DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: 'Sąd Salomona, Legenda o zmarłym królu' i 'Historia Tuzji': trzy obrazy Alvise Donatiego z początku XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17216#0014
s
JHR/.Y MI/IOI I к
STAN BADAŃ
Jako pierwszy obrazy te opublikował sam Karol Lanckoroński w ogłoszonym drukiem wykładzie z 1905
roku. będącym krótkim omówieniem zgromadzonego przez siebie malarstwa cassonowego6. Następnie trafiły
do korpusu cassoni Paula Schubringa (1915 i 1923), który uznał je za wczesne - wykonane w latach 60. XV
wieku dzieła bolońskiego malarza Marco di Ruggero zwanego Zoppo7. Jeszcze przed ostatnią wojną świa-
tową Wilhelm Suida, który podobnie jak jego poprzednicy nie rozpoznał tematu drugiego obrazu (il. 2),
przesunął trafnie ich datowanie na pierwszą dekadę XVI wieku i równie trafnie przypisał je lombardzkiej,
a nie emiliańskiej szkole malarskiej8. Jednak nie teza Suidy (ogłoszona w jednym ze szwajcarskich, niskona-
kładowych pism naukowych), lecz opinia Schubringa, za sprawą powszechnej dostępności jego Cassoni,
powtarzana była uparcie niemal po ostatnie lata. Na datowanie Schubringa powołali się m.in. Wolfgang
Stechow (wzmiankujący o drugim z naszych obrazów w swym znakomitym, choć obecnie w znacznym stop-
niu przestarzałym już opracowaniu ikonografii Legendy o zmarłym królu)9, Antonio Vannugli10, Carlo Del-
corno" i Anne В. Barriault12. Przyczynił się do tego nieco archaiczny styl twórcy wawelskich malowideł
i brak szczegółowego studium jego oeuvre. Dopiero ogłoszone w 1990 roku badania Alessandra Porro, oparte
na wcześniejszych obserwacjach Maura Natale i Janice Shell, wykazały, że twórcą wawelskich obrazów był
działający głównie w Mediolanie, Alvise (Ludovico) Donati13.
PIERWOTNE PRZEZNACZENIE WAWELSKICH OBRAZÓW I ICH TWÓRCA
Alvise Donati - konserwatywny malarz, nawiązujący do stylu Vincenza Foppy i w minimalnym tylko
stopniu ulegający wpływom Leonarda da Vinci i jego naśladowców - jest autorem nastaw ołtarzowych i in-
nych mniejszych obrazów o tematyce religijnej, wykonywanych na ogół we współpracy z Bernardinem de
Contim14. Początki twórczości Donatiego uchwytne w archiwaliach Vercelli, niewielkiego miasta w Lombar-
dii, w którym artysta zapewne się urodził, sięgają ostatniej dekady XV w., ale wszystkie zachowane jego
malowidła (na ogół składające się z wielu obrazów nastawy ołtarzowe) pochodzą z czasów, gdy prowadził od
około 1495 r. warsztat w Mediolanie. Ostatnim datowanym dziełem tego malarza jest poliptyk wykonany
w 1514 roku dla kościoła w Vignola, nieopodal Como.
Trzy obrazy z kolekcji Karola Lanckorońskiego - jak sugerują Natale i Porro - mogły powstać w latach
1505-1508. Już wstępne porównanie ich z kilkoma pewnymi obrazami Donatiego z pierwszej dekady XVI
wieku, jak choćby z Adoracją Dzieciątka Jezus z jednej z prywatnych kolekcji w Szwajcarii i Opłakiwaniem
Chrystusa w genewskim Musée d'Art et d'Histoire (il. 4), nie pozostawia wątpliwości co do słuszności opinii
obydwu włoskich badaczy15. We wszystkich wymienionych dziełach dostrzegamy taki sam sposób malowania
zarówno ludzi (krępych, ubranych w obszerne szaty, o twarzach brzydkich, szerokich, ujętych z profilu lub
en trois quarts, z wydatnymi ustami), jak i uproszczonej, niemal schematycznej architektury oraz powtarza-
jącego się motywu schodów. W porównaniu z nastawami ołtarzowymi i reprodukowanym tu obrazem z Genewy
