostołów przynosi koronę
Sędziego, według Apokalipsy XIV, 14: „Et vidi et ecce nubem candidam et super nubem sedentem similem
Filio hominis, habentem in capito suo coronam auream et manu sua falcem acutam". W tym przedstawieniu
Sądu Ostatecznego złączone zostały następujące obrazy Chrystusa: tronująca Maiestas, Chrystus ze sceny
Ukrzyżowania, Zmartwychwstały i Sędzia.
Conques-en-Rouerque (Aveyron), opacki kościół St. Foy; zachodni portal48 (il. 14). Wyróżniający się
szerokością tympanon podzielony na trzy poziome strefy; w środkowej tronujący Chrystus jako Sędzia wyso-
ko unosi prawą rękę z gestem zapraszającym wybranych, lewą nisko opuszcza odtrącając potępionych. Ponad
głową Chrystusa wyłania się krzyż trzymany przez dwóch Aniołów; widoczne są Narzędzia Męki (Arma
Christi), z boku personifikacje Sol i Luna, w górnych narożnikach dwaj Aniołowie dmący w trąby. W środ-
kowej strefie dokonane rozdzielenie wybranych i potępionych; w dolnej - rajskie miasto i Piekło. Tympanon
wyróżnia się dużą ilością napisów majuskułą. Wybór napisów odnoszących się do Chrystusa: IUDEX. IESUS
REX IUDEORUM. HOC SIGNUM CRUCIS ERIT IN CELO CUM DOMINUS AD IUDICANDUM VE-
NERIT. DISCEDITE A ME MALEDICTI. VENITE BENEDICTE PATRIS MEI POSSIDETE. VOBIS
PARATUM REGNUM.
Autun (Saóne-et-Loire), katedra St. Lazare. W zachodnim przedsionku portal, na tympanonie scena
Sądu Ostatecznego sygnowana GISLEBERTUS HOC FECIT (u stóp Chrystusa); 1130-1145 r. W trójstre-
fowej kompozycji dominuje postać Chrystusa w mandorli. Chrystus stoi w pozie frontalnej, opuszcza syme-
trycznie ręce a dłonie jednakowo odchyla na zewnątrz49 (il. 15). W mandorli napis określa rolę Sędziego:
OMNIA DISPONO. SOLUS. MERITOS CORONO QUOS SCELLUS EXERCET. ME IUDICE POENA
COERCET.
Miniatura w tekście Biblii z Heisterbach (XIII w.) jest ilustracją Sądu Ostatecznego. Tronujący Chrystus
unosi symetrycznie ręce w geście Ostentatio vulnerum. Do głowy Chrystusa przylegają z dwóch stron dwa
miecze. Motyw Męki ilustrują Arma Christi: krzyż, ustawiony przed tronem Chrystusa; włócznia, korona
cierniowa. Chrystusa adorują klęczący: Maria i św. Jan Chrzciciel, błagalnie wznoszący dłonie - Deesis. Na
głos trąb w rękach dwóch Aniołów umarli powstają z grobów (il. 16).
Miniatura poprzedza tekst prologu i pierwszego rozdziału Księgi Proroka Sophoniasza: „Incipit prolo-
gus in Sophoniam: Explicit prologus. Incipit argumentum". Sophoniasz prorokuje szczegóły Sądu Ostatecz-
nego, który będzie Dies irae, dies il la, dies tribulationis [...] dies calamitatis et miseriae""10.
Niezależnie od frankońskiej tradycji, pochodzącej z kościoła św. Wawrzyńca w Norymberdze, w latach
1410-1420 powstał Sąd Ostateczny w zachodnim portalu kaplicy Mariackiej w Wurzburgu (il. 17). W. Pinder
wyraził o nim następujący pogląd: „Die ganze Erinnerung fuhrt, um es mit einem Wort zu sagen, uber den
Kopf Niirnbergs hinweg auf Bamberg und auf des dreizehnte Jahrhundert in Frankreich zuruck"M.
47 Rupprecht, op.cit, s. 85-86: Toulouse und Languedoc, Beaulieu, Abteikirche Saint-Pierre, il. 50, 51, 52, Siidportal und
Tympanon - 113CM-0.
48 Rupprecht, op.cit., s. 114-122: Conques und Auvergne, Abteikirche St. Foy, il. 114, 115, Westportal und Tympanon.
2. Viertel d. 12. Jahrhunderts.
49 Rupprecht, op.cit., s. 112, il. 170, 171, 172-175; D. Grivotand G. Żarnecki, Gislebertus, Sculptor of Autun, The
Trianon Press 1961, s. 159-160: Iconography.
50 Berlin, Staatsbibliothek, Ms. theol. Lat. fol. 379, Bibel von Heisterbach. W Missale Romanum, na święto „Die 2 Novem-
bris": sekwencja Dies irae, dies Ula cytuje motywy z Proroctwa Sophoniasza.
51 K. Gerstenberg, Ein Jungstes Gericht im Dom zu Wurzburg, „Zeitschrift fur Kunstwissenschaft" Bd. II: 1957, H. 1-2,
s. 35^4.
33
in libris, secundum opera ipsorum [...] et iudicatum est de singulis secundum opera ipsorum : Et infernus, et
mors missi sunt in stagnum ignis [...] Et qui non inventus est in libro vitae scriptus, missus est in stagnum
ignis".
Piekielny ogień, wymieniony w tym tekście, został symbolicznie przedstawiony ośmioma ognistymi kołami
w dolnej strefie.
