DOI Artikel:
Secomska, Krystyna: Freski w opolskiej Kaplicy Piastowskiej i malowidła w kościele w Lubiechowej: ze studiów nad gotyckim malarstwem ściennym na Śląsku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.16407#0156
154
KRYSTYNA SECOMSKA
i Walka św. Jerzego ze smokiem (il. 34) - pochodzą z ostatniej ćwierci XIV w. W następnych publikacjach
Karłowska-Kamzowa porównywała gatunek form, charakterystyczny dla drugiego etapu w Lubiechowej,
z malowidłami drugiej fazy z Pogorzeli oraz ze znakomitym cyklem zdobiącym nawę w Strzelnikach8.
Na sklepieniu prezbiterium ukazano głównie „dramatis personae" Sądu Ostatecznego. Na białym tle
z czerwonymi i granatowymi gwiazdami, we wschodnim przęśle unosi się Chrystus w mandorli, a u jego stóp
klęczą Maria i Jan Chrzciciel; dalej, ku zachodowi pojawiają się postacie aniołów z trąbami i z Arma Christi
oraz symbole Ewangelistów. Tę uroczystą wizję Sądu rozwinięto w bardziej konkretnej narracji na wschodniej
ścianie prezbiterium. Nad centralnym oknem widnieje Zmartwychwstanie ciał; po lewej stronie św. Piotr
przyjmuje zbawionych (il. 35), po prawej zaś umieszczono Paszczę Lewiatana; w dolnej strefie znajdują się
dwa wizerunki - św. Piotra i nie rozpoznanego świętego9.
Również na południowej ścianie prezbiterium występują statyczne, odizolowane postacie świętych i pro-
roków (między innymi Aaron z różdżką migdałową; il. 36)10. Wobec daleko posuniętego zniszczenia tej partii
malowideł, trudno mówić o kontynuacji przewodniego wątku; jego ślad stanowi wyłącznie przedstawienie
Piekła w przęśle wschodnim (il. 37)".
Na ścianie zachodniej (tj. na odwrotnym licu ściany tęczowej) malowidła zostały niemal doszczętnie
skute; zachowały się nieliczne gwiazdy, a na filarze tęczy - Sw. Katarzyna.
Na ścianie północnej, w przęśle zachodnim - ponad wspomnianymi już scenami z pierwszego etapu -
namalowano w 2 ćwierci XV w. dziwaczną sylwetkę człowieka z pojazdem (?) o dwóch kołach (ił. 34).
Zdaniem Karłowskiej-Kamzowej mógł to być prorok Ezechiel oglądający wizję Jahwe na rydwanie („Video
quasi rotam in medio rotae"; Ezechiel I, 16)12. Z kolei Iwona Błaszczyk (w artykule monograficznym z 1984 r.)
sugerowała, iż jest to personifikacja Obżarstwa: opasły grzesznik wiezie swój brzuch na taczkach13. W naj-
niższej strefie (poniżej malowideł z pierwszego etapu) figurują^ dodane w XV w. - postacie apostołów oraz
świętego biskupa (?) i św. Jadwigi.
Na tej samej ścianie, w przęśle wschodnim (il. 38), w dwóch dolnych strefach (o szerokości około
4,40 m) przedstawiono cykl z pierwszych rozdziałów Genezis (I-III) - począwszy od dość szczególnego wa-
riantu ikonograficznego Stworzenia świata: Bóg Ojciec błogosławi okrąg Ziemi (z potężną ufortyfikowaną budow-
lą)14; dalej następują (nie rozdzielone ramami) sceny Stworzenia Adama, Stworzenia Ewy, Rozmowy Boga
8 Por. przyp. 38-39 do cz. I. - Karłowska-Kamzowa, [w:] Materiały do katalogu..., s. 21-22; ta sama, Śląsk..., s. 96-
97 („ten sam rodzaj twórczości lokalnej"; być może dzieło tego samego mistrza). W najnowszej syntezie A. Karłowska-Kam-
zowa {Malowidła gotyckie na Śląsku jako źródło historyczne, [w:] Sztuki plastyczne na średniowiecznym Śląsku. Studia i mate-
riały, II, Wrocław-Poznań 1990, s. 58) zrezygnowała z powyższej hipotezy; malowidła w Lubiechowej reprezentują (podobnie jak
dekoracja prezbiterium w Pogorzeli i nawy w Strzelnikach) tzw. konwencję graficzną.
