DOI Heft:
Sztuka średniowieczna
DOI Artikel:Dobrzeniecki, Tadeusz: Legenda o Secie i Drzewie Życia w sztuce średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19551#0169
Tadeusz Dobrzeniecki
LEGENDA O SECIE I DRZEWIE ŻYCIA W SZTUCE ŚREDNIO-
WIECZNEJ
P
_i_ rzedmiotem niniejszej pracy będą przedstawienia w sztuce średniowiecznej — zarówno pol-
skiej, jak i obcej — mające swe źródło w bardzo popularnej legendzie o Secie i Drzewie Życia.
Główne zainteresowanie badaczy tą legendą przypadło na XIX wiek i wtedy też pojawiły
się najważniejsze studia nad jej genezą i historią w literaturze europejskiej. Ale dopiero w 1962
ukazała się wyczerpująca praca o rozwoju głównych jej wątków treściowych1.
Chociaż legenda powstawała jako kompilacja różnorodnych motywów biblijnych i apo-
kryficznych to jednak posiada ona wyrazistą i jednolitą teologicznie myśl przewodnią: ponieważ
upadek człowieka spowodowało drzewo rajskie, dlatego też odkupienie dokona się na drzewie
krzyża2. Powyższa koncepcja okazała się tak wpływowa, że złączyła w jednolitą całość dwie
początkowo niezależne legendy zawierające: 1. wędrówkę Seta do raju, 2. dzieje drzewa, z któ-
rego zrobiono krzyż Chrystusa.
Poszukiwanie i właściwe zrozumienie świadectw wpływu powyższej legendy na sztukę średnio-
wieczną wymaga przedstawienia historycznego rozwoju głównych jej motywów treściowych3.
Najwcześniejsza relacja o podróży Seta do raju jest epizodem dziejów Adama i Ewy, zamiesz-
czonych w dziele Apokalipsa Mojżesza, zachowanym w wersji greckiej, która jest tłumaczeniem
1 E. C. Q u i n n, The Quest of Seth for the Oil of Life. Chicago 1962.
2 Koncepcję tę szeroko omawiali wczesnochrześcijańscy pisarze greccy i łacińscy, por. artykuł pt. Baum. [w:]
Lexikon fur Antike und Christentum. t. II, Stuttgart 1954, kol. 24—27; W piśmiennictwie łacińskim wpływowe były
sformułowania św. Augustyna (np: In arbore p;rivimus, in arbore redempti sumus; in ligno mors, in ligno vita
pependit, sermo 84, cap. 3) A. Mai, NovaBib!iothecaPatrum, t.I, s. 164 na których wzorował się Tomasz z Akwinu,
S- Th., III, q. 46, a. 4; obszerną dokumentację źródłową tego zagadnienia daje H. Rahner, Griechische
Mythen in christlicher Deutung. Zurich 1957, W rozdziale: Das Mysterium des Kreuzes (s. 73—99).
3 Q u i n n, jw., omawia sześć motywów tematycznych legendy: 1) wysłanie Seta po oliwę łaski, 2) obietnica
oliwy, 3) znalezienie gałązek, 4) gałązki i nasiona, 5) Set i gałązka rajska, 6) zielone i suche drzewo.
165
LEGENDA O SECIE I DRZEWIE ŻYCIA W SZTUCE ŚREDNIO-
WIECZNEJ
P
_i_ rzedmiotem niniejszej pracy będą przedstawienia w sztuce średniowiecznej — zarówno pol-
skiej, jak i obcej — mające swe źródło w bardzo popularnej legendzie o Secie i Drzewie Życia.
Główne zainteresowanie badaczy tą legendą przypadło na XIX wiek i wtedy też pojawiły
się najważniejsze studia nad jej genezą i historią w literaturze europejskiej. Ale dopiero w 1962
ukazała się wyczerpująca praca o rozwoju głównych jej wątków treściowych1.
Chociaż legenda powstawała jako kompilacja różnorodnych motywów biblijnych i apo-
kryficznych to jednak posiada ona wyrazistą i jednolitą teologicznie myśl przewodnią: ponieważ
upadek człowieka spowodowało drzewo rajskie, dlatego też odkupienie dokona się na drzewie
krzyża2. Powyższa koncepcja okazała się tak wpływowa, że złączyła w jednolitą całość dwie
początkowo niezależne legendy zawierające: 1. wędrówkę Seta do raju, 2. dzieje drzewa, z któ-
rego zrobiono krzyż Chrystusa.
Poszukiwanie i właściwe zrozumienie świadectw wpływu powyższej legendy na sztukę średnio-
wieczną wymaga przedstawienia historycznego rozwoju głównych jej motywów treściowych3.
Najwcześniejsza relacja o podróży Seta do raju jest epizodem dziejów Adama i Ewy, zamiesz-
czonych w dziele Apokalipsa Mojżesza, zachowanym w wersji greckiej, która jest tłumaczeniem
1 E. C. Q u i n n, The Quest of Seth for the Oil of Life. Chicago 1962.
2 Koncepcję tę szeroko omawiali wczesnochrześcijańscy pisarze greccy i łacińscy, por. artykuł pt. Baum. [w:]
Lexikon fur Antike und Christentum. t. II, Stuttgart 1954, kol. 24—27; W piśmiennictwie łacińskim wpływowe były
sformułowania św. Augustyna (np: In arbore p;rivimus, in arbore redempti sumus; in ligno mors, in ligno vita
pependit, sermo 84, cap. 3) A. Mai, NovaBib!iothecaPatrum, t.I, s. 164 na których wzorował się Tomasz z Akwinu,
S- Th., III, q. 46, a. 4; obszerną dokumentację źródłową tego zagadnienia daje H. Rahner, Griechische
Mythen in christlicher Deutung. Zurich 1957, W rozdziale: Das Mysterium des Kreuzes (s. 73—99).
3 Q u i n n, jw., omawia sześć motywów tematycznych legendy: 1) wysłanie Seta po oliwę łaski, 2) obietnica
oliwy, 3) znalezienie gałązek, 4) gałązki i nasiona, 5) Set i gałązka rajska, 6) zielone i suche drzewo.
165