DOI Artikel:
Němec, Richard: Planowanie i przebudowa „Nowego Niemieckiego Wschodu”. Generalne Gubernatorstwo: Warszawa (1939 – 1945)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45167#0177
176
RICHARD NÈMEC
19. Poznań, model całościowego planu zagospodarowania z 3 maja 1940 r.
Gauhauptstadt des Reichgaus Wartheland. Walther Bangerts städtebauliche Neugestaltungen
(Stolica prowincji Kraju Warty. Urbanistyczna przebudowa Walthera Bangerta), widok na Dużą Halę,
Spuścizna Lioby i Dietricha Bangertów
Łódź. O jego aktywności w tych miastach świadczą zarówno zasoby archiwalne generalnego inspektora
budowlanego w Berlinie, jak i liczne materiały polskie. Działalność Bangerta w planie „Nowy Niemiecki
Wschód” została udokumentowana66. Można tutaj stwierdzić zgodność konceptualną w ramach obszarów
zaanektowanych. Podczas gdy Poznań i Liberec przeznaczono na przyszłe „wzorcowe stolice okręgów”,
a Łódź na miasto prezydenta rządu, Warszawie - zrujnowanej polsko-żydowskiej byłej stolicy Polski -
nowi władcy odebrali jej uprzywilejowaną rolę. Pierwszeństwo otrzyma! Kraków. Warszawę zamierzano
przeorganizować strukturalnie, zmniejszyć liczbę ludności, a miasto usunąć z powszechnej świadomości
jako stolicę: jej burzliwa historia była bowiem wyjątkowa. Czy zatem istniał „program specjalny” dla jakże
„problematycznego przypadku” Warszawy? I w jakich źródłach został on skonkretyzowany?
Dnia 5 marca 1940 r. Dengel ogłosił swoją dymisję. W znacznym stopniu przyczyniły się do niej zarówno
sukcesywna radykalizacja i zaostrzenie struktur administracyjnych Gruppenführera SA Fischera, jak i spory
kompetencyjne między Warszawą, Berlinem i Krakowem, brak zaangażowania odpowiedniego urzędu przy
Gubernatorstwie dla dystryktu warszawskiego. Można również postawić tezę, że wpływ na to miało też niereali-
styczne kryterium planowania, które w minimalny sposób uwzględniało (także polityczne) warunki miejscowe.
Pozwala to na wysunięcie wniosku, że dla Warszawy nie przewidywano początkowo oficjalnego programowego
66 Oprócz wymienionych artykułów por. Poznań: H. Grzeszczuk-Brendel, Miasto do mieszkania. Zagadnienia reformy mieszka-
niowej na przełomie XIX i XX wieku i jej wprowadzenie w Poznaniu w pierwszej połowie XX wieku, Politechnika Poznańska, Rozprawy
470, Wydawnictwo Politechniki, Poznań 2012, s. 348-402; eadem, ,,Mecenat" ideologiczny? Hitlerowskie projekty urbanistyczne dla
miast polskich, [w:] Mecenat artystyczny a oblicze miasta. Materiały LVI Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, Kraków 2007, red. D. Nowacki, Kraków 2008, s. 287-301; eadem, Zwischen Gauforum und Ehebett. Das öffentliche und private
Leben unter der NSDAP-Kontrolle. Das Beispiel Posen 1939 1945, [w:] Neue Staaten - neue Bilder? Visuelle Kultur im Dienst staatli-
cher Selbstdarstellung in Zentral- und Osteuropa seit 1918 (Visuelle Geschichtskultur 1), Hrsg. A. Bartetzky, M. Dmitrieva, S. Troebst,
Köln 2005, s. 147-157; N. Gutschow, Ordnungswahn. Architekten planen im „eingedeutschten Osten". 1939--1945, Basel 2001, s. 162.
Na temat Łodzi por. materiały w: BArch R 4606/3366, Bangert określany był planistą Łodzi; polskie źródła zebrał: T. Bolanowski,
Architektura okupowanej Łodzi. Niemieckie plany przebudowy miasta, Łódź 2013. Należy jeszcze przeprowadzić badania nad tworzeniem
miast Malborka (10.10.1041) czy Pabianic (23.10.1042).
