WYSTRÓJ RZEŹBIARSKI PRETORIUM WE WROCŁAWIU

217

według Bimlera o wtórnym wstawieniu obramowań powiększonych odpowiednio otworów okiennych w ist-
niejącej już ścianie106. Tożsamość znaków kamieniarskich wyrytych na obramowaniach okien 1 piętra, przy-
porach chórku kaplicy, spływach żeber sklepienia Wójtostwa i Sali Książęcej przemawia na rzecz poglądu
o zatrudnieniu tych samych kamieniarzy w tej fazie budowy pretorium. Trudno ustalić jaka była kolejność
prac (może: podwyższenie portalu głównego, sklepienia Wójtostwa, obramowania okien, wykusz i sklepienia
Sali Książęcej). Nie wiadomo również, czy murator Mikołaj - identyfikowany przez Schultza i Bimlera
z Mikołajem z Borku (von Burg), zmarłym 6 dni po św. Wawrzyńcu (16 VIII) 1356 r.107 - był zatrudniony po
1351 г., po tym, jak nie ukończył kamieniarki okien nowego domu. Może znaki N H należy łączyć z jego
imieniem - Nicolaus. Roboty przy pretorium kontynuowano zapewne po 1351 г., jakkolwiek wydatki na ten
cel zapisywano jednoznacznie dopiero od 1354 r. przez trzy następne lata 108. Przypuszczalnie oprawę rzeź-
biarską 1 piętra fasady ukończono przed 1357 г., co sugeruje wyszczególnienie takiej pozycji („pro lapidibus
sculptis") w wydatkach miejskich w 1356 г., które znacznie przewyższają coroczne sumy notowane w okresie
1354-1357. W roku 1357 wypłacono „ad edificia pretorii" bez mała dwukrotnie mniejszą kwotę (odpowiednio
282,5 marki, 0,5 wiardunku oraz 152 marki), między innymi „in precio lapidibus, lapicidis"109. Nie wiadomo,
czy skwitowano wówczas prace związane z założeniem sklepień Sali Książęcej, czy też na przykład wykona-
niem wsporników w Wielkiej Sali. O terminie ukończenia robót w pretorium wypada wnioskować z faktu,
który nastąpił 19 III 1358 r. Wówczas to Przecław z Pogorzeli potwierdził uposażenie kaplicy ratuszowej 20
markami rocznego dochodu110. Tak więc podczas trwającej blisko 30 lat budowy nowego domu wykonano nie
tylko tympanon portalu głównego (między 1343 a 1351 г.), lecz również oprawę rzeźbiarską 1 piętra elewacji
pretorium i wystrój Sali Książęcej.

Określenie miejsca dekoracji pretorium w obrazie gotyckiej rzeźby kamiennej na Śląsku, przy jej obe-
cnym, niezadowalającym rozpoznaniu, jest zadaniem wymagającym osobnych studiów. Utrudnia je stan
zachowania zabytków. Wszystkie rzeźby śląskie, przywoływane jako materiał porównawczy dla zabytków
ratuszowych, uległy większym lub mniejszym zmianom, które były następstwem działań konserwatorów, wynikały
z przyczyn naturalnych lub zniszczeń wojennych. Badania nad związkami wyróżnionej grupy dzieł ułatwi zapewne
odnotowana tożsamość paru znaków znajdujących się w pretorium i w farze strzegomskiej "1.

Próba uporządkowania rzeźby 2 tercji XIV w. na Śląsku z punktu widzenia stylistyczno-warsztatowego
napotyka analogiczne przeszkody, jak wysiłki zmierzające do określenia genezy i związków tutejszych dzieł
z lat około 1380-1430, reprezentujących rozmaite odmiany stylów epoki zwanej parlerowską112. Rozpoznanie
głównych nurtów stylowych tych okresów nie przedstawia poważniejszych trudności, ale ustalenie filiacji
poszczególnych rzeźb nie jest sprawą prostą Badania dzieł z 2 tercji XIV w. i z lat 1380-1430 komplikuje
skrajność sytuacji. Epokę „parlerowską" charakteryzuje obfitość rzeźb powiązanych rozmaitymi zależno-
ściami z dziełami tego stylu na obszarach środkowej Europy113. Wystrój pretorium oraz niektóre elementy
dekoracji kościołów Parmy Marii na Piasku, Św. Marii Magdaleny i katedry we Wrocławiu, fary strzegom-
skiej, czy nagrobków Henryka VI księcia wrocławskiego i Bolesława III księcia legnicko-brzeskiego nie mają
na obszarach bezpośrednio sąsiadujących ze Śląskiem analogii umożliwiających wyjaśnienie proweniencji ich

106 Bimler 1941, s. 61.

107 S с h u 11 z 1869, szp. 235, 237 i przyp. 42; A. S с h u 11 z, Die Architekten und Bildhauer Breslaus vor der Einfuhrung der
Reformation, „Mitteilungen der. k.k. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmaler" VII: 1863, s. 136;
Bimler 1941, s. 61; S. Łoza, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954, s. 205 (s.v. Mikołaj z Borku). Zob. również:
Regesty śląskie t. II, 1349-1354, pod red. W. Korty, Wrocław 1983, s. 13, nr 27 (Nycolaus de Burg), s. 21, nr 50 (Nicolaus
de Bork), s. 36, nr 90 (Nicolaus de Bruk).

108 Henricus Pauper..., s. 82-88.

109 Ibid, s. 88.

110 Korn, op.cit., s. 213.

111 Zob. wyżej, s. 213.

112 J. Kębłowski, O ideowo-artystycznych relacjach Śląska w dobie Luksemburgów na przykładzie rzeźby monumentalnej,
„Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce. Sprawozdania nr 95 za rok 1977" (1978), s. 21-31;
T. Jurkowlaniec, Wystrój rzeźbiarski prezbiterium kościoła Sw. Marcina w Jaworze i dzieła pokrewne na Śląsku, „Ikonotheka.
Prace Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego" (tom poświęcony pamięci Teresy Mroczko) 6: 1993, s. 123-166.
W artykule tym pominąłem, niestety, związane warsztatowo z wystrojem prezbiterium fary w Jaworze, kroksztyny z przedstawieniami
symboli Ewangelistów (św. Marka, św. Łukasza, św. Mateusza) w portalach zach. kościoła Św. Stanisława i Wacława w Świdnicy.

113 Kębłowski, O ideowo-artystycznych..., s. 21-31; Jurkowlaniec, Wystrój rzeźbiarski prezbiterium..., s. 162-164.