DOI Artikel:
Ruszczyc, Janina: Portrety Zygmunta III i jego rodziny
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19552#0191
powrócił po upływie roku. Przebywał wtedy w Pradze i tam namalował portret cesarza62. W 1598 r.
ożenił się z mieszkanką Augsburga63. O pobycie jego w Polsce nie mamy dotąd żadnych in-
formacji. Warto jednak przypomnieć, że przy końcu XVI wieku stosunki między dworem ce-
sarskim i polskim dworem królewskim były zarówno ze względów politycznych, jak i rodzin-
nych dość ożywione. W związku z zabiegami o utworzenie ligi antytureckiej przyjeżdżali do
Polski różni wysłannicy cesarscy, a na sejm 1595 roku — duże poselstwo. Rodzina królewska
utrzymywała stały kontakt z dworem habsburskim w Grazu. Ponadto arcyksiężna Maria, matka
królowej, odwiedziła w ciągu siedmiu lat trzykrotnie Polskę. Po raz pierwszy przybyła do Kra-
kowa w 1592 r., a następnie wracając z Węgier w 1595: „Tegoż czasu niesiona jest Małżonka
Xięciu Siedmiogrodzkiemu Marya siostra Królowey naszey: którą zawoziła Arcyxiężna Matka
yey. A potym stamtąd iechała na Polskę, ktorey Kroi drogę zaieżdzał y prowadził ią do Kra-
kowa: a potym aż do granic Szląskich"64. Trzeci raz przyjechała w 1599 r. na pogrzeb królowej
Anny i wtedy przebywała w Krakowie i Niepołomicach około miesiąca65.
Nie brakowało więc okazji, aby w Krakowie lub w Warszawie mógł się znaleźć malarz
cesarski, którego król zaszczyciłby niewątpliwie pozowaniem do portretu. Wiemy, że taki
seans nie trwał zazwyczaj długo66. O pośpiesznym wykonaniu rozpatrywanego tutaj portretu
świadczy sumaryczne potraktowanie czarnego stroju króla i ozdoby kapelusza. Ta ostatnia
została zaledwie zaznaczona czerwonym kolorem, zapewne podkładem do planowanego na
później namalowania złotem klejnotów. Trudno się zgodzić z wysuniętą niedawno hipotezą,
że to zdjęcie twarzy królewskiej było wielokrotnie reprodukowane i wstawiane w różnorodne
ramy i makiety67. Dla sztychów datowanych po 1600 roku istniały na pewno inne wzory, od-
powiadające im ubiorem, a więc przedstawiające króla w zbroi, z orderem Złotego Runa na
piersi.
Z okresu pierwszego małżeństwa króla pochodzi znajdujący się obecnie w Monachium
62 B. H a e n d c k e, Josef Heintz, Hofmaler Kaisers Rudolf II. Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlun-
gen des Allerhóchsten Kaiserhauses, XV, 1894, s. 49; Heinz, jw., s. 191, poz. 38 — Portret cesarza Rudolfa II,
mai. ol. na miedzi, wym.: 16,2x12,7 cm jest sygnowany monogramem artysty i datowany 1594.
"Haendcke, jw., s. 45—57.
64 Joachima Bielskiego dalszy ciąg Kroniki Polskiej zawierającej dzieje od 1587 do 1598 r. w rękopisie odkrył
i do druku podał ... F. M. Sobieszczański. Waiszawa 1851, s. 231.
65 S. Kobierzycki, Historia Vladislai Poloniae et Sueciae Principis. Dantisei 1655, s. 14: „Lenimentum
dolori attulisse dicebatur Maria Archiducissa Austriae, Mater Reginae, quae ad ultimum funeris officium a filio
Rege nwitata venerat in Poioniam. Haec cum prope unum Mensem Niepolomiciis filiali obseąuio a Sigismundo
coleretur ..."
66 Heinz, jw., s. 102 — przytacza słowa cesarza Leopolda I, który chwaląc swój portret wykonany przez
malarza dworskiego Du Chateau podkreśla: „... und bin ihm fast nix gesessen, sondern hat es nur also delia
testa gmacht..."
