DOI Heft:
Artykuły / Articles
DOI Artikel:Wszołek, Joanna: Francuski rękopis w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich w Krakowie (Ms. Czart. 3121 I)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47327#0026
24
Joanna Wszołek
stracje produkowanych w tym regionie psałterzy, których tematem uczyniono wyda-
rzenia z życia króla Dawida, w tradycji chrześcijańskiej uważanego za autora pieśni,
miały tendencję do prostej i czytelnej kompozycji (często ograniczonej do jednej lub
dwóch ńgur)18. Treść psalmów ilustrowana jest dosłownie zgodnie z paryskim syste-
mem iluminowania ksiąg (ad litteram), który - kompletnie ukształtowany na począt-
ku XIII wieku - stał się w krótkim czasie bardzo popularny również w środowisku
północno-wschodniej Francji. Tematy przedstawień miniatur psałterza krakowskiego
są następujące: Ps 1 - Dawid grający na harfie przed Saulem oraz Dawid zabijający
Goliata, Ps 26 - Chrzest Dawida, Ps 38 - Dawid z diabłem, Ps 51 - Rycerz, Ps 52 - Głu-
piec, Ps 68 - Dawid w topieli, Ps 80 - Dawid grający na dzwonkach, Ps 109 - Binite.
Nie zachowały się pierwotne karty, na których rozpoczyna się tekst Psalmów 97 i 101,
możemy jednak przypuszczać, że były one dekorowane miniaturami przedstawiają-
cymi odpowiednio Śpiewających duchownych oraz Modlącego się Dawida. Podobne
uwagi można odnieść do ikonografii oficjum: pięć zachowanych do dziś miniatur
opartych jest na ikonografii powszechnie realizowanego cyklu Dzieciństwa Chrystu-
sa19. Na miniaturach tej części rękopisu Ms. Czart. 3121 I przedstawiono kolejno:
Ofiarowanie w świątyni, Ucieczka do Egiptu, Zwiastowanie, Nawiedzenie, Narodze-
nie Chrystusa. Tak jak w psałterzu, także tutaj brak jest kilku pierwotnych obrazów,
na których najpewniej przedstawiono Zwiastowanie pasterzom, Pokłon trzech króli
oraz Koronację Marii.
Na tle tak ukształtowanej ikonografii rękopisu na szczególną uwagę zasługuje mi-
niatura zdobiąca Psalm 51, której temat wyróżnia się wśród najbardziej typowych
rozwiązań. W połowie wysokości fol. 47r znajduje się osiowa, jednofigurowa kom-
pozycja wpisana we wnętrze owalnego pola obrazowego utworzonego przez inicjał
Q[uid gloriatis] (ił. 3). Wizerunek rycerza ujętego w całej postaci sięga zarówno gór-
nej, jak i dolnej krawędzi inicjału, nie wychodzi jednak poza pole iluminacji. Męż-
czyzna odziany w charakterystyczną dla XIII wieku kolczugę z rękawicami, kaptu-
rem i nogawicami, która okrywa całe ciało z wyjątkiem twarzy, w prawej dłoni trzy-
ma kopię, lewą przytrzymuje gotycką tarczę opartą o grunt. Część zbroi ukryta jest
pod przewiązaną w pasie, cynobrową tuniką sięgającą kolan. Wrażenie statyczności
układu przełamano lekkim poruszeniem sylwetki - dolna partia ciała zwrócona jest
w przeciwną stronę niż głowa. Abstrakcyjne, rdzawoczerwone tło inicjału ozdobiono
popularnym w epoce gotyku motywem geometrycznym w formie ukośnej kraty.
18 Na temat cyklów ikonograficznych psałterzy średniowiecznych: G. Haseloff, Die Psalterillustration
im 13. Jahrhundert. Studien zur Geschichte der Buchmalerei in England, Frankreich und den Niederlanden,
Kieł 1938; V. Leroąuais, Les psautiers manuscrits latins des bibliotheques publiques de France, 1.1, Macon
1940, s. LI-LIV.
19 Na temat ikonografii godzinek: V. Leroąuais, Les livres d’heures manuscrits de la Bibliotheque Natio-
nale, 1.1, Paris 1927, s. XI i kolejne; R.S. Wieck, The Book ofHours in Medieval Art and Life, London 1988.
