Rocznik Historii Sztuki (21.1995)

PRZEDSTAWIENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI INDYWIDUALNEJ NA SĄDZIE OSTATECZNYM

71

16. Paganico, kościół S. Michèle, malowidło, szkoła sieneńska, poł. XIV w.,

rys. kompozycji

twu świętych , był w sztuce włoskiej XIV i w początkach XV stulecia ilustrowany w różnorodny sposób.
Przedstawienia o takich treściach najczęściej służyły dydaktyce, jak freski w Paganico83, w kościele S. Maria
dei Servi w Sienie84, w benedyktyńskich grotach w Subiaco8", czy domniemane freski Fra Angelica w kruż-
gankach klasztoru dominikańskiego przy S. Maria Sopra Minerva w Rzymie (il. 16-17). Wiązano tę proble-

82 Bolzano, kościół Dominikanów, jednonawowa, dość znacznych rozmiarów kaplica (po południowej stronie) została w ca-
łości ozdobiona malowidłami w 2 poł. XIV w. Powtórzono w ogólnym założeniu system dekoracyjny z kaplicy Areny w Padwie.
Szczegółowe ujęcia są odmienne, wprowadzono także inne tematy. Ukazano na przykład tryumf śmierci: kościotrup pędzi konno,
przed nim uciekają młodzieńcy w bramy miasta. Para starców, która pozostała w tyle, przypomina nieco podobną grupę z malo-
widła Sądu Ostatecznego Orcagni w S. Croce we Florencji - por. Offner, op.cit., pl. III, 5 i zdjęcie w Kunsthistorisches Institut
we Florencji, nr 322808. W tej niebezpiecznej chwili wyobrażono ratowanie ich dusz przez anioły dzięki protekcji św. Mikołaja.

83 G. F re n 1 e r, Biagio di Goro Ghezzi a Paganico. L 'affresco nell abside delia chiesa di S. Michèle, Firenze 1986. Miejsco-
wość położona jest 15 km na południowy wschód od Sieny, przy średniowiecznej drodze. Kościół klasztorny należał do umilitanów,
zakonu reguły karmelitańskiej. Malowidła zdobią jednonawowy kościół. Poza przedstawieniem z dzieciństwa Chrystusa, ukazano
przyszły sąd szczegółowy; anioł trzyma na szalach dwie szczęśliwe dusze: niewiasty i mężczyzny, u jego stóp klęczą żyjący z owocami
swojej pracy. Jest to fragment niecodziennego cyklu malowideł - dzieła sieneńskiego malarza Biagio di Goro z 2 poł. XIV w.

84 Siena, kościół S. Maria dei Servi. W ostatnim od zachodu przęśle, na ścianie południowej, znajdowało się znacznych
rozmiarów malowidło Sądu Ostatecznego. Część kompozycji przechodziła na fragment ściany zachodniej nawy. Po przebiciu
wejścia do bocznej kaplicy ocalała górna partia kompozycji: Chrystus zjawiający się w mandorli z aniołami i apostołami, fragment
piekła (na ścianie zachodniej) i po lewej stronie, na dole, część przedstawienia Marii wyprowadzającej dusze z czyśćca. Są one
małe, nagie, przybrane tylko w luźne białe szaty i wianki na głowie. Całość, bardzo silnie przemalowana, otoczona jest kultem (La
Madonna delie anime del Purgatorio), Frehler (op.cit., il. 69) i określana jako dzieło „Maestro del 1346 (?)".

85 Groty Sacro Speco zostały w XIII, a szczególnie w XIV w. ozdobione licznymi malowidłami ściennymi. Namalowano
m. in. jadącą konno śmierć - w postaci kościotrupa. Zabiła już wielu, ich ciała leżą pod kopytami konia. Mieczem sięga po dwóch
młodzieńców. Ozdobiony tą ekspresyjną kompozycją korytarz prowadzi do kaplicy Matki Boskiej. Na jej sklepieniu wyobrażono
Mater Misericordiae z ludźmi różnego stanu pod płaszczem opiekuńczym. Nieco niżej pokazano ich zbawionych, wstających
z grobów w białych godowych szatach.