9 Zdaniem Błaszczyk, (op.cit., s. 11), u dołu ściany wschodniej przedstawiono obydwu patronów kościoła: Piotra i Pawła.
Wszelako (ledwie widoczna) postać po prawej stronie nie posiada żadnych atrybutów uzasadniających taką identyfikację.
10 Obok Aarona (w najniższej strefie przęsła wschodniego) Sw. Paweł (z mieczem i księgą z inskrypcją ,,S[anctus] Paulus").
W przęśle zachodnim, u góry Sw. Jan Ewangelista oraz Sw. Dorota; u dołu Sw. Barbara i św. Jan (?). - Aaron, odziany w szaty
biskupie trzyma pokrytą owocami różdżkę („virga pontificalis"; zob. D. Forster, Die Welt der Symbole, Innsbruck 1961, s. 226;
ed. polska: Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990, s. 168-169) - motyw odnoszony również do dziewiczego macierzyń-
stwa Marii; w głębi widać gęstwinę „bezpłodnych szczepów" pozostałych pokoleń Izraela (epizod z Księgi Liczb XVI, 26), obra-
zowany identycznie w rękopisach Biblia Pauperum; zob. H. С orne 11, Biblia Pauperum, Stockholm 1925, s. 254-255 oraz tabl.
14 - repr. z austriackiej Biblia Pauperum z końca XIV w. (Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, Cod. a VII, 43; por. też Lexikon
der christlichen Ikonographie, hrsg. E. Kirschbaum (dalej cyt. jako: LCI), t. I, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1968, szp. 2-4).
11 Prof. dr Alicja Karłowska-Kamzowa przekazała mi ostatnio nowe spostrzeżenia na temat zbieżności ikonograficznych
z włoskimi ilustracjami do Boskiej Komedii (Inferno, IX i X - ziejące ogniem groby heretyków). Por. m.in. P. Brieger,
M. M e i s s, CS. S i n g 1 e to n, Illuminated Manuscripts of the Divine Comedy, Princeton, N.J. 1969, s. 127-129, il. 138 a, 140 a,
141 a; N. Łomozik, Edycja „Boskiej Komedii" Dantego Alighieri z 1487 roku, z Brescii. Studium ilustracji, mps UAM, Poznań
1991, s. 36, il. 12. - W Lubiechowej, na tej samej wysokości widoczny jest fragment głowy Chrystusa w koronie cierniowej oraz
kielich (Vir Dolorum? Modlitwa w Ogrójcu?).
12 Karłowska-Karazowa, Malowidła gotyckie..., s. 58. Do porównania z malowidłem na zachodniej emporze katedry
w Gurk (ok. 1260-1270; zob. C. Demus, Romanische Wandmalerei, Miinchen 1968, s. 212-214, tabl. CI; zob. też LCI, t. I, 1968, szp.
716-718). Profesor Kamzowa podejrzewa, że przedstawienie Proroka w Lubiechowej zostało zniekształcone podczas konserwacji.
13 Błaszczyk, op.cit, s. 11 (autorka nie przytoczyła tu żadnych analogii).
14 Wizja Ziemi z rozmaitymi budowlami - dziełem rąk ludzkich - poprzedzająca Stworzenie Adama i Ewy; Karłowska-
Kamzowa (Malarstwo śląskie..., s. 119 oraz rys. z' na s. 64 i il. 123) wspomina i reprodukuje malowidła z 1335 r. w kościele
klasztornym w Wienhausen w północnych Niemczech, jak również podobne ujęcie w cyklu śląskim w Pogorzeli (ibid., il. 107);
następnie zaś (Śląsk..., przyp. 35 na s. 97) - w malarstwie skandynawskim.