RICHARD NÈMEC
19. Poznań, model całościowego planu zagospodarowania z 3 maja 1940 r.
Gauhauptstadt des Reichgaus Wartheland. Walther Bangerts städtebauliche Neugestaltungen
(Stolica prowincji Kraju Warty. Urbanistyczna przebudowa Walthera Bangerta), widok na Dużą Halę,
Spuścizna Lioby i Dietricha Bangertów
Łódź. O jego aktywności w tych miastach świadczą zarówno zasoby archiwalne generalnego inspektora
budowlanego w Berlinie, jak i liczne materiały polskie. Działalność Bangerta w planie „Nowy Niemiecki
Wschód” została udokumentowana66. Można tutaj stwierdzić zgodność konceptualną w ramach obszarów
zaanektowanych. Podczas gdy Poznań i Liberec przeznaczono na przyszłe „wzorcowe stolice okręgów”,
a Łódź na miasto prezydenta rządu, Warszawie - zrujnowanej polsko-żydowskiej byłej stolicy Polski -
nowi władcy odebrali jej uprzywilejowaną rolę. Pierwszeństwo otrzyma! Kraków. Warszawę zamierzano
przeorganizować strukturalnie, zmniejszyć liczbę ludności, a miasto usunąć z powszechnej świadomości
jako stolicę: jej burzliwa historia była bowiem wyjątkowa. Czy zatem istniał „program specjalny” dla jakże
„problematycznego przypadku” Warszawy? I w jakich źródłach został on skonkretyzowany?
Dnia 5 marca 1940 r. Dengel ogłosił swoją dymisję. W znacznym stopniu przyczyniły się do niej zarówno
sukcesywna radykalizacja i zaostrzenie struktur administracyjnych Gruppenführera SA Fischera, jak i spory
kompetencyjne między Warszawą, Berlinem i Krakowem, brak zaangażowania odpowiedniego urzędu przy
Gubernatorstwie dla dystryktu warszawskiego. Można również postawić tezę, że wpływ na to miało też niereali-
styczne kryterium planowania, które w minimalny sposób uwzględniało (także polityczne) warunki miejscowe.
Pozwala to na wysunięcie wniosku, że dla Warszawy nie przewidywano początkowo oficjalnego programowego
66 Oprócz wymienionych artykułów por. Poznań: H. Grzeszczuk-Brendel, Miasto do mieszkania. Zagadnienia reformy mieszka-
niowej na przełomie XIX i XX wieku i jej wprowadzenie w Poznaniu w pierwszej połowie XX wieku, Politechnika Poznańska, Rozprawy
470, Wydawnictwo Politechniki, Poznań 2012, s. 348-402; eadem, ,,Mecenat" ideologiczny? Hitlerowskie projekty urbanistyczne dla
miast polskich, [w:] Mecenat artystyczny a oblicze miasta. Materiały LVI Ogólnopolskiej Sesji Naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki, Kraków 2007, red. D. Nowacki, Kraków 2008, s. 287-301; eadem, Zwischen Gauforum und Ehebett. Das öffentliche und private
Leben unter der NSDAP-Kontrolle. Das Beispiel Posen 1939 1945, [w:] Neue Staaten - neue Bilder? Visuelle Kultur im Dienst staatli-
cher Selbstdarstellung in Zentral- und Osteuropa seit 1918 (Visuelle Geschichtskultur 1), Hrsg. A. Bartetzky, M. Dmitrieva, S. Troebst,
Köln 2005, s. 147-157; N. Gutschow, Ordnungswahn. Architekten planen im „eingedeutschten Osten". 1939--1945, Basel 2001, s. 162.
Na temat Łodzi por. materiały w: BArch R 4606/3366, Bangert określany był planistą Łodzi; polskie źródła zebrał: T. Bolanowski,
Architektura okupowanej Łodzi. Niemieckie plany przebudowy miasta, Łódź 2013. Należy jeszcze przeprowadzić badania nad tworzeniem
miast Malborka (10.10.1041) czy Pabianic (23.10.1042).