"Herbst, jw.,s. 116.
187
ożenił się z mieszkanką Augsburga63. O pobycie jego w Polsce nie mamy dotąd żadnych in-
formacji. Warto jednak przypomnieć, że przy końcu XVI wieku stosunki między dworem ce-
sarskim i polskim dworem królewskim były zarówno ze względów politycznych, jak i rodzin-
nych dość ożywione. W związku z zabiegami o utworzenie ligi antytureckiej przyjeżdżali do
Polski różni wysłannicy cesarscy, a na sejm 1595 roku — duże poselstwo. Rodzina królewska
utrzymywała stały kontakt z dworem habsburskim w Grazu. Ponadto arcyksiężna Maria, matka
królowej, odwiedziła w ciągu siedmiu lat trzykrotnie Polskę. Po raz pierwszy przybyła do Kra-
kowa w 1592 r., a następnie wracając z Węgier w 1595: „Tegoż czasu niesiona jest Małżonka
Xięciu Siedmiogrodzkiemu Marya siostra Królowey naszey: którą zawoziła Arcyxiężna Matka
yey. A potym stamtąd iechała na Polskę, ktorey Kroi drogę zaieżdzał y prowadził ią do Kra-
kowa: a potym aż do granic Szląskich"64. Trzeci raz przyjechała w 1599 r. na pogrzeb królowej
Anny i wtedy przebywała w Krakowie i Niepołomicach około miesiąca65.
Nie brakowało więc okazji, aby w Krakowie lub w Warszawie mógł się znaleźć malarz
cesarski, którego król zaszczyciłby niewątpliwie pozowaniem do portretu. Wiemy, że taki
seans nie trwał zazwyczaj długo66. O pośpiesznym wykonaniu rozpatrywanego tutaj portretu
świadczy sumaryczne potraktowanie czarnego stroju króla i ozdoby kapelusza. Ta ostatnia
została zaledwie zaznaczona czerwonym kolorem, zapewne podkładem do planowanego na
później namalowania złotem klejnotów. Trudno się zgodzić z wysuniętą niedawno hipotezą,
że to zdjęcie twarzy królewskiej było wielokrotnie reprodukowane i wstawiane w różnorodne
ramy i makiety67. Dla sztychów datowanych po 1600 roku istniały na pewno inne wzory, od-
powiadające im ubiorem, a więc przedstawiające króla w zbroi, z orderem Złotego Runa na
piersi.
Z okresu pierwszego małżeństwa króla pochodzi znajdujący się obecnie w Monachium
62 B. H a e n d c k e, Josef Heintz, Hofmaler Kaisers Rudolf II. Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlun-
gen des Allerhóchsten Kaiserhauses, XV, 1894, s. 49; Heinz, jw., s. 191, poz. 38 — Portret cesarza Rudolfa II,
mai. ol. na miedzi, wym.: 16,2x12,7 cm jest sygnowany monogramem artysty i datowany 1594.
"Haendcke, jw., s. 45—57.
64 Joachima Bielskiego dalszy ciąg Kroniki Polskiej zawierającej dzieje od 1587 do 1598 r. w rękopisie odkrył
i do druku podał ... F. M. Sobieszczański. Waiszawa 1851, s. 231.
65 S. Kobierzycki, Historia Vladislai Poloniae et Sueciae Principis. Dantisei 1655, s. 14: „Lenimentum
dolori attulisse dicebatur Maria Archiducissa Austriae, Mater Reginae, quae ad ultimum funeris officium a filio
Rege nwitata venerat in Poioniam. Haec cum prope unum Mensem Niepolomiciis filiali obseąuio a Sigismundo
coleretur ..."
66 Heinz, jw., s. 102 — przytacza słowa cesarza Leopolda I, który chwaląc swój portret wykonany przez
malarza dworskiego Du Chateau podkreśla: „... und bin ihm fast nix gesessen, sondern hat es nur also delia
testa gmacht..."
"Herbst, jw.,s. 116.
187