DOI Artikel:
Němec, Richard: Planowanie i przebudowa „Nowego Niemieckiego Wschodu”. Generalne Gubernatorstwo: Warszawa (1939 – 1945)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0175
174
RICHARD NÈMEC
17. Warszawa, Der jüdische Grundbesitz im Gebiete der Stadt Warschau
(Żydowskie nieruchomości na terenie miasta Warszawy), mapa propagandowa przeznaczona dla „publiczności Rzeszy”,
[w:] F. Gollert, Warschau unter deutscher Herrschaft. Deutsche Aufbauarbeit im Distrikt Warschau, i. A. d. Gouverneurs
des Distrikts Warschau SA-Gruppenführer Dr. Ludwig Fischer unter Benutzung amtlicher Unterlagen, Kraków 1942
niemieckie. Według niego określały one mimo wszystko „przestrzeń”, nie powinno się zatem traktować
substancji budowlanej jako masy dyspozycyjnej dla procedur sumarycznych. Przy czym należało tutaj
zwrócić uwagę na wartości indywidualne, a nie jedynie na wartość gruntu (il. 18)60.
Dokładnego zbadania wymaga pojawiające się w literaturze porównanie planów urbanistycznych dla
Warszawy z planami dla Poznania. Brak tu jednakże politycznej, prawnej oraz typologicznej porówny-
walności, tak iż należy zakwestionować dotychczasową metodę jednowymiarową. Poznań bowiem, leżący
na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, otrzymał rangę stolicy Kraju Warty61. Tym samym miasto
otrzymało „starą-nową”, „niemiecką” tożsamość, teraz przeforsowaną ponownie dzięki „rewizji” traktatów
podpisanych na przedmieściach Paryża. 12 czerwca 1940 r. rozporządzeniem Führera ustalono, iż Poznań
jako stolica okręgu zalicza się do tak zwanych miast przebudowanych. Jeszcze tego dnia poinformowano
o tym samego Speera. Jak sugeruje nieznany do tej pory materiał archiwalny, już od 15 sierpnia 1940 r.
wszystkie plany urbanistyczne znajdowały się „pod kierownictwem profesora Speera”62. Rozpoczęto kom-
pleksowy plan rozbudowy. Zakotwiczeni w strukturach urzędowych architekci Rzeszy rozpoczęli pracę
nad projektami. Na głównego wykonawcę wyznaczono niezależnego berlińskiego architekta Walthera Ban-
gerta, który zaprojektował ogólny plan zabudowy. Dzielnicę rządową zaplanowano na głównej osi ulicy
Bukowskiej, która miała połączyć ówczesne segmenty, takie jak lotnisko i dworzec, Zamek i kompleks
Gauforum między innymi z Dużą Halą (il. 19). Do pracy włączono kolejnych architektów. Walter i Johannes
Krugerowie zaprojektowali na przykład prezydium policji, Erhardt Schmitt zaś przedłożył projekt Gauhalle.
Do budowy teatru sam Speer zarekomendował Goebbelsowi Paula Baumgartena, by przytoczyć ostatni
przykład prominentnego architekta, który zbudował między innymi nowy Teatr Państwowy w Saarbrücken
60 APW, AGDW nr zespołu 482, sygn. 881, Zatrudnienie architektów prywatnych przy pracach nad budową miast 1942-1943,
Stürzenacker do Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego w Krakowie, Lwów, 10 grudnia 1943 r, s. 38-40, karta 2; ibidem,
s. 25-31 znajduje się projekt do wytycznych wraz ze skalą kolorów i planem wzorcowym w celu ustalenia czystych wartości gleby.
61 Szczegółowo na temat tła historycznego: G. Hansen, „Damit wurde der Warthegau zum Exerzierplatz des praktischen Natio-
nalsozialismus“, [w:] September 1939..., s. 38-72.
62 BArch R 4606/3390, s. 189, 191. Ibidem'. Namiestnik Rzeszy w Kraju Warty do ministra transportu Rzeszy Dorpmüllera,
15 sierpnia 1940 r, s. 1-4.
