DOI Artikel:
Pieńkos, Andrzej: Konwencje obrazowania śmierci w sztuce XIX wieku: między formą a tabu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.14247#0083
78
ANDRZEJ PIEŃKOS
41. Ilja Riepin, Pojedynek, 1897. Moskwa, Państwowa Galeria Tretiakowska
na, że kiełkuje w ich obrazach metafizyka nowa. Gdy wszakże zestawimy te dzieła z dziełami Goyi, metafi-
zyka ta okaże się refleksją egzystencjalną nowoczesnego typu, a nie obecnością tragizmu powszechniejszego,
spoza ludzkiego świata.
Tematem, którzy przeszedł w XIX stuleciu symptomatyczną ewolucję, jest demonstracja zwłok. W sztu-
ce dawnej obrazy tego rodzaju miały funkcje pomnikowe: miały upamiętniać zmarłego, a także - często
przede wszystkim - składany mu wspaniały hołd. Echo tej tradycji brzmi w głośnym w swoim czasie obrazie
François Fleury-Richarda z 1806 r. Wystawienie ciała Henryka IV w Saint-Denis215 i jeszcze w scenie Sta-
nisław Oświęcim przy zwłokach Anny Stanisława Bergmana z 1888 r.216 oraz w Klęsce legnickiej Matejki
z 1889 r.217 Są to wszakże obrazy z historii dawnej, ukazujące pompę tego rodzaju uroczystości przed wie-
kami. Realizm XIX w. ze skłonnością do deheroizowania śmierci, traktuje już takie wydarzenia jako przejawy
prozy życia społecznego, mające niekiedy posmak sensacji. Tak właśnie, w duchu Menzla i jego Pogrzebu
ofiar marcowych, ukazują owe uroczyste ceremonie Arthur Kampf {Wystawienie ciała Wilhelma I w kate-
drze berlińskiej z 1888 r.218) i Albert von Keller (Przeniesienie zwłok generała Latom d'Auvergnes z 1889 r.219),
a także jeszcze jeden monachijczyk - Angelo Jank (Odprowadzanie ciała Fritza von Uhde z 1911 r.220).
Pojedynek, jako przejaw heroizmu życia współczesnego, ekscytujący jak walki gladiatorów, malowali
m.in. w 1857 г., w maskaradowych kostiumach Gérôme i Thomas Couture. Tylko ten pierwszy jednak
przedstawił sam moment zranienia, w którym przebrany za Pierrota skrwawiony szermierz pada na śnieg221.
Współczesną scenę pojedynku, w zwyczajnych już jednak strojach, ukazał Riepin w obrazie z 1897 r.222
(il. 41). I tu postrzelony krwawi i osuwa się w ramionach sekundantów, a synkopowana kompozycja daje
obrazowi odpowiedni niepokój. Bardziej realistyczny w aranżacji sytuacyjnej jest tego samego malarza
215 Zaginiony. Malarz korzystał w tej historycznej rekonstrukcji m.in. z maski odlanej z twarzy ekshumowanych w 1793 r.
zwłok Henryka IV. Por. na ten temat: M.C. Chaudonneret, La Peinture Troubadour, Paris 1980, kat. 14.
216 Kraków, Muzeum Narodowe.
217 Warszawa, Muzeum Narodowe.
218 Monachium, Neue Pinakothek. Przypadkowe, jakby reportażowe ujęcie sprawia tu wrażenie pewnej ostentacji. Malarz
odbył specjalnie podróż do Berlina, aby malować z autopsji.
219 Monachium, tamże. Scena obrazuje przeniesienie w 1889 r. zwłok tego napoleońskiego generała z Bawarii do Francji,
a ściślej moment ekshumacji.
220 Monachium, Staatsgalerie Moderner Kunst. Nie znam trudnych do zlokalizowania obrazów o podobnym temacie:
K.W. Makowskiego Wystawienie ciała cara Aleksandra II oraz I. Reti Lajos Kossuth na łożu śmierci.
221 Obraz ma kilka wersji: w Musée Condé w Chantilly; petersburskim Ermitażu; w Walters Art Gallery w Baltimore. Na temat
współczesnego kontekstu powstania obrazów Couture'a i Gerôme'a zob. F. Haskell, The Sad Clown: Some Notes on a 19th
Century Myth, [w:] tegoż, Past and Présent..., s. 117, п.