KRYSTYNA SECOMSKA
i Walka św. Jerzego ze smokiem (il. 34) - pochodzą z ostatniej ćwierci XIV w. W następnych publikacjach
Karłowska-Kamzowa porównywała gatunek form, charakterystyczny dla drugiego etapu w Lubiechowej,
z malowidłami drugiej fazy z Pogorzeli oraz ze znakomitym cyklem zdobiącym nawę w Strzelnikach8.
Na sklepieniu prezbiterium ukazano głównie „dramatis personae" Sądu Ostatecznego. Na białym tle
z czerwonymi i granatowymi gwiazdami, we wschodnim przęśle unosi się Chrystus w mandorli, a u jego stóp
klęczą Maria i Jan Chrzciciel; dalej, ku zachodowi pojawiają się postacie aniołów z trąbami i z Arma Christi
oraz symbole Ewangelistów. Tę uroczystą wizję Sądu rozwinięto w bardziej konkretnej narracji na wschodniej
ścianie prezbiterium. Nad centralnym oknem widnieje Zmartwychwstanie ciał; po lewej stronie św. Piotr
przyjmuje zbawionych (il. 35), po prawej zaś umieszczono Paszczę Lewiatana; w dolnej strefie znajdują się
dwa wizerunki - św. Piotra i nie rozpoznanego świętego9.
Również na południowej ścianie prezbiterium występują statyczne, odizolowane postacie świętych i pro-
roków (między innymi Aaron z różdżką migdałową; il. 36)10. Wobec daleko posuniętego zniszczenia tej partii
malowideł, trudno mówić o kontynuacji przewodniego wątku; jego ślad stanowi wyłącznie przedstawienie
Piekła w przęśle wschodnim (il. 37)".
Na ścianie zachodniej (tj. na odwrotnym licu ściany tęczowej) malowidła zostały niemal doszczętnie
skute; zachowały się nieliczne gwiazdy, a na filarze tęczy - Sw. Katarzyna.
Na ścianie północnej, w przęśle zachodnim - ponad wspomnianymi już scenami z pierwszego etapu -
namalowano w 2 ćwierci XV w. dziwaczną sylwetkę człowieka z pojazdem (?) o dwóch kołach (ił. 34).
Zdaniem Karłowskiej-Kamzowej mógł to być prorok Ezechiel oglądający wizję Jahwe na rydwanie („Video
quasi rotam in medio rotae"; Ezechiel I, 16)12. Z kolei Iwona Błaszczyk (w artykule monograficznym z 1984 r.)
sugerowała, iż jest to personifikacja Obżarstwa: opasły grzesznik wiezie swój brzuch na taczkach13. W naj-
niższej strefie (poniżej malowideł z pierwszego etapu) figurują^ dodane w XV w. - postacie apostołów oraz
świętego biskupa (?) i św. Jadwigi.
Na tej samej ścianie, w przęśle wschodnim (il. 38), w dwóch dolnych strefach (o szerokości około
4,40 m) przedstawiono cykl z pierwszych rozdziałów Genezis (I-III) - począwszy od dość szczególnego wa-
riantu ikonograficznego Stworzenia świata: Bóg Ojciec błogosławi okrąg Ziemi (z potężną ufortyfikowaną budow-
lą)14; dalej następują (nie rozdzielone ramami) sceny Stworzenia Adama, Stworzenia Ewy, Rozmowy Boga
8 Por. przyp. 38-39 do cz. I. - Karłowska-Kamzowa, [w:] Materiały do katalogu..., s. 21-22; ta sama, Śląsk..., s. 96-
97 („ten sam rodzaj twórczości lokalnej"; być może dzieło tego samego mistrza). W najnowszej syntezie A. Karłowska-Kam-
zowa {Malowidła gotyckie na Śląsku jako źródło historyczne, [w:] Sztuki plastyczne na średniowiecznym Śląsku. Studia i mate-
riały, II, Wrocław-Poznań 1990, s. 58) zrezygnowała z powyższej hipotezy; malowidła w Lubiechowej reprezentują (podobnie jak
dekoracja prezbiterium w Pogorzeli i nawy w Strzelnikach) tzw. konwencję graficzną.
