Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (13,1.1969)

Tadeusz Dobrzeniecki

f

ŚREDNIOWIECZNY PORTRET W SAKRALNEJ SZTUCE

POLSKIEJ

Z

m i naczna część zachowanych u nas dzieł sztuki gotyckiej przypomina o potrzebie opra-
cowania występującego w nich zagadnienia portretu. Zbiory sztuki średniowiecznej Muzeum
Narodowego w Warszawie obejmują ważną część materiału zabytkowego, związanego z tym
zagadnieniem. Artykuł niniejszy stawia sobie jako pierwsze zadanie zestawienie różnorodnych
obiektów, które obok głównej tematyki religijnej posiadają pojedynczy albo zbiorowy portret.
Będą to płyty erekcyjne, epitafia i pomniki zmarłych, ołtarze i obrazy wotywne, iluminowane
księgi, dokumenty oraz sprzęt liturgiczny. Są one w wielu wypadkach opatrzone napisami,
które muszą być odczytane, ponieważ stanowią autentyczne źródło naszej wiedzy o powodach
tego średniowiecznego portretowania. Posługiwało się ono własnym kanonem, a jego stosowa-
nie w sztuce polskiej przekroczyło granice Średniowiecza.

Następnym zamierzeniem autora jest ukazanie trwania w malarstwie polskim XVI i XVII w.
średniowiecznej formuły portretu. Charakterystyka jej bogatej treści artystycznej zamknie
niniejsze studium.

Część I
TABLICE FUNDACYJNE

Poświęcenie budynku kościelnego (dedicatio) było zawsze obrzędem liturgicznym, którego
rocznicę (anniversarium) obchodzono jako specjalne święto. Dlatego już od IV w. znany jest
zwyczaj upamiętniania tej uroczystości za pomocą napisów rytych na marmurowych tablicach,
które umieszczano ponad wejściem, na ścianach lub w posadzce. W XII wieku ostatecznie
wykształcił się i rozpowszechnił się ryt dedykacji kościoła. Od tego też czasu wykonywano

11