DOI Artikel:
Dobrzeniecki, Tadeusz: Teoria dwóch mieczy w programie Sądu Ostatecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0037
TEORIA DWÓCH MIECZY W PROGRAMIE SĄDU OSTATECZNEGO
35
16. Sąd Ostateczny, miniatura Biblii z Heisterbach, Berlin, Staatsbibliothek, Ms. theol. Lat. Fol. 379
Program tego portalu składa się z dwóch poziomych stref. W górnej, na łuku, tronuje Chrystus z dwoma
mieczami, które ostrzami skierowane są do oblicza Sędziego, unoszącego symetrycznie ręce w geście Osten-
tatio vulnerum. Klęczący Orędownicy - Maria i św. Jan Chrzciciel - ze złożonymi rękami (=Deesis) - kierują
spojrzenia na Ukrzyżowanego. Aniołowie trzymają narzędzia Męki. Dolna strefa podzielona jest na dwie
części - dla zbawionych i dla potępionych (il. 17).
Potwierdzenia opinii Pindera dostarcza tympanon z Sądem Ostatecznym w katedrze w Bambergu: tro-
nujący frontalnie Chrystus unosi ręce w akcie Ostentatio vulnerum52 (il. 18, 19).
W połowie XV w. powstało dla kanoników katedry w Wiirzburgu mortuarium z portalem nieco później
wykonanym. Na tympanonie przedstawiony jest Sąd Ostateczny, tradycyjnie złożony z dwóch stref. Upro-
szczoną reminiscencją francuskich portali jest frontalnie tronujący Chrystus z symetrycznie uniesionymi ręka-
mi. Motyw Deesis zaliczyć można do wcześniejszej tradycji niemieckiej (il. 20)53.
Nowością jest połączenie miecza z lilią - znakami surowego, ale sprawiedliwego wydania wyroków
przez Sędziego świata, Chrystusa. Taką symbolikę potwierdzają liczne teksty Starego i Nowego Testamentu,
zwłaszcza Apokalipsa św. Jana a ikonograficznie - Les Grandes Heures de Rohan. W tym modlitewniku
Chrystus-Sędzia przedstawiony jest trzykrotnie:
1) Wizja Chrystusa-Sędziego, starca, w popiersiu z mieczem i lilią-Altus dierum. Miecz i lilia określa
Chrystusa jako surowego, ale sprawiedliwego w wydawaniu wyroków54 (il. 21);
2) Sąd jednostkowy nad człowiekiem, który zwraca się błagalnie do Sędziego słowami Psalmu wypisa-
nymi na banderoli: „In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum. Redemisti me, Domine, Deus veri-
52 Bamberg, Dom, Furstenportal; F.N. Steigerwald Gngel, Gebende und gebrechliche Konsolen. Ein Beitrag zu
Kostumkunde und Bauplastik des Mittelalters, „Niederdeutsche Beitrage zur Kunstgeschichte" Bd. XVIII: 1979, s. 79, il. 45.
53 Gerstenberg op.cit., s. 35^14.
54 Les Grandes Heures de Rohan, 1419-1427, Paryż, fol. 143v - calostronicowa miniatura Zesłania Ducha Sw.; M. Meiss
i M. Thomas, Les Heures de Rohan, Paris-Bibliothèque Nationale, Ms Lat. 947', (Paris) 1973, pl. 58. Lilia (lilium candidum)
od Sporu o inwestyturę znajduje się w przedstawieniach Sądu Ostatecznego jako symbol Łaski Bożej, przebaczenia, łagodzącego
surowość wyroku ostrego miecza - znaku boskiego gniewu (Prophetia Isaiae XLIV, 2 o Słudze Jahwe - Chrystusie: „Deus posuit
os meum quasi gladium acutum").
35
16. Sąd Ostateczny, miniatura Biblii z Heisterbach, Berlin, Staatsbibliothek, Ms. theol. Lat. Fol. 379
Program tego portalu składa się z dwóch poziomych stref. W górnej, na łuku, tronuje Chrystus z dwoma
mieczami, które ostrzami skierowane są do oblicza Sędziego, unoszącego symetrycznie ręce w geście Osten-
tatio vulnerum. Klęczący Orędownicy - Maria i św. Jan Chrzciciel - ze złożonymi rękami (=Deesis) - kierują
spojrzenia na Ukrzyżowanego. Aniołowie trzymają narzędzia Męki. Dolna strefa podzielona jest na dwie
części - dla zbawionych i dla potępionych (il. 17).
Potwierdzenia opinii Pindera dostarcza tympanon z Sądem Ostatecznym w katedrze w Bambergu: tro-
nujący frontalnie Chrystus unosi ręce w akcie Ostentatio vulnerum52 (il. 18, 19).
W połowie XV w. powstało dla kanoników katedry w Wiirzburgu mortuarium z portalem nieco później
wykonanym. Na tympanonie przedstawiony jest Sąd Ostateczny, tradycyjnie złożony z dwóch stref. Upro-
szczoną reminiscencją francuskich portali jest frontalnie tronujący Chrystus z symetrycznie uniesionymi ręka-
mi. Motyw Deesis zaliczyć można do wcześniejszej tradycji niemieckiej (il. 20)53.
Nowością jest połączenie miecza z lilią - znakami surowego, ale sprawiedliwego wydania wyroków
przez Sędziego świata, Chrystusa. Taką symbolikę potwierdzają liczne teksty Starego i Nowego Testamentu,
zwłaszcza Apokalipsa św. Jana a ikonograficznie - Les Grandes Heures de Rohan. W tym modlitewniku
Chrystus-Sędzia przedstawiony jest trzykrotnie:
1) Wizja Chrystusa-Sędziego, starca, w popiersiu z mieczem i lilią-Altus dierum. Miecz i lilia określa
Chrystusa jako surowego, ale sprawiedliwego w wydawaniu wyroków54 (il. 21);
2) Sąd jednostkowy nad człowiekiem, który zwraca się błagalnie do Sędziego słowami Psalmu wypisa-
nymi na banderoli: „In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum. Redemisti me, Domine, Deus veri-
52 Bamberg, Dom, Furstenportal; F.N. Steigerwald Gngel, Gebende und gebrechliche Konsolen. Ein Beitrag zu
Kostumkunde und Bauplastik des Mittelalters, „Niederdeutsche Beitrage zur Kunstgeschichte" Bd. XVIII: 1979, s. 79, il. 45.
53 Gerstenberg op.cit., s. 35^14.
54 Les Grandes Heures de Rohan, 1419-1427, Paryż, fol. 143v - calostronicowa miniatura Zesłania Ducha Sw.; M. Meiss
i M. Thomas, Les Heures de Rohan, Paris-Bibliothèque Nationale, Ms Lat. 947', (Paris) 1973, pl. 58. Lilia (lilium candidum)
od Sporu o inwestyturę znajduje się w przedstawieniach Sądu Ostatecznego jako symbol Łaski Bożej, przebaczenia, łagodzącego
surowość wyroku ostrego miecza - znaku boskiego gniewu (Prophetia Isaiae XLIV, 2 o Słudze Jahwe - Chrystusie: „Deus posuit
os meum quasi gladium acutum").