DOI Artikel:
Dworniczak-Leśniak, Kamila: Fotografia a narodziny awangardy w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0056
FOTOGRAFIA A NARODZINY AWANGARDY W POLSCE
55
13. Władysław Strzemiński, kompozycje
[w tym Kompozycja postsuprematyczna 2],
reprodukcja za: „Blok”, 1924, nr 8-9, s. nlb
KLISZA „LOTU POLSKIEGO".
14. B.a. [„Klisza »Lotu Polskiego«”], Nocny odlot,
reprodukcja za: „Blok”, 1924, nr 8-9, s. nlb
„Bloku”, redagowanego przez Mieczysława Szczukę i Teresę Żarnowerównę, postsuprematycznych kom-
pozycji Strzemińskiego i fotografii odwołujących się do lotniczych fascynacji, w tym reprodukcji z kli-
szy udostępnionej przez pismo „Lot Polski”, którego wydawcą była Liga Obrony Powietrznej Państwa
(il. 13, 14)82. Także tutaj „aerodynamiczna” wizualność może więc pośredniczyć w procesie uwalniania
rzeczywistości obrazowej od sugestii przedmiotowego konkretu. Ów „filtr” nie miałby wyłącznie charak-
teru formalnej inspiracji, wyposażonej w potencjał refleksji o nowej relacji przestrzeni, czasu, percepcji,
ale także postać pokoleniowego doświadczenia. Szeroko pojęta dokumentalność oferowała nową notację
realizmu, opartą nie na iluzji, ale na syntetycznym, symultanicznym i momentalnym wewnętrznym prze-
życiu podmiotu - znowu można byłoby odwołać się do pojęcia „formy wewnętrznej”, albo teorii wielości
rzeczywistości. W tym świetle konsekwentny wydaje się fakt ogłoszonej przez Strzemińskiego na łamach
ostatniego numeru „Bloku” krytyki suprematyzmu, zawartej w tekście B = 283. Polegała ona na zarzucie
braku zerwania z pozamalarskimi odniesieniami. Rozwijając w następnych latach swoje stanowisko -
ujęte ostatecznie w programowej rozprawie Unizm w malarstwie - Strzemiński zdecydowanie odrzucił
„dynamizm”, za którym kryło się daleko już przekształcone wrażenie sytuowania człowieka w świecie,
na rzecz autonomii obrazu, „czystej wizualności”, mającej oferować jednoczesność zjawiska wzrokowego.
Pisał o tym następująco:
[... ] kształt dynamiczny [ ... ] tworzy część oderwaną, pragnie wylecieć z całości, nie jest zrośnięty ani z powierzch-
nią obrazu, ani z innymi kształtami, przeto nie może być użyty jako budulec obrazu. Sposób budowy dyna-
micznej: uderzenia wszystkich kształtów o wszystkie, daje efekt chaosu, chwilowo zatrzymanego w porządku
[...]. Kształty nie wyrastają z obrazu, nie są z nim zrośnięte, ani też nie tworzą organizmu przez zrastanie się
jednego z drugim. Ich zatrzymanie się na miejscu, niemożliwość opuszczenia miejsca dla siebie przeznaczonego,
jest skutkiem działania przymusowego innych kształtów84.
82 Podobnego zestawienia - litografii „dynamicznego” obrazu Malewicza oraz fotografii samolotu bezsilnikowego Blériota doko-
nano w drugim numerze „Bloku”, redagowanym przez Henryka Stażewskiego; ilustracje towarzyszyły tekstowi Mieczysława Szczuki,
Próba wyjaśnienia nieporozumień wynikających ze stosunku rzeczywistości do Nowej Sztuki.
83 W. Strzemiński, B = 2, „Blok”, 1924, nr 8-9, s. nlb.
84 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, Warszawa 1928, s. 12. Pokrewna była refleksja Peipera, który w 1923 r. na łamach
„Zwrotnicy” pisał, że plastyce obcy jest element „dynamiczności”, T. Peiper, Futuryzm (analiza i krytyka), „Zwrotnica”, 1923, nr 6,
s. 172.
