DOI Artikel:
Karłowska-Kamzowa, Alicja: Przedstawienia odpowiedzialności indywidualnej na Sądzie Ostatecznym w sztuce średniowiecznej Zachodu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0077
PRZEDSTAWIENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI INDYWIDUALNEJ NA SĄDZIE OSTATECZNYM
75
męczące dusze grzeszników. Wykwintność rycerza kontrastowała ze spustoszeniem śmierci i cierpieniem
wynikającym ze zła, prowokując do zastanowienia nad odpowiedzialnością moralną. Podobną funkcję pełniły
ilustracje przypowieści o Bogaczu i Łazarzu, umieszczone przy modlitwach za zmarłych. Sugestywne obrazy
życia dworskiego, ukazane w tym negatywnym kontekście, miały być ostrzeżeniem dla możnych tego świata
w modlitewnikach dla nich tworzonych96.
Monumentalny obraz tablicowy Koronacji Marii z Kartuzji w Villeneuve-les-Avignon (obecnie w tam-
tejszym Hospice), dzieło Enquerranda Quarton z lat 1453-1454 ukazuje po bokach grupy centralnej Trójcy
Św. i Marii - aniołów i świętych w kilku strefach (ii. 20). W najniższej klęczą nagie dusze w pozach modli-
tewnych. Taka sama grupa przebywa jeszcze w czyśćcu ukazanym w dolnej strefie kompozycji. Inni wydo-
bywani są z ognia czyśćcowego przez aniołów, zapewne za sprawą modlitwy zakonnika do Ukrzyżowanego.
Wyobrażono ich w centralnej części dolnej strefy obrazu. Po lewej stronie przedstawiono mszę św. Grzegorza;
serie mszy gregoriańskich były szczególnie przydatne dla dusz czyśćcowych97. Nagie dusze przedstawione
w niebie - to te, które dostąpiły tej możliwości przed Sądem Ostatecznym. Nie posiadają jeszcze ciała uwiel-
bionego, ale już nie cierpią, przeciwnie, radują się dzięki wstawiennictwu Kościoła. Racjonalność obrazu
godna jest najwyższej uwagi w takim stopniu jak jego forma, wielokrotnie omawiana w literaturze przedmiotu98.
Malowidło fundacyjne w prowincjonalnym kościele w Ennzat we Francji Południowej, wykonane około
połowy XV w.99, przynosi nieoczekiwane przedstawienie. Na pierwszym planie w sarkofagu spoczywa reali-
stycznie ukazany kościotrup - obraz zmarłego oczekującego końca dziejów. Nieco powyżej wyobrażono
Chrystusa-Sędziego w towarzystwie aniołów, apostołów, Marii i św. Jana Chrzciciela, niżej powstają z gro-
bów zmarli, ukazani jako nadzy. Zbawionych (małe, nagie postacie) anioły zabierają do świętego miasta,
potępionych św. Michał wysyła do piekła. Po prawej ręce Chrystusa klęczy fundator z małżonką; namalowani
Brewiarz królowej Izabelli Kastylijskiej (London, Brit. Library, s 18851) powstał przed 1497 r. Wyobrażono w nim ucztę
w pałacu, z muzyką, a na niebiosach Abrahama z duszą biedaka i pod ziemią męczonego przez diabły brzuchatego bogacza (Bac-
khouse, Evans, Kern, Orth, op.cit, Pl. VII).
97Ariès, op.cit., s. 160, 161.
98 M. Lacotte, D. Thiebaut, Ecole d'Avignon, Paris 1983, s. 227-229, także К. Secomska (Mistrzowie i książęta,
Warszawa 1989, s. 104-113) przedstawia analizę ikonograficzną dzieła.
99 A Courtillé, Histoire de la peinture murale dans l'Auvergne du Moyen Age, Brioude 1983, Le Jugement Dernier
a Ennzat, s. 165-170: Le Jugement Dernier d'Issoire, s. 199-202.
75
męczące dusze grzeszników. Wykwintność rycerza kontrastowała ze spustoszeniem śmierci i cierpieniem
wynikającym ze zła, prowokując do zastanowienia nad odpowiedzialnością moralną. Podobną funkcję pełniły
ilustracje przypowieści o Bogaczu i Łazarzu, umieszczone przy modlitwach za zmarłych. Sugestywne obrazy
życia dworskiego, ukazane w tym negatywnym kontekście, miały być ostrzeżeniem dla możnych tego świata
w modlitewnikach dla nich tworzonych96.
Monumentalny obraz tablicowy Koronacji Marii z Kartuzji w Villeneuve-les-Avignon (obecnie w tam-
tejszym Hospice), dzieło Enquerranda Quarton z lat 1453-1454 ukazuje po bokach grupy centralnej Trójcy
Św. i Marii - aniołów i świętych w kilku strefach (ii. 20). W najniższej klęczą nagie dusze w pozach modli-
tewnych. Taka sama grupa przebywa jeszcze w czyśćcu ukazanym w dolnej strefie kompozycji. Inni wydo-
bywani są z ognia czyśćcowego przez aniołów, zapewne za sprawą modlitwy zakonnika do Ukrzyżowanego.
Wyobrażono ich w centralnej części dolnej strefy obrazu. Po lewej stronie przedstawiono mszę św. Grzegorza;
serie mszy gregoriańskich były szczególnie przydatne dla dusz czyśćcowych97. Nagie dusze przedstawione
w niebie - to te, które dostąpiły tej możliwości przed Sądem Ostatecznym. Nie posiadają jeszcze ciała uwiel-
bionego, ale już nie cierpią, przeciwnie, radują się dzięki wstawiennictwu Kościoła. Racjonalność obrazu
godna jest najwyższej uwagi w takim stopniu jak jego forma, wielokrotnie omawiana w literaturze przedmiotu98.
Malowidło fundacyjne w prowincjonalnym kościele w Ennzat we Francji Południowej, wykonane około
połowy XV w.99, przynosi nieoczekiwane przedstawienie. Na pierwszym planie w sarkofagu spoczywa reali-
stycznie ukazany kościotrup - obraz zmarłego oczekującego końca dziejów. Nieco powyżej wyobrażono
Chrystusa-Sędziego w towarzystwie aniołów, apostołów, Marii i św. Jana Chrzciciela, niżej powstają z gro-
bów zmarli, ukazani jako nadzy. Zbawionych (małe, nagie postacie) anioły zabierają do świętego miasta,
potępionych św. Michał wysyła do piekła. Po prawej ręce Chrystusa klęczy fundator z małżonką; namalowani
Brewiarz królowej Izabelli Kastylijskiej (London, Brit. Library, s 18851) powstał przed 1497 r. Wyobrażono w nim ucztę
w pałacu, z muzyką, a na niebiosach Abrahama z duszą biedaka i pod ziemią męczonego przez diabły brzuchatego bogacza (Bac-
khouse, Evans, Kern, Orth, op.cit, Pl. VII).
97Ariès, op.cit., s. 160, 161.
98 M. Lacotte, D. Thiebaut, Ecole d'Avignon, Paris 1983, s. 227-229, także К. Secomska (Mistrzowie i książęta,
Warszawa 1989, s. 104-113) przedstawia analizę ikonograficzną dzieła.
99 A Courtillé, Histoire de la peinture murale dans l'Auvergne du Moyen Age, Brioude 1983, Le Jugement Dernier
a Ennzat, s. 165-170: Le Jugement Dernier d'Issoire, s. 199-202.