DOI Artikel:
Błońska, Diana: Muzeum Narodowe w Krakowie w okresie odzyskania niepodległości
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0031
30
DIANA BŁOŃSKA
W październiku 1917 r. otwarto w Sukiennicach wystawę upamiętniającą setną rocznicę śmierci
Tadeusza Kościuszki, stanowiącą centralny punkt uroczystości jubileuszowych. Oprócz pamiątek i dzieł
sztuki będących własnością Muzeum znalazły się na niej również, jak informowano na łamach „Nowej
Reformy”, eksponaty wypożyczone: „zbiory krakowskie i Galicji zachodniej, dzięki czemu pojawiło się
wiele przedmiotów, mało ogółowi znanych i w liczbie dość znacznej, mimo trudności transpor-
towych [podkreślenie D.B.] i równoczesnego urządzenia podobnej wystawy we Lwowie”3. Niedługo po
zamknięciu tej ekspozycji otwarto w Sukiennicach kolejną, na której zaprezentowano ponad sto obrazów
Piotra Michałowskiego, w tym 80 przekazanych do Muzeum w połowie 1917 r. na podstawie zapisu
hr. Józefy Michałowskiej4.
Stabilnie przedstawiała się również sytuacja Muzeum Czapskich, w którym - w związku z planami
ponownego otwarcia - prowadzono od 1917 r. prace zmierzające do przywrócenia układu kolekcji, zabu-
rzonego z powodu ukrycia zbiorów na czas wojny. Prócz tego ogłoszono konkurs na ekslibris dla biblioteki
numizmatycznej, zorganizowano wystawę zbiorów po Adolfie Stemschussie i prowadzono prace katalogowe
biblioteki i zespołu rycin. Marian Gumowski w notatce do sprawozdania przesłanej Koperze skarżył się co
prawda, że: „W gabinecie rycin odczuwać się dał bardzo dotkliwie brak kartonu i brak tek”, jednak ta skarga
nie znalazła się w wersji sprawozdania przygotowanego dla władz miasta. Wymieniano za to napływające
do Muzeum dary i zakupy, w tym do tworzonego w Gabinecie Numizmatycznym osobnego działu „bonów
wojennych specjalnie polskich, których dzięki ofiarności p. Henryka Mańkowskiego z Winnogóry zdołał
zebrać już blisko 1000”. Zwracano również uwagę, że „bardzo słabo przedstawia się jeszcze zbiór odznak
wojennych i medali współczesnych, które jedynie w drodze kupna będzie można nabyć”5. Dodatkowo jesienią
1918 r. Kopera rozpoczął starania o pozyskanie do zbiorów Muzeum darów od hr. Mieczysława Chodkie-
wicza z Młynowa, działania te zostały uwieńczone sukcesem kilka lat później - w 1920 r.6
W roku sprawozdawczym 1917/1918 frekwencja w Muzeum była wyższa o 15% od ostatniego roku
przedwojennego 1913/1914. Podkreślano wzrost zainteresowania zbiorami Domu Jana Matejki, które
„u swoich i obcych bynajmniej nie zmalało, frekwencja zwolna się podnosi i można przyjąć, że stale
wzrastać będzie”7.
Kopera nie przewidywał, aby w nadchodzących miesiącach miały zajść jakieś zmiany w zakresie
działalności Muzeum. Świadczy o tym wyjaśnienie do projektu budżetu, które - jako uzupełnienie -
opracował pod koniec września 1918 r. Pisał:
Na rok 1918/1919 preliminowano wydatki tak, aby zabytki i dzieła sztuki zachować do czasów, kiedy będzie
można nimi zająć się tak, jak tego wymaga kulturalny poziom narodu. Tylko galerię narodowej sztuki [w Sukien-
nicach] oraz Muzeum Jana Matejki Zarząd Muzeum utrzymuje na wyżyciu, natomiast muzeum historyczne
i Muzeum Czapskich z powodu rozbicia zupełnego urządzenia tych działów wywołany wojskiem w dalszym
ciągu muszą zostać nieurządzone i zamknięte dla ogółu. Przewidziano wydatki na dalsze utrzymanie magazynów
w gmachu poszpitalnym8.