RICHARD NÈMEC
17. Warszawa, Der jüdische Grundbesitz im Gebiete der Stadt Warschau
(Żydowskie nieruchomości na terenie miasta Warszawy), mapa propagandowa przeznaczona dla „publiczności Rzeszy”,
[w:] F. Gollert, Warschau unter deutscher Herrschaft. Deutsche Aufbauarbeit im Distrikt Warschau, i. A. d. Gouverneurs
des Distrikts Warschau SA-Gruppenführer Dr. Ludwig Fischer unter Benutzung amtlicher Unterlagen, Kraków 1942
niemieckie. Według niego określały one mimo wszystko „przestrzeń”, nie powinno się zatem traktować
substancji budowlanej jako masy dyspozycyjnej dla procedur sumarycznych. Przy czym należało tutaj
zwrócić uwagę na wartości indywidualne, a nie jedynie na wartość gruntu (il. 18)60.
Dokładnego zbadania wymaga pojawiające się w literaturze porównanie planów urbanistycznych dla
Warszawy z planami dla Poznania. Brak tu jednakże politycznej, prawnej oraz typologicznej porówny-
walności, tak iż należy zakwestionować dotychczasową metodę jednowymiarową. Poznań bowiem, leżący
na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy, otrzymał rangę stolicy Kraju Warty61. Tym samym miasto
otrzymało „starą-nową”, „niemiecką” tożsamość, teraz przeforsowaną ponownie dzięki „rewizji” traktatów
podpisanych na przedmieściach Paryża. 12 czerwca 1940 r. rozporządzeniem Führera ustalono, iż Poznań
jako stolica okręgu zalicza się do tak zwanych miast przebudowanych. Jeszcze tego dnia poinformowano
o tym samego Speera. Jak sugeruje nieznany do tej pory materiał archiwalny, już od 15 sierpnia 1940 r.
wszystkie plany urbanistyczne znajdowały się „pod kierownictwem profesora Speera”62. Rozpoczęto kom-
pleksowy plan rozbudowy. Zakotwiczeni w strukturach urzędowych architekci Rzeszy rozpoczęli pracę
nad projektami. Na głównego wykonawcę wyznaczono niezależnego berlińskiego architekta Walthera Ban-
gerta, który zaprojektował ogólny plan zabudowy. Dzielnicę rządową zaplanowano na głównej osi ulicy
Bukowskiej, która miała połączyć ówczesne segmenty, takie jak lotnisko i dworzec, Zamek i kompleks
Gauforum między innymi z Dużą Halą (il. 19). Do pracy włączono kolejnych architektów. Walter i Johannes
Krugerowie zaprojektowali na przykład prezydium policji, Erhardt Schmitt zaś przedłożył projekt Gauhalle.
Do budowy teatru sam Speer zarekomendował Goebbelsowi Paula Baumgartena, by przytoczyć ostatni
przykład prominentnego architekta, który zbudował między innymi nowy Teatr Państwowy w Saarbrücken
60 APW, AGDW nr zespołu 482, sygn. 881, Zatrudnienie architektów prywatnych przy pracach nad budową miast 1942-1943,
Stürzenacker do Głównego Urzędu Planowania Przestrzennego w Krakowie, Lwów, 10 grudnia 1943 r, s. 38-40, karta 2; ibidem,
s. 25-31 znajduje się projekt do wytycznych wraz ze skalą kolorów i planem wzorcowym w celu ustalenia czystych wartości gleby.
61 Szczegółowo na temat tła historycznego: G. Hansen, „Damit wurde der Warthegau zum Exerzierplatz des praktischen Natio-
nalsozialismus“, [w:] September 1939..., s. 38-72.
62 BArch R 4606/3390, s. 189, 191. Ibidem'. Namiestnik Rzeszy w Kraju Warty do ministra transportu Rzeszy Dorpmüllera,
15 sierpnia 1940 r, s. 1-4.