6 Lanckoroński, op. cit., s. 13-14.
Schubring, op. cit., nr 551-553. Na temat malarstwa cassonowego Zoppo: L. Armstrong, The Paintings and Dra-
wings of Marco Zoppo, New York-London 1976, s. 6-8, 331 i 348-349; S. L. Caroselli, Italian panel painting of the early
Renaissance in the Collection of the Los Angeles County Muséum of Art, Los Angeles 1994, nr 18, s. 122-123, il. 22; jedno z jego
malowideł, o którym mówimy niżej, przedstawia właśnie Legendę o zmarłym królu.
x Suida, op. cit., s. 228.
9 Stechow, 1942, op. cit., s. 213-225, malowidło z naszej kolekcji wzmiankowane jest na s. 228.
10 Vannugli, op. cit., s. 86.
11 Delcorno, op. cit., przyp. 44 na s. 187.
12 Barriault, The Abundand, Beautiful..., s. 10 i 15.
13 Porro, op. cit., s. 401^02, il. 11-13; Natale, Shell, op. cit., s. 658. Zob. też J. Shell, Pittori in bottega. Mi lano net
Rinascimento, Torino 1998, s. 54, 64-68, 104, 170; w aneksie książki zebrane zostały zapisy archiwalne dotyczące artysty i jego
warsztatu: nr 30, 40^12. W niniejszym artykule przyjęto zapis nazwiska malarza za Shell, nie zaś jak w wielu wcześniejszych
publikacjach, gdzie zapisywane jest de1 Donati.
14 Znakomite reprodukcje kilku z jego dzieł zawiera książka Shell, op. cit., il. 19-20.
15 Porro, op. cit., il. 8 i 24. S hel 1, op. cit., il. 19. M. Natale, Peintures italiennes du XlVe au XVJIIe siècle, Genève 1979,
il. 44 do tekstu na s. 38 41. Przedstawienie Westalki Tuzji zestawiał z drugim z wymienionych obrazów już S u i d a. op. cit., s. 228.
il. na tabl. XI.
JHR/.Y MI/IOI I к
STAN BADAŃ
Jako pierwszy obrazy te opublikował sam Karol Lanckoroński w ogłoszonym drukiem wykładzie z 1905
roku. będącym krótkim omówieniem zgromadzonego przez siebie malarstwa cassonowego6. Następnie trafiły
do korpusu cassoni Paula Schubringa (1915 i 1923), który uznał je za wczesne - wykonane w latach 60. XV
wieku dzieła bolońskiego malarza Marco di Ruggero zwanego Zoppo7. Jeszcze przed ostatnią wojną świa-
tową Wilhelm Suida, który podobnie jak jego poprzednicy nie rozpoznał tematu drugiego obrazu (il. 2),
przesunął trafnie ich datowanie na pierwszą dekadę XVI wieku i równie trafnie przypisał je lombardzkiej,
a nie emiliańskiej szkole malarskiej8. Jednak nie teza Suidy (ogłoszona w jednym ze szwajcarskich, niskona-
kładowych pism naukowych), lecz opinia Schubringa, za sprawą powszechnej dostępności jego Cassoni,
powtarzana była uparcie niemal po ostatnie lata. Na datowanie Schubringa powołali się m.in. Wolfgang
Stechow (wzmiankujący o drugim z naszych obrazów w swym znakomitym, choć obecnie w znacznym stop-
niu przestarzałym już opracowaniu ikonografii Legendy o zmarłym królu)9, Antonio Vannugli10, Carlo Del-
corno" i Anne В. Barriault12. Przyczynił się do tego nieco archaiczny styl twórcy wawelskich malowideł
i brak szczegółowego studium jego oeuvre. Dopiero ogłoszone w 1990 roku badania Alessandra Porro, oparte
na wcześniejszych obserwacjach Maura Natale i Janice Shell, wykazały, że twórcą wawelskich obrazów był
działający głównie w Mediolanie, Alvise (Ludovico) Donati13.