3 M. Gumowski, Wystawa Kościuszkowska w Krakowie, „Nowa Reforma”, 1917, nr 486 (20 października), (wydanie poran-
ne), s. 2, nr 488 (21 października) (wydanie poranne), s. 2. Na temat obchodów jubileuszu Kościuszki zob. J. Załęczny, Obchody
kościuszkowskie w 1917 roku elementem kształtowania tożsamości narodowej Polaków (na podstawie pamiątek ze zbiorów Muzeum
Niepodległości), „Niepodległość i Pamięć”, 22, 2015, nr 3, s. 35-55.
4 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Sprawozdanie
1917/8, brulion.
5 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Sprawozdanie 1917/8,
brulion oraz AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, M. Gumowski,
„Muzeum Czapskich w 1917/18” (stąd cytaty). Otwarcie Gabinetu planowane było na 1 marca 1919 r., jednak z powodu braku środków
finansowych terminy ulegały ciągłym przesunięciom. Oddział dla publiczności otwarto ostatecznie dopiero w 1921 r., zob. AMNK, Proto-
koły posiedzeń Komitetu Muzeum Narodowego i Wydziału Komitetu Muzeum Narodowego z lat 1909-1923, Protokół z 18 października
1917 oraz M. Kocójowa, „Pamiątkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej”. Muzeum Emeryka Hutten-Czapskiego (Stańków-Kraków),
Kraków 1978, s. 333-336 i 384, przyp. 54. Na temat zabezpieczenia zbiorów zob. D. Błońska, W obliczu kataklizmu. Zabezpieczenie
zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie przed pierwszą i drugą wojną światową, „Dzieje Najnowsze”, 2017, nr 1, s. 27-53.
6 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Spijawozdanie]
M.N. 1918/19, k. 5.
7 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Sprawozdanie
1917/8, brulion.
8 AMNK, Kancelaria Kopery, Dp. 8541, Wyjaśnienia budżetu na okres od 1 lipca 1918 do 30 czerwca 1919, po 23 września
1918, brulion.
DIANA BŁOŃSKA
W październiku 1917 r. otwarto w Sukiennicach wystawę upamiętniającą setną rocznicę śmierci
Tadeusza Kościuszki, stanowiącą centralny punkt uroczystości jubileuszowych. Oprócz pamiątek i dzieł
sztuki będących własnością Muzeum znalazły się na niej również, jak informowano na łamach „Nowej
Reformy”, eksponaty wypożyczone: „zbiory krakowskie i Galicji zachodniej, dzięki czemu pojawiło się
wiele przedmiotów, mało ogółowi znanych i w liczbie dość znacznej, mimo trudności transpor-
towych [podkreślenie D.B.] i równoczesnego urządzenia podobnej wystawy we Lwowie”3. Niedługo po
zamknięciu tej ekspozycji otwarto w Sukiennicach kolejną, na której zaprezentowano ponad sto obrazów
Piotra Michałowskiego, w tym 80 przekazanych do Muzeum w połowie 1917 r. na podstawie zapisu
hr. Józefy Michałowskiej4.
Stabilnie przedstawiała się również sytuacja Muzeum Czapskich, w którym - w związku z planami
ponownego otwarcia - prowadzono od 1917 r. prace zmierzające do przywrócenia układu kolekcji, zabu-
rzonego z powodu ukrycia zbiorów na czas wojny. Prócz tego ogłoszono konkurs na ekslibris dla biblioteki
numizmatycznej, zorganizowano wystawę zbiorów po Adolfie Stemschussie i prowadzono prace katalogowe
biblioteki i zespołu rycin. Marian Gumowski w notatce do sprawozdania przesłanej Koperze skarżył się co
prawda, że: „W gabinecie rycin odczuwać się dał bardzo dotkliwie brak kartonu i brak tek”, jednak ta skarga
nie znalazła się w wersji sprawozdania przygotowanego dla władz miasta. Wymieniano za to napływające
do Muzeum dary i zakupy, w tym do tworzonego w Gabinecie Numizmatycznym osobnego działu „bonów
wojennych specjalnie polskich, których dzięki ofiarności p. Henryka Mańkowskiego z Winnogóry zdołał
zebrać już blisko 1000”. Zwracano również uwagę, że „bardzo słabo przedstawia się jeszcze zbiór odznak
wojennych i medali współczesnych, które jedynie w drodze kupna będzie można nabyć”5. Dodatkowo jesienią
1918 r. Kopera rozpoczął starania o pozyskanie do zbiorów Muzeum darów od hr. Mieczysława Chodkie-
wicza z Młynowa, działania te zostały uwieńczone sukcesem kilka lat później - w 1920 r.6
W roku sprawozdawczym 1917/1918 frekwencja w Muzeum była wyższa o 15% od ostatniego roku
przedwojennego 1913/1914. Podkreślano wzrost zainteresowania zbiorami Domu Jana Matejki, które
„u swoich i obcych bynajmniej nie zmalało, frekwencja zwolna się podnosi i można przyjąć, że stale
wzrastać będzie”7.
