DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Przedstawienia odpowiedzialności indywidualnej na Sądzie Ostatecznym w sztuce średniowiecznej Zachodu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0069
PRZEDSTAWIENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI INDYWIDUALNEJ NA SĄDZIE OSTATECZNYM
67
14. Piza, Campo Santo, Buffalmacco, malowidła z krużganka z lat 1336-1345, fragment
w grobie rozpada się. Żywa pozostaje dusza i sądzona może być tylko ona. We Włoszech w wieku XIV dusze
ukazywano jako dzieci, najczęściej nagie lub odziane w białe sukienki. Na przykład na obrazie Giotta, przed-
stawiającym śmierć Najświętszej Marii Panny, Chrystus czule rozmawia z taką dziecięcą, ubraną w sukienkę
duszą Marii68.
W obrazach Sądu Ostatecznego we Włoszech, od początku XIV w. przedstawiano uwielbione, nieśmier-
telne ciała zbawionych w całej ich ziemskiej, społecznej rozmaitości. Ukazywano także przeznaczonych już
ostatecznie do życia wiecznego, znanych z imienia i nazwiska współczesnych ludzi (którzy nie żyli w opinii
świętości).
Od radosnych, starochrześcijańskich wizji przyjścia Chrystusa w chwale i powszechnego zbawienia dla
Jego wyznawców, poprzez wiele stopni ewolucji doszli artyści włoscy do prezentacji tej prawdy w odniesieniu
do konkretnych osób.
Od wieku VI przyjście ponowne Chrystusa na ziemię ukazywano na ścianach tęczowych - łukach try-
umfalnych bazylik. Rozdział dobrych i złych na końcu dziejów wyobrażano w XI i XII w. na zachodnich
wewnętrznych ścianach kościołów, na portalach, a w kościele wschodnim - w narteksach. Sprowadzenie wizji
momentu kluczowego dla ludzkości - do wymiaru jednostki spowodowało w XIV w. wprowadzenie tych
przedstawień do kaplic prywatnych i na skrzydła ołtarzy. Przyczyniło się to również do powstania nowych
wariantów ikonograficznych, także i takich, które akcentowały odpowiedzialność poszczególnych ludzi w
momencie tego generalnego i ostatniego sądu.
Najszerzej znane i wielokrotnie w rozmaity sposób naśladowane były freski w Campo Santo w Pizie
(il. 14). Dzieło florenckiego malarza Buffalmacco z lat 1336-1345 powstało według koncepcji dominikanina
Domenico Cavalca69. Cykl malowideł złożony z trzech ogromnych kompozycji rozpoczyna szerokie opowia-
M. Boskovits, Fruhe italienische Malerei, Gemaldegalerie Berlin, 1988, s. 56-61. Inne przykłady malowideł ukazują-
cych dusze jako istoty nagie, omówię poniżej.
69 W starszej literaturze, a nawet współcześnie w samym Campo Santo, podaje się datowanie fresków pisańskich na czasy
po wielkich zarazach w latach czterdziestych XIV w., a nawet na lata ok. 1370 r. Datowanie - zgodnie z informacjami źródłowymi
0 pobycie tego malarza w Pizie - ustalił m.in. L. Bellosi, Buffalmacco e U Trionfo delia Morte, Torino 1974, s. 91-98. Pisze
on również, że w Pizie rządził w latach 1329-1340 Fazio Novello delia Ghevardesca, dobry gospodarz, fundator uniwersytetu
1 „mecenas" sztuki. O źródłach ideowych tego malowidła informuje А. С al e с a, Pittura del ducento e del trecento a Pisa e Lucca,
[w:] La pittura in Italia, II ducento e U trecento, Electa 1986, s. 250-251.
67
14. Piza, Campo Santo, Buffalmacco, malowidła z krużganka z lat 1336-1345, fragment
w grobie rozpada się. Żywa pozostaje dusza i sądzona może być tylko ona. We Włoszech w wieku XIV dusze
ukazywano jako dzieci, najczęściej nagie lub odziane w białe sukienki. Na przykład na obrazie Giotta, przed-
stawiającym śmierć Najświętszej Marii Panny, Chrystus czule rozmawia z taką dziecięcą, ubraną w sukienkę
duszą Marii68.
W obrazach Sądu Ostatecznego we Włoszech, od początku XIV w. przedstawiano uwielbione, nieśmier-
telne ciała zbawionych w całej ich ziemskiej, społecznej rozmaitości. Ukazywano także przeznaczonych już
ostatecznie do życia wiecznego, znanych z imienia i nazwiska współczesnych ludzi (którzy nie żyli w opinii
świętości).
Od radosnych, starochrześcijańskich wizji przyjścia Chrystusa w chwale i powszechnego zbawienia dla
Jego wyznawców, poprzez wiele stopni ewolucji doszli artyści włoscy do prezentacji tej prawdy w odniesieniu
do konkretnych osób.
Od wieku VI przyjście ponowne Chrystusa na ziemię ukazywano na ścianach tęczowych - łukach try-
umfalnych bazylik. Rozdział dobrych i złych na końcu dziejów wyobrażano w XI i XII w. na zachodnich
wewnętrznych ścianach kościołów, na portalach, a w kościele wschodnim - w narteksach. Sprowadzenie wizji
momentu kluczowego dla ludzkości - do wymiaru jednostki spowodowało w XIV w. wprowadzenie tych
przedstawień do kaplic prywatnych i na skrzydła ołtarzy. Przyczyniło się to również do powstania nowych
wariantów ikonograficznych, także i takich, które akcentowały odpowiedzialność poszczególnych ludzi w
momencie tego generalnego i ostatniego sądu.
Najszerzej znane i wielokrotnie w rozmaity sposób naśladowane były freski w Campo Santo w Pizie
(il. 14). Dzieło florenckiego malarza Buffalmacco z lat 1336-1345 powstało według koncepcji dominikanina
Domenico Cavalca69. Cykl malowideł złożony z trzech ogromnych kompozycji rozpoczyna szerokie opowia-
M. Boskovits, Fruhe italienische Malerei, Gemaldegalerie Berlin, 1988, s. 56-61. Inne przykłady malowideł ukazują-
cych dusze jako istoty nagie, omówię poniżej.
69 W starszej literaturze, a nawet współcześnie w samym Campo Santo, podaje się datowanie fresków pisańskich na czasy
po wielkich zarazach w latach czterdziestych XIV w., a nawet na lata ok. 1370 r. Datowanie - zgodnie z informacjami źródłowymi
0 pobycie tego malarza w Pizie - ustalił m.in. L. Bellosi, Buffalmacco e U Trionfo delia Morte, Torino 1974, s. 91-98. Pisze
on również, że w Pizie rządził w latach 1329-1340 Fazio Novello delia Ghevardesca, dobry gospodarz, fundator uniwersytetu
1 „mecenas" sztuki. O źródłach ideowych tego malowidła informuje А. С al e с a, Pittura del ducento e del trecento a Pisa e Lucca,
[w:] La pittura in Italia, II ducento e U trecento, Electa 1986, s. 250-251.