Joanna Wszołek
stracje produkowanych w tym regionie psałterzy, których tematem uczyniono wyda-
rzenia z życia króla Dawida, w tradycji chrześcijańskiej uważanego za autora pieśni,
miały tendencję do prostej i czytelnej kompozycji (często ograniczonej do jednej lub
dwóch ńgur)18. Treść psalmów ilustrowana jest dosłownie zgodnie z paryskim syste-
mem iluminowania ksiąg (ad litteram), który - kompletnie ukształtowany na począt-
ku XIII wieku - stał się w krótkim czasie bardzo popularny również w środowisku
północno-wschodniej Francji. Tematy przedstawień miniatur psałterza krakowskiego
są następujące: Ps 1 - Dawid grający na harfie przed Saulem oraz Dawid zabijający
Goliata, Ps 26 - Chrzest Dawida, Ps 38 - Dawid z diabłem, Ps 51 - Rycerz, Ps 52 - Głu-
piec, Ps 68 - Dawid w topieli, Ps 80 - Dawid grający na dzwonkach, Ps 109 - Binite.
Nie zachowały się pierwotne karty, na których rozpoczyna się tekst Psalmów 97 i 101,
możemy jednak przypuszczać, że były one dekorowane miniaturami przedstawiają-
cymi odpowiednio Śpiewających duchownych oraz Modlącego się Dawida. Podobne
uwagi można odnieść do ikonografii oficjum: pięć zachowanych do dziś miniatur
opartych jest na ikonografii powszechnie realizowanego cyklu Dzieciństwa Chrystu-
sa19. Na miniaturach tej części rękopisu Ms. Czart. 3121 I przedstawiono kolejno:
Ofiarowanie w świątyni, Ucieczka do Egiptu, Zwiastowanie, Nawiedzenie, Narodze-
nie Chrystusa. Tak jak w psałterzu, także tutaj brak jest kilku pierwotnych obrazów,
na których najpewniej przedstawiono Zwiastowanie pasterzom, Pokłon trzech króli
oraz Koronację Marii.
Na tle tak ukształtowanej ikonografii rękopisu na szczególną uwagę zasługuje mi-
niatura zdobiąca Psalm 51, której temat wyróżnia się wśród najbardziej typowych
rozwiązań. W połowie wysokości fol. 47r znajduje się osiowa, jednofigurowa kom-
pozycja wpisana we wnętrze owalnego pola obrazowego utworzonego przez inicjał
Q[uid gloriatis] (ił. 3). Wizerunek rycerza ujętego w całej postaci sięga zarówno gór-
nej, jak i dolnej krawędzi inicjału, nie wychodzi jednak poza pole iluminacji. Męż-
czyzna odziany w charakterystyczną dla XIII wieku kolczugę z rękawicami, kaptu-
rem i nogawicami, która okrywa całe ciało z wyjątkiem twarzy, w prawej dłoni trzy-
ma kopię, lewą przytrzymuje gotycką tarczę opartą o grunt. Część zbroi ukryta jest
pod przewiązaną w pasie, cynobrową tuniką sięgającą kolan. Wrażenie statyczności
układu przełamano lekkim poruszeniem sylwetki - dolna partia ciała zwrócona jest
w przeciwną stronę niż głowa. Abstrakcyjne, rdzawoczerwone tło inicjału ozdobiono
popularnym w epoce gotyku motywem geometrycznym w formie ukośnej kraty.
18 Na temat cyklów ikonograficznych psałterzy średniowiecznych: G. Haseloff, Die Psalterillustration
im 13. Jahrhundert. Studien zur Geschichte der Buchmalerei in England, Frankreich und den Niederlanden,
Kieł 1938; V. Leroąuais, Les psautiers manuscrits latins des bibliotheques publiques de France, 1.1, Macon
1940, s. LI-LIV.
19 Na temat ikonografii godzinek: V. Leroąuais, Les livres d’heures manuscrits de la Bibliotheque Natio-
nale, 1.1, Paris 1927, s. XI i kolejne; R.S. Wieck, The Book ofHours in Medieval Art and Life, London 1988.