Kopera nie przewidywał, aby w nadchodzących miesiącach miały zajść jakieś zmiany w zakresie
działalności Muzeum. Świadczy o tym wyjaśnienie do projektu budżetu, które - jako uzupełnienie -
opracował pod koniec września 1918 r. Pisał:
Na rok 1918/1919 preliminowano wydatki tak, aby zabytki i dzieła sztuki zachować do czasów, kiedy będzie
można nimi zająć się tak, jak tego wymaga kulturalny poziom narodu. Tylko galerię narodowej sztuki [w Sukien-
nicach] oraz Muzeum Jana Matejki Zarząd Muzeum utrzymuje na wyżyciu, natomiast muzeum historyczne
i Muzeum Czapskich z powodu rozbicia zupełnego urządzenia tych działów wywołany wojskiem w dalszym
ciągu muszą zostać nieurządzone i zamknięte dla ogółu. Przewidziano wydatki na dalsze utrzymanie magazynów
w gmachu poszpitalnym8.
3 M. Gumowski, Wystawa Kościuszkowska w Krakowie, „Nowa Reforma”, 1917, nr 486 (20 października), (wydanie poran-
ne), s. 2, nr 488 (21 października) (wydanie poranne), s. 2. Na temat obchodów jubileuszu Kościuszki zob. J. Załęczny, Obchody
kościuszkowskie w 1917 roku elementem kształtowania tożsamości narodowej Polaków (na podstawie pamiątek ze zbiorów Muzeum
Niepodległości), „Niepodległość i Pamięć”, 22, 2015, nr 3, s. 35-55.
4 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Sprawozdanie
1917/8, brulion.
5 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Sprawozdanie 1917/8,
brulion oraz AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, M. Gumowski,
„Muzeum Czapskich w 1917/18” (stąd cytaty). Otwarcie Gabinetu planowane było na 1 marca 1919 r., jednak z powodu braku środków
finansowych terminy ulegały ciągłym przesunięciom. Oddział dla publiczności otwarto ostatecznie dopiero w 1921 r., zob. AMNK, Proto-
koły posiedzeń Komitetu Muzeum Narodowego i Wydziału Komitetu Muzeum Narodowego z lat 1909-1923, Protokół z 18 października
1917 oraz M. Kocójowa, „Pamiątkom ojczystym ocalonym z burzy dziejowej”. Muzeum Emeryka Hutten-Czapskiego (Stańków-Kraków),
Kraków 1978, s. 333-336 i 384, przyp. 54. Na temat zabezpieczenia zbiorów zob. D. Błońska, W obliczu kataklizmu. Zabezpieczenie
zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie przed pierwszą i drugą wojną światową, „Dzieje Najnowsze”, 2017, nr 1, s. 27-53.
6 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Spijawozdanie]
M.N. 1918/19, k. 5.
7 AMNK, Kancelaria Kopery, Materiały robocze do sprawozdań Dyrekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, Sprawozdanie
1917/8, brulion.
8 AMNK, Kancelaria Kopery, Dp. 8541, Wyjaśnienia budżetu na okres od 1 lipca 1918 do 30 czerwca 1919, po 23 września
1918, brulion.