Beaulieu-sur-Dordogne (Corrèze), kościół dawnego opactwa St. Pierre, tympanon południowego por-
talu47 (il. 13).
Tronujący Chrystus symetrycznie unosi ręce na wysokości ramion (nawiązanie do Ukrzyżowania). Za
prawym ramieniem Chrystusa widoczna jest górna część dużego krzyża podtrzymywanego przez dwóch Aniołów;
pokazanie krzyża i gwoździ jako Arma Christi. Anioł nad prawym szeregiem Apostołów przynosi koronę
Sędziego, według Apokalipsy XIV, 14: „Et vidi et ecce nubem candidam et super nubem sedentem similem
Filio hominis, habentem in capito suo coronam auream et manu sua falcem acutam". W tym przedstawieniu
Sądu Ostatecznego złączone zostały następujące obrazy Chrystusa: tronująca Maiestas, Chrystus ze sceny
Ukrzyżowania, Zmartwychwstały i Sędzia.
Conques-en-Rouerque (Aveyron), opacki kościół St. Foy; zachodni portal48 (il. 14). Wyróżniający się
szerokością tympanon podzielony na trzy poziome strefy; w środkowej tronujący Chrystus jako Sędzia wyso-
ko unosi prawą rękę z gestem zapraszającym wybranych, lewą nisko opuszcza odtrącając potępionych. Ponad
głową Chrystusa wyłania się krzyż trzymany przez dwóch Aniołów; widoczne są Narzędzia Męki (Arma
Christi), z boku personifikacje Sol i Luna, w górnych narożnikach dwaj Aniołowie dmący w trąby. W środ-
kowej strefie dokonane rozdzielenie wybranych i potępionych; w dolnej - rajskie miasto i Piekło. Tympanon
wyróżnia się dużą ilością napisów majuskułą. Wybór napisów odnoszących się do Chrystusa: IUDEX. IESUS
REX IUDEORUM. HOC SIGNUM CRUCIS ERIT IN CELO CUM DOMINUS AD IUDICANDUM VE-
NERIT. DISCEDITE A ME MALEDICTI. VENITE BENEDICTE PATRIS MEI POSSIDETE. VOBIS
PARATUM REGNUM.
Autun (Saóne-et-Loire), katedra St. Lazare. W zachodnim przedsionku portal, na tympanonie scena
Sądu Ostatecznego sygnowana GISLEBERTUS HOC FECIT (u stóp Chrystusa); 1130-1145 r. W trójstre-
fowej kompozycji dominuje postać Chrystusa w mandorli. Chrystus stoi w pozie frontalnej, opuszcza syme-
trycznie ręce a dłonie jednakowo odchyla na zewnątrz49 (il. 15). W mandorli napis określa rolę Sędziego:
OMNIA DISPONO. SOLUS. MERITOS CORONO QUOS SCELLUS EXERCET. ME IUDICE POENA
COERCET.
Miniatura w tekście Biblii z Heisterbach (XIII w.) jest ilustracją Sądu Ostatecznego. Tronujący Chrystus
unosi symetrycznie ręce w geście Ostentatio vulnerum. Do głowy Chrystusa przylegają z dwóch stron dwa
miecze. Motyw Męki ilustrują Arma Christi: krzyż, ustawiony przed tronem Chrystusa; włócznia, korona
cierniowa. Chrystusa adorują klęczący: Maria i św. Jan Chrzciciel, błagalnie wznoszący dłonie - Deesis. Na
głos trąb w rękach dwóch Aniołów umarli powstają z grobów (il. 16).
Miniatura poprzedza tekst prologu i pierwszego rozdziału Księgi Proroka Sophoniasza: „Incipit prolo-
gus in Sophoniam: Explicit prologus. Incipit argumentum". Sophoniasz prorokuje szczegóły Sądu Ostatecz-
nego, który będzie Dies irae, dies il la, dies tribulationis [...] dies calamitatis et miseriae""10.
Niezależnie od frankońskiej tradycji, pochodzącej z kościoła św. Wawrzyńca w Norymberdze, w latach
1410-1420 powstał Sąd Ostateczny w zachodnim portalu kaplicy Mariackiej w Wurzburgu (il. 17). W. Pinder
wyraził o nim następujący pogląd: „Die ganze Erinnerung fuhrt, um es mit einem Wort zu sagen, uber den
Kopf Niirnbergs hinweg auf Bamberg und auf des dreizehnte Jahrhundert in Frankreich zuruck"M.
47 Rupprecht, op.cit, s. 85-86: Toulouse und Languedoc, Beaulieu, Abteikirche Saint-Pierre, il. 50, 51, 52, Siidportal und
Tympanon - 113CM-0.
48 Rupprecht, op.cit., s. 114-122: Conques und Auvergne, Abteikirche St. Foy, il. 114, 115, Westportal und Tympanon.
2. Viertel d. 12. Jahrhunderts.
49 Rupprecht, op.cit., s. 112, il. 170, 171, 172-175; D. Grivotand G. Żarnecki, Gislebertus, Sculptor of Autun, The
Trianon Press 1961, s. 159-160: Iconography.
50 Berlin, Staatsbibliothek, Ms. theol. Lat. fol. 379, Bibel von Heisterbach. W Missale Romanum, na święto „Die 2 Novem-
bris": sekwencja Dies irae, dies Ula cytuje motywy z Proroctwa Sophoniasza.
51 K. Gerstenberg, Ein Jungstes Gericht im Dom zu Wurzburg, „Zeitschrift fur Kunstwissenschaft" Bd. II: 1957, H. 1-2,
s. 35^4.