DOI Artikel:
Dworniczak-Leśniak, Kamila: Fotografia a narodziny awangardy w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0045
44
KAMILA DWORNICZAK-LEŚNIAK
Fić. LSI.—A swurd thrust ^Lruux a chronopbotu^rapb od a fixed plate.}
2. Étienne-Jules Marey, Pchnięcie szablą, studium chronofotograficziie, przed 1895,
reprodukcja za: E.J. Marey, Movement, New York 1895, s. 178
można było bowiem uzyskać wrażenie „wibracji energii” gestów. Prócz nowej formalnej struktury obrazu
uzyskiwano więc wrażenie intensyfikacji „życia psychicznego” fotografowanego podmiotu - tak ważny
dla Czyżewskiego „realistyczny psychizm”.
Także dla analizującego proces twórczy Chwistka istotny był aspekt czasu:
Rzeczywistość wrażeń reprodukowanych, z jaką ma do czynienia futuryzm, posiada nieraz tak szybką zmienność,
że artysta zmuszony jest zrezygnować z wydobycia z niej jednego charakterystycznego momentu, godząc się na
projekcję w przestrzeni dłuższego odcinka czasu. [...] Problemy futuryzmu polegają bowiem przede wszystkim
na wywołaniu wizji35.
W drugiej wersji rozprawy Wielość rzeczywistości w sztuce (1921) wprowadził wyraźne odniesienia
do fotografii. Dając wyraz typowej jeszcze w wieku XIX postawie, widział medium w kategoriach relacji
podobieństwa pomiędzy rzeczywistością a jej obrazem. Skorzystał z przykładu fotografii, by zbudować
argument przeciwko konieczności „naturalistycznego” naśladownictwa:
Jeśli mam naśladować rzeczywistość, to jaką? Czy właśnie tę, której odbicie znajduję w fotografii lub malowi-
dłach wzorowanych na niej?36.
Z drugiej jednak strony dostrzegał „niepewność” interpretacji obrazu fotograficznego, jego ontolo-
giczną niestabilność, będącą pochodną indywidualnego stosunku podmiotu do rzeczywistości - oczywiście
ten przewrót w teorii poznania dokonuje się pod wpływem Bergsona, na co zwracał uwagę sam autor:
Cóż mam jednak robić, jeśli nie wierzę, że rzeczywistość poznaję pośrednio za pomocą promieni świetlnych,
jak tego chce realizm racjonalny? Cóż mam robić, jeśli żyję np. w rzeczywistości wrażeń zmysłowych, a teorię
promieniowania uważam tylko za wygodną hipotezę orientacyjną? Czy wtedy fotografia może być dla mnie
czym innym, jak tylko diagramatem obcym rzeczywistości, rodzajem słownika, służącego do przetłumaczenia
rzeczywistości na język konwencjonalny? Albo jeśli żyję w rzeczywistości naturalnej, cóż mogą mnie obchodzić
skróty i światłocienie fotografii, skoro wiem, że np. ciało ludzkie posiada budowę symetryczną, a skóra zabar-
wiona jest jednostajnie, np. biało, czarno lub żółto? Ale jeśli, co obecnie jest bardzo prawdopodobne, jestem
właśnie w tym położeniu, że rzeczywistość wyobrażeń zaczyna mi się narzucać z coraz większą siłą, spychając
na dalszy plan wszystkie inne rzeczywistości, to wtedy postulat fotografii staje się po prostu paradoksem, którego
ani na chwilę nie mogę wziąć serio37.
35 Chwistek, Wielość rzeczywistości w sztuce (1918), [w:] idem, Wybór pism..., s. 16.
36 Chwistek, Wielość rzeczywistości (1921), [w:] idem, Wybór pism..., s. 51.
37 Ibidem, s. 52.
KAMILA DWORNICZAK-LEŚNIAK
Fić. LSI.—A swurd thrust ^Lruux a chronopbotu^rapb od a fixed plate.}
2. Étienne-Jules Marey, Pchnięcie szablą, studium chronofotograficziie, przed 1895,
reprodukcja za: E.J. Marey, Movement, New York 1895, s. 178
można było bowiem uzyskać wrażenie „wibracji energii” gestów. Prócz nowej formalnej struktury obrazu
uzyskiwano więc wrażenie intensyfikacji „życia psychicznego” fotografowanego podmiotu - tak ważny
dla Czyżewskiego „realistyczny psychizm”.
Także dla analizującego proces twórczy Chwistka istotny był aspekt czasu:
Rzeczywistość wrażeń reprodukowanych, z jaką ma do czynienia futuryzm, posiada nieraz tak szybką zmienność,
że artysta zmuszony jest zrezygnować z wydobycia z niej jednego charakterystycznego momentu, godząc się na
projekcję w przestrzeni dłuższego odcinka czasu. [...] Problemy futuryzmu polegają bowiem przede wszystkim
na wywołaniu wizji35.
W drugiej wersji rozprawy Wielość rzeczywistości w sztuce (1921) wprowadził wyraźne odniesienia
do fotografii. Dając wyraz typowej jeszcze w wieku XIX postawie, widział medium w kategoriach relacji
podobieństwa pomiędzy rzeczywistością a jej obrazem. Skorzystał z przykładu fotografii, by zbudować
argument przeciwko konieczności „naturalistycznego” naśladownictwa:
Jeśli mam naśladować rzeczywistość, to jaką? Czy właśnie tę, której odbicie znajduję w fotografii lub malowi-
dłach wzorowanych na niej?36.
Z drugiej jednak strony dostrzegał „niepewność” interpretacji obrazu fotograficznego, jego ontolo-
giczną niestabilność, będącą pochodną indywidualnego stosunku podmiotu do rzeczywistości - oczywiście
ten przewrót w teorii poznania dokonuje się pod wpływem Bergsona, na co zwracał uwagę sam autor:
Cóż mam jednak robić, jeśli nie wierzę, że rzeczywistość poznaję pośrednio za pomocą promieni świetlnych,
jak tego chce realizm racjonalny? Cóż mam robić, jeśli żyję np. w rzeczywistości wrażeń zmysłowych, a teorię
promieniowania uważam tylko za wygodną hipotezę orientacyjną? Czy wtedy fotografia może być dla mnie
czym innym, jak tylko diagramatem obcym rzeczywistości, rodzajem słownika, służącego do przetłumaczenia
rzeczywistości na język konwencjonalny? Albo jeśli żyję w rzeczywistości naturalnej, cóż mogą mnie obchodzić
skróty i światłocienie fotografii, skoro wiem, że np. ciało ludzkie posiada budowę symetryczną, a skóra zabar-
wiona jest jednostajnie, np. biało, czarno lub żółto? Ale jeśli, co obecnie jest bardzo prawdopodobne, jestem
właśnie w tym położeniu, że rzeczywistość wyobrażeń zaczyna mi się narzucać z coraz większą siłą, spychając
na dalszy plan wszystkie inne rzeczywistości, to wtedy postulat fotografii staje się po prostu paradoksem, którego
ani na chwilę nie mogę wziąć serio37.
35 Chwistek, Wielość rzeczywistości w sztuce (1918), [w:] idem, Wybór pism..., s. 16.
36 Chwistek, Wielość rzeczywistości (1921), [w:] idem, Wybór pism..., s. 51.
37 Ibidem, s. 52.