DOI Artikel:
Prymlewicz, Karolina: Słowo i obraz w karykaturze obyczajowej w polskiej prasie okresu I wojny światowej i po odzyskaniu przez Polskę niepodległości
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0116
SŁOWO I OBRAZ W KARYKATURZE OBYCZAJOWEJ W POLSKIEJ PRASIE OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ...
115
19. Kazimierz Grus, Za parawanem patryotyzmu,
„Szczutek”, 1919, 30 marca, nr 13, s. 5
bardziej płochej, lekkomyślnej, swawolnej, i niemoralnej, jak Warszawka. Wypowiedziane to już zostało
wymownie [...]. Napisali to już wszyscy publicyści polscy w tysiącach artykułów wstępnych i felietonów.
Rzucili na grzesznicę anatema wszyscy znakomici poeci. [...] Rozdarli szaty wszyscy surowi morali-
ści [...] Wiadomem jest jednak z historyi ludzkich obyczajów, że podobnie płoche indywidua nie tracą
nigdy z powodu pogardy i prześladowania [...]. Przeciwnie zyskują! Stają się jeszcze więcej pociągające,
interesujące, niebezpieczne. Nowe ofiary dążą ku nim ochotnie, jak oślepłe ćmy do płomienia świecy.
Cóż więc dziwnego, że zalotny uśmiech Syreny wabi coraz to nowych kochanków”17. Dla przeciwwagi
należy przywołać spostrzeżenie Włodzimierza Perzyńskiego na temat zaangażowania publicznego kobiet
po wybuchu wojny, między innymi na dużą liczbę chętnych do pracy w szpitalach: „Przed miesiącem
wielu z tych pań nie umiałbym sobie może inaczej wyobrazić, jak na plaży, albo przy tenisie, ale miesiąc
temu - to było tak dawno, taki inny był świat”18.
Zdarzało się, że i lekkoduchostwo mężczyzn było tematem karykatur. W czasopiśmie „Świat”
w 1917 r. opublikowano humorystyczno-satyryczny artykuł Pracowity dzień snoba z eleganckimi rysun-
kami W.K. Henneberga. Bohaterem artykułu jest snob zawodowy, profesjonalista w swoim fachu, dla
którego snobizm „jest perpetuum mobile życia towarzyskiego i artystycznego każdego społeczeństwa”.
Na czym tu jednak polega różnica między snobem a „bolszewiczką” rozdającą wdzięki? Snob ostatecznie
angażuje się w działalność publiczną, czyniąc z tego godną pochwały modę.
Młodzi mężczyźni, którzy dorobili się na wojnie między innymi dzięki paskarstwu, przedstawieni są
jako żyjący w luksusie - mieszkają w nowocześnie urządzonych wnętrzach, otaczają się dziełami sztuki.
Takich wyobrażeń dostarcza nam Grus. Jego rysunki Wśród krakowskich paskarzy (il. 20) czy Dwa pokolenia
(il. 21), bez towarzyszących im tekstów, można by wziąć jednak za ilustracje z czasopisma lifestylowego.
Działalność artystyczna nie była popularnym tematem karykatur koło roku 1918, chociaż znajdujemy
w prasie pojedyncze przykłady rysunkowych żartów ze sztuki współczesnej. Opublikowana w czasopi-
śmie „Świat” z 1918 r. seria rysunków Józefa Toma Wystawa Plastyków Polskiego Klubu Artystycznego
w karykaturze jest wizualną recenzją wystawy, z której dzieła reprodukowano w poprzednim numerze
17 Drzazga, Jedz do Warszawy, „Szczutek”, 1919, nr 16, s. 6.
18 W. Perzyński, Przewóz rannych, [w:] idem. Idylle wojenne i pokojowe troski, Warszawa 1915, s. 86.
115
19. Kazimierz Grus, Za parawanem patryotyzmu,
„Szczutek”, 1919, 30 marca, nr 13, s. 5
bardziej płochej, lekkomyślnej, swawolnej, i niemoralnej, jak Warszawka. Wypowiedziane to już zostało
wymownie [...]. Napisali to już wszyscy publicyści polscy w tysiącach artykułów wstępnych i felietonów.
Rzucili na grzesznicę anatema wszyscy znakomici poeci. [...] Rozdarli szaty wszyscy surowi morali-
ści [...] Wiadomem jest jednak z historyi ludzkich obyczajów, że podobnie płoche indywidua nie tracą
nigdy z powodu pogardy i prześladowania [...]. Przeciwnie zyskują! Stają się jeszcze więcej pociągające,
interesujące, niebezpieczne. Nowe ofiary dążą ku nim ochotnie, jak oślepłe ćmy do płomienia świecy.
Cóż więc dziwnego, że zalotny uśmiech Syreny wabi coraz to nowych kochanków”17. Dla przeciwwagi
należy przywołać spostrzeżenie Włodzimierza Perzyńskiego na temat zaangażowania publicznego kobiet
po wybuchu wojny, między innymi na dużą liczbę chętnych do pracy w szpitalach: „Przed miesiącem
wielu z tych pań nie umiałbym sobie może inaczej wyobrazić, jak na plaży, albo przy tenisie, ale miesiąc
temu - to było tak dawno, taki inny był świat”18.
Zdarzało się, że i lekkoduchostwo mężczyzn było tematem karykatur. W czasopiśmie „Świat”
w 1917 r. opublikowano humorystyczno-satyryczny artykuł Pracowity dzień snoba z eleganckimi rysun-
kami W.K. Henneberga. Bohaterem artykułu jest snob zawodowy, profesjonalista w swoim fachu, dla
którego snobizm „jest perpetuum mobile życia towarzyskiego i artystycznego każdego społeczeństwa”.
Na czym tu jednak polega różnica między snobem a „bolszewiczką” rozdającą wdzięki? Snob ostatecznie
angażuje się w działalność publiczną, czyniąc z tego godną pochwały modę.
Młodzi mężczyźni, którzy dorobili się na wojnie między innymi dzięki paskarstwu, przedstawieni są
jako żyjący w luksusie - mieszkają w nowocześnie urządzonych wnętrzach, otaczają się dziełami sztuki.
Takich wyobrażeń dostarcza nam Grus. Jego rysunki Wśród krakowskich paskarzy (il. 20) czy Dwa pokolenia
(il. 21), bez towarzyszących im tekstów, można by wziąć jednak za ilustracje z czasopisma lifestylowego.
Działalność artystyczna nie była popularnym tematem karykatur koło roku 1918, chociaż znajdujemy
w prasie pojedyncze przykłady rysunkowych żartów ze sztuki współczesnej. Opublikowana w czasopi-
śmie „Świat” z 1918 r. seria rysunków Józefa Toma Wystawa Plastyków Polskiego Klubu Artystycznego
w karykaturze jest wizualną recenzją wystawy, z której dzieła reprodukowano w poprzednim numerze
17 Drzazga, Jedz do Warszawy, „Szczutek”, 1919, nr 16, s. 6.
18 W. Perzyński, Przewóz rannych, [w:] idem. Idylle wojenne i pokojowe troski, Warszawa 1915, s. 86.