9 Zdaniem Błaszczyk, (op.cit., s. 11), u dołu ściany wschodniej przedstawiono obydwu patronów kościoła: Piotra i Pawła.
Wszelako (ledwie widoczna) postać po prawej stronie nie posiada żadnych atrybutów uzasadniających taką identyfikację.
10 Obok Aarona (w najniższej strefie przęsła wschodniego) Sw. Paweł (z mieczem i księgą z inskrypcją ,,S[anctus] Paulus").
W przęśle zachodnim, u góry Sw. Jan Ewangelista oraz Sw. Dorota; u dołu Sw. Barbara i św. Jan (?). - Aaron, odziany w szaty
biskupie trzyma pokrytą owocami różdżkę („virga pontificalis"; zob. D. Forster, Die Welt der Symbole, Innsbruck 1961, s. 226;
ed. polska: Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990, s. 168-169) - motyw odnoszony również do dziewiczego macierzyń-
stwa Marii; w głębi widać gęstwinę „bezpłodnych szczepów" pozostałych pokoleń Izraela (epizod z Księgi Liczb XVI, 26), obra-
zowany identycznie w rękopisach Biblia Pauperum; zob. H. С orne 11, Biblia Pauperum, Stockholm 1925, s. 254-255 oraz tabl.
14 - repr. z austriackiej Biblia Pauperum z końca XIV w. (Salzburg, Stiftsbibliothek St. Peter, Cod. a VII, 43; por. też Lexikon
der christlichen Ikonographie, hrsg. E. Kirschbaum (dalej cyt. jako: LCI), t. I, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1968, szp. 2-4).
11 Prof. dr Alicja Karłowska-Kamzowa przekazała mi ostatnio nowe spostrzeżenia na temat zbieżności ikonograficznych
z włoskimi ilustracjami do Boskiej Komedii (Inferno, IX i X - ziejące ogniem groby heretyków). Por. m.in. P. Brieger,
M. M e i s s, CS. S i n g 1 e to n, Illuminated Manuscripts of the Divine Comedy, Princeton, N.J. 1969, s. 127-129, il. 138 a, 140 a,
141 a; N. Łomozik, Edycja „Boskiej Komedii" Dantego Alighieri z 1487 roku, z Brescii. Studium ilustracji, mps UAM, Poznań
1991, s. 36, il. 12. - W Lubiechowej, na tej samej wysokości widoczny jest fragment głowy Chrystusa w koronie cierniowej oraz
kielich (Vir Dolorum? Modlitwa w Ogrójcu?).
12 Karłowska-Karazowa, Malowidła gotyckie..., s. 58. Do porównania z malowidłem na zachodniej emporze katedry
w Gurk (ok. 1260-1270; zob. C. Demus, Romanische Wandmalerei, Miinchen 1968, s. 212-214, tabl. CI; zob. też LCI, t. I, 1968, szp.
716-718). Profesor Kamzowa podejrzewa, że przedstawienie Proroka w Lubiechowej zostało zniekształcone podczas konserwacji.
13 Błaszczyk, op.cit, s. 11 (autorka nie przytoczyła tu żadnych analogii).
14 Wizja Ziemi z rozmaitymi budowlami - dziełem rąk ludzkich - poprzedzająca Stworzenie Adama i Ewy; Karłowska-
Kamzowa (Malarstwo śląskie..., s. 119 oraz rys. z' na s. 64 i il. 123) wspomina i reprodukuje malowidła z 1335 r. w kościele
klasztornym w Wienhausen w północnych Niemczech, jak również podobne ujęcie w cyklu śląskim w Pogorzeli (ibid., il. 107);
następnie zaś (Śląsk..., przyp. 35 na s. 97) - w malarstwie skandynawskim.