DOI issue:
Artykuł i prace konserwatorskie
DOI article:Białek-Kostecka, Dorota; Forczek-Sajdak, Anna; Kaszowska, Zofia: Przyczynek do badań nad utrwalaniem malowideł ściennych w Polsce: dane z lat 1956-2014, pozyskane w ramach kwerendy archiwalnej w wybranych rejonach kraju
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.49248#0099
UTRWALANIE WARSTWY MALARSKIEJ - ZNACZENIE ZABIEGU
Utrwalanie warstwy malarskiej w procesie konserwacji malowideł ściennych to jeden z podstawowych
zabiegów konserwatorskich. Stosowany powszechnie, stanowi obecnie niemal rutynowy punkt wszelkich
prac konserwatorskich.
Celem utrwalania jest przywrócenie osłabionej i pozbawionej spoistości warstwie malarskiej jej pier-
wotnych cech fizycznych, utraconych w wyniku degradacji spoiwa. Procesy niszczące spoiwo to wynik wie-
lu współistniejących czynników mających wpływ na malowidło, stanowiące przecież integralny element
budynku, w którym się znajduje. W pierwszej kolejności należy brać pod uwagę zmienne warunki klima-
tyczne oraz obecność wody, która podciągana kapilarnie w ścianach bądź obecna w powietrzu wzmaga
niszczące działanie mikro- i makroorganizmów oraz krystalizację soli mineralnych. Są to czynniki, nad
którymi od stosunkowo niedawna udaje się skutecznie panować, problem dezintegracji warstwy malar-
skiej jest zatem wyjątkowo powszechny.
Aby dodatkowo podkreślić wagę problemu, należy wspomnieć, że z jednej strony utrwalanie war-
stwy malarskiej jest niejednokrotnie działaniem absolutnie koniecznym, z drugiej zaś mamy do czy-
nienia z zabiegiem, który bardzo mocno ingeruje w strukturę malowidła ściennego. Istotny jest tutaj
porowaty charakter powierzchni malowideł ściennych, który sprawia, że zabieg ten jest postępowaniem
nieodwracalnym.
Chcąc w ramach utrwalania przywrócić osłabionej warstwie malarskiej jej właściwości mechaniczne,
z reguły wprowadzamy w jej strukturę nowe spoiwo. Zwykle jest ono różne od pierwotnego, zabieg ten
może zatem zmienić zarówno charakter, jak i budowę chemiczną warstwy malarskiej - możemy mówić
wręcz o zmianie oryginalnej techniki i technologii malowidła.
TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE ZABIEGU W KONTEKŚCIE STOSOWANYCH
MATERIAŁÓW
Od lat były powszechnie znane wymagania stawiane spoiwom utrwalającym. Kolejne pokolenia konser-
watorów zgadzały się co do zasadniczych kwestii, a podręczniki mające wpływ na praktykę konserwa-
torską na świecie i w Polsce1 podkreślały między innymi następujące cechy: wystarczająca (ale niezbyt
duża) siła klejenia, dobra penetracja bez możliwości powstawania błon, brak wpływu na wygląd warstwy
malarskiej (kolor, połysk) - spoiwo musi być bezbarwne, transparentne i nie powodować wybłyszczeń na
powierzchni. Powinno być odporne na ataki mikrobiologiczne, wymagana jest także odporność na wpły-
wy atmosferyczne - wilgotność i promieniowanie UV. Kolejne cechy to: odwracalność użytego preparatu
Mowa tu o dwóch podręcznikach, które przez lata stanowiły punkt odniesienia dla działań konserwatorskich. Pierwszy to:
P. Philippot, P. Mora, L. Mora, La conservation des peintures morales, Bologna 1977, stanowiący bazę dla konserwatorów na całym
świecie, w tym również w Polsce, drugi zaś to: S. Stawicki, Utrwalanie warstwy malarskiej w malowidłach ściennych, ASP, Warszawa
1992, będący podstawą wiedzy w tym zakresie gromadzonej przez studentów konserwacji w Polsce.
97
Utrwalanie warstwy malarskiej w procesie konserwacji malowideł ściennych to jeden z podstawowych
zabiegów konserwatorskich. Stosowany powszechnie, stanowi obecnie niemal rutynowy punkt wszelkich
prac konserwatorskich.
Celem utrwalania jest przywrócenie osłabionej i pozbawionej spoistości warstwie malarskiej jej pier-
wotnych cech fizycznych, utraconych w wyniku degradacji spoiwa. Procesy niszczące spoiwo to wynik wie-
lu współistniejących czynników mających wpływ na malowidło, stanowiące przecież integralny element
budynku, w którym się znajduje. W pierwszej kolejności należy brać pod uwagę zmienne warunki klima-
tyczne oraz obecność wody, która podciągana kapilarnie w ścianach bądź obecna w powietrzu wzmaga
niszczące działanie mikro- i makroorganizmów oraz krystalizację soli mineralnych. Są to czynniki, nad
którymi od stosunkowo niedawna udaje się skutecznie panować, problem dezintegracji warstwy malar-
skiej jest zatem wyjątkowo powszechny.
Aby dodatkowo podkreślić wagę problemu, należy wspomnieć, że z jednej strony utrwalanie war-
stwy malarskiej jest niejednokrotnie działaniem absolutnie koniecznym, z drugiej zaś mamy do czy-
nienia z zabiegiem, który bardzo mocno ingeruje w strukturę malowidła ściennego. Istotny jest tutaj
porowaty charakter powierzchni malowideł ściennych, który sprawia, że zabieg ten jest postępowaniem
nieodwracalnym.
Chcąc w ramach utrwalania przywrócić osłabionej warstwie malarskiej jej właściwości mechaniczne,
z reguły wprowadzamy w jej strukturę nowe spoiwo. Zwykle jest ono różne od pierwotnego, zabieg ten
może zatem zmienić zarówno charakter, jak i budowę chemiczną warstwy malarskiej - możemy mówić
wręcz o zmianie oryginalnej techniki i technologii malowidła.
TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA DOTYCZĄCE ZABIEGU W KONTEKŚCIE STOSOWANYCH
MATERIAŁÓW
Od lat były powszechnie znane wymagania stawiane spoiwom utrwalającym. Kolejne pokolenia konser-
watorów zgadzały się co do zasadniczych kwestii, a podręczniki mające wpływ na praktykę konserwa-
torską na świecie i w Polsce1 podkreślały między innymi następujące cechy: wystarczająca (ale niezbyt
duża) siła klejenia, dobra penetracja bez możliwości powstawania błon, brak wpływu na wygląd warstwy
malarskiej (kolor, połysk) - spoiwo musi być bezbarwne, transparentne i nie powodować wybłyszczeń na
powierzchni. Powinno być odporne na ataki mikrobiologiczne, wymagana jest także odporność na wpły-
wy atmosferyczne - wilgotność i promieniowanie UV. Kolejne cechy to: odwracalność użytego preparatu
Mowa tu o dwóch podręcznikach, które przez lata stanowiły punkt odniesienia dla działań konserwatorskich. Pierwszy to:
P. Philippot, P. Mora, L. Mora, La conservation des peintures morales, Bologna 1977, stanowiący bazę dla konserwatorów na całym
świecie, w tym również w Polsce, drugi zaś to: S. Stawicki, Utrwalanie warstwy malarskiej w malowidłach ściennych, ASP, Warszawa
1992, będący podstawą wiedzy w tym zakresie gromadzonej przez studentów konserwacji w Polsce.
97