PIERWOTNE PRZEZNACZENIE WAWELSKICH OBRAZÓW I ICH TWÓRCA
Alvise Donati - konserwatywny malarz, nawiązujący do stylu Vincenza Foppy i w minimalnym tylko
stopniu ulegający wpływom Leonarda da Vinci i jego naśladowców - jest autorem nastaw ołtarzowych i in-
nych mniejszych obrazów o tematyce religijnej, wykonywanych na ogół we współpracy z Bernardinem de
Contim14. Początki twórczości Donatiego uchwytne w archiwaliach Vercelli, niewielkiego miasta w Lombar-
dii, w którym artysta zapewne się urodził, sięgają ostatniej dekady XV w., ale wszystkie zachowane jego
malowidła (na ogół składające się z wielu obrazów nastawy ołtarzowe) pochodzą z czasów, gdy prowadził od
około 1495 r. warsztat w Mediolanie. Ostatnim datowanym dziełem tego malarza jest poliptyk wykonany
w 1514 roku dla kościoła w Vignola, nieopodal Como.
Trzy obrazy z kolekcji Karola Lanckorońskiego - jak sugerują Natale i Porro - mogły powstać w latach
1505-1508. Już wstępne porównanie ich z kilkoma pewnymi obrazami Donatiego z pierwszej dekady XVI
wieku, jak choćby z Adoracją Dzieciątka Jezus z jednej z prywatnych kolekcji w Szwajcarii i Opłakiwaniem
Chrystusa w genewskim Musée d'Art et d'Histoire (il. 4), nie pozostawia wątpliwości co do słuszności opinii
obydwu włoskich badaczy15. We wszystkich wymienionych dziełach dostrzegamy taki sam sposób malowania
zarówno ludzi (krępych, ubranych w obszerne szaty, o twarzach brzydkich, szerokich, ujętych z profilu lub
en trois quarts, z wydatnymi ustami), jak i uproszczonej, niemal schematycznej architektury oraz powtarza-
jącego się motywu schodów. W porównaniu z nastawami ołtarzowymi i reprodukowanym tu obrazem z Genewy
6 Lanckoroński, op. cit., s. 13-14.
Schubring, op. cit., nr 551-553. Na temat malarstwa cassonowego Zoppo: L. Armstrong, The Paintings and Dra-
wings of Marco Zoppo, New York-London 1976, s. 6-8, 331 i 348-349; S. L. Caroselli, Italian panel painting of the early
Renaissance in the Collection of the Los Angeles County Muséum of Art, Los Angeles 1994, nr 18, s. 122-123, il. 22; jedno z jego
malowideł, o którym mówimy niżej, przedstawia właśnie Legendę o zmarłym królu.
x Suida, op. cit., s. 228.
9 Stechow, 1942, op. cit., s. 213-225, malowidło z naszej kolekcji wzmiankowane jest na s. 228.
10 Vannugli, op. cit., s. 86.
11 Delcorno, op. cit., przyp. 44 na s. 187.
12 Barriault, The Abundand, Beautiful..., s. 10 i 15.
13 Porro, op. cit., s. 401^02, il. 11-13; Natale, Shell, op. cit., s. 658. Zob. też J. Shell, Pittori in bottega. Mi lano net
Rinascimento, Torino 1998, s. 54, 64-68, 104, 170; w aneksie książki zebrane zostały zapisy archiwalne dotyczące artysty i jego
warsztatu: nr 30, 40^12. W niniejszym artykule przyjęto zapis nazwiska malarza za Shell, nie zaś jak w wielu wcześniejszych
publikacjach, gdzie zapisywane jest de1 Donati.
14 Znakomite reprodukcje kilku z jego dzieł zawiera książka Shell, op. cit., il. 19-20.
15 Porro, op. cit., il. 8 i 24. S hel 1, op. cit., il. 19. M. Natale, Peintures italiennes du XlVe au XVJIIe siècle, Genève 1979,
il. 44 do tekstu na s. 38 41. Przedstawienie Westalki Tuzji zestawiał z drugim z wymienionych obrazów już S u i d a. op. cit., s. 228.
il. na tabl. XI.