222 Moskwa, Państwowa Galeria Tretiakowska.
ANDRZEJ PIEŃKOS
41. Ilja Riepin, Pojedynek, 1897. Moskwa, Państwowa Galeria Tretiakowska
na, że kiełkuje w ich obrazach metafizyka nowa. Gdy wszakże zestawimy te dzieła z dziełami Goyi, metafi-
zyka ta okaże się refleksją egzystencjalną nowoczesnego typu, a nie obecnością tragizmu powszechniejszego,
spoza ludzkiego świata.
Tematem, którzy przeszedł w XIX stuleciu symptomatyczną ewolucję, jest demonstracja zwłok. W sztu-
ce dawnej obrazy tego rodzaju miały funkcje pomnikowe: miały upamiętniać zmarłego, a także - często
przede wszystkim - składany mu wspaniały hołd. Echo tej tradycji brzmi w głośnym w swoim czasie obrazie
François Fleury-Richarda z 1806 r. Wystawienie ciała Henryka IV w Saint-Denis215 i jeszcze w scenie Sta-
nisław Oświęcim przy zwłokach Anny Stanisława Bergmana z 1888 r.216 oraz w Klęsce legnickiej Matejki
z 1889 r.217 Są to wszakże obrazy z historii dawnej, ukazujące pompę tego rodzaju uroczystości przed wie-
kami. Realizm XIX w. ze skłonnością do deheroizowania śmierci, traktuje już takie wydarzenia jako przejawy
prozy życia społecznego, mające niekiedy posmak sensacji. Tak właśnie, w duchu Menzla i jego Pogrzebu
ofiar marcowych, ukazują owe uroczyste ceremonie Arthur Kampf {Wystawienie ciała Wilhelma I w kate-
drze berlińskiej z 1888 r.218) i Albert von Keller (Przeniesienie zwłok generała Latom d'Auvergnes z 1889 r.219),
a także jeszcze jeden monachijczyk - Angelo Jank (Odprowadzanie ciała Fritza von Uhde z 1911 r.220).
Pojedynek, jako przejaw heroizmu życia współczesnego, ekscytujący jak walki gladiatorów, malowali
m.in. w 1857 г., w maskaradowych kostiumach Gérôme i Thomas Couture. Tylko ten pierwszy jednak
przedstawił sam moment zranienia, w którym przebrany za Pierrota skrwawiony szermierz pada na śnieg221.
Współczesną scenę pojedynku, w zwyczajnych już jednak strojach, ukazał Riepin w obrazie z 1897 r.222
(il. 41). I tu postrzelony krwawi i osuwa się w ramionach sekundantów, a synkopowana kompozycja daje
obrazowi odpowiedni niepokój. Bardziej realistyczny w aranżacji sytuacyjnej jest tego samego malarza
215 Zaginiony. Malarz korzystał w tej historycznej rekonstrukcji m.in. z maski odlanej z twarzy ekshumowanych w 1793 r.
zwłok Henryka IV. Por. na ten temat: M.C. Chaudonneret, La Peinture Troubadour, Paris 1980, kat. 14.
216 Kraków, Muzeum Narodowe.
217 Warszawa, Muzeum Narodowe.
218 Monachium, Neue Pinakothek. Przypadkowe, jakby reportażowe ujęcie sprawia tu wrażenie pewnej ostentacji. Malarz
odbył specjalnie podróż do Berlina, aby malować z autopsji.
219 Monachium, tamże. Scena obrazuje przeniesienie w 1889 r. zwłok tego napoleońskiego generała z Bawarii do Francji,
a ściślej moment ekshumacji.
220 Monachium, Staatsgalerie Moderner Kunst. Nie znam trudnych do zlokalizowania obrazów o podobnym temacie:
K.W. Makowskiego Wystawienie ciała cara Aleksandra II oraz I. Reti Lajos Kossuth na łożu śmierci.
221 Obraz ma kilka wersji: w Musée Condé w Chantilly; petersburskim Ermitażu; w Walters Art Gallery w Baltimore. Na temat
współczesnego kontekstu powstania obrazów Couture'a i Gerôme'a zob. F. Haskell, The Sad Clown: Some Notes on a 19th
Century Myth, [w:] tegoż, Past and Présent..., s. 117, п.
222 Moskwa, Państwowa Galeria Tretiakowska.