55
13. Władysław Strzemiński, kompozycje
[w tym Kompozycja postsuprematyczna 2],
reprodukcja za: „Blok”, 1924, nr 8-9, s. nlb
KLISZA „LOTU POLSKIEGO".
14. B.a. [„Klisza »Lotu Polskiego«”], Nocny odlot,
reprodukcja za: „Blok”, 1924, nr 8-9, s. nlb
„Bloku”, redagowanego przez Mieczysława Szczukę i Teresę Żarnowerównę, postsuprematycznych kom-
pozycji Strzemińskiego i fotografii odwołujących się do lotniczych fascynacji, w tym reprodukcji z kli-
szy udostępnionej przez pismo „Lot Polski”, którego wydawcą była Liga Obrony Powietrznej Państwa
(il. 13, 14)82. Także tutaj „aerodynamiczna” wizualność może więc pośredniczyć w procesie uwalniania
rzeczywistości obrazowej od sugestii przedmiotowego konkretu. Ów „filtr” nie miałby wyłącznie charak-
teru formalnej inspiracji, wyposażonej w potencjał refleksji o nowej relacji przestrzeni, czasu, percepcji,
ale także postać pokoleniowego doświadczenia. Szeroko pojęta dokumentalność oferowała nową notację
realizmu, opartą nie na iluzji, ale na syntetycznym, symultanicznym i momentalnym wewnętrznym prze-
życiu podmiotu - znowu można byłoby odwołać się do pojęcia „formy wewnętrznej”, albo teorii wielości
rzeczywistości. W tym świetle konsekwentny wydaje się fakt ogłoszonej przez Strzemińskiego na łamach
ostatniego numeru „Bloku” krytyki suprematyzmu, zawartej w tekście B = 283. Polegała ona na zarzucie
braku zerwania z pozamalarskimi odniesieniami. Rozwijając w następnych latach swoje stanowisko -
ujęte ostatecznie w programowej rozprawie Unizm w malarstwie - Strzemiński zdecydowanie odrzucił
„dynamizm”, za którym kryło się daleko już przekształcone wrażenie sytuowania człowieka w świecie,
na rzecz autonomii obrazu, „czystej wizualności”, mającej oferować jednoczesność zjawiska wzrokowego.
Pisał o tym następująco:
[... ] kształt dynamiczny [ ... ] tworzy część oderwaną, pragnie wylecieć z całości, nie jest zrośnięty ani z powierzch-
nią obrazu, ani z innymi kształtami, przeto nie może być użyty jako budulec obrazu. Sposób budowy dyna-
micznej: uderzenia wszystkich kształtów o wszystkie, daje efekt chaosu, chwilowo zatrzymanego w porządku
[...]. Kształty nie wyrastają z obrazu, nie są z nim zrośnięte, ani też nie tworzą organizmu przez zrastanie się
jednego z drugim. Ich zatrzymanie się na miejscu, niemożliwość opuszczenia miejsca dla siebie przeznaczonego,
jest skutkiem działania przymusowego innych kształtów84.
82 Podobnego zestawienia - litografii „dynamicznego” obrazu Malewicza oraz fotografii samolotu bezsilnikowego Blériota doko-
nano w drugim numerze „Bloku”, redagowanym przez Henryka Stażewskiego; ilustracje towarzyszyły tekstowi Mieczysława Szczuki,
Próba wyjaśnienia nieporozumień wynikających ze stosunku rzeczywistości do Nowej Sztuki.
83 W. Strzemiński, B = 2, „Blok”, 1924, nr 8-9, s. nlb.
84 W. Strzemiński, Unizm w malarstwie, Warszawa 1928, s. 12. Pokrewna była refleksja Peipera, który w 1923 r. na łamach
„Zwrotnicy” pisał, że plastyce obcy jest element „dynamiczności”, T. Peiper, Futuryzm (analiza i krytyka), „Zwrotnica”, 1923, nr 6,
s. 172.