Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie (20.1976)

ściem”56. Kopiście XIX-wiecznemu należy przypisać odmłodzenie rysów twarzy króla i kompo-
zycję heraldycznego obramienia. Uwzględniając te zasadnicze zmiany możemy tylko snuć przy-
puszczenia, jak wyglądało oryginalne dzieło przeznaczone dla uczczenia 80-lecia urodzin króla.
Zapewne był to obraz zbliżony ujęciem postaci do drzeworytu zamieszczonego 50 lat później
w Kronice J. Bielskiego. Mógł on posiadać obramienie heraldyczne, bo tego rodzaju dokumenta-
cja występowała nie tylko na pieczęciach królewskich i nagrobnych pomnikach władców ale zna-
my ją również z portretów ostatnich Jagiellonów wykonanych w 1563 r. przez drzeworytnika IB.

Portret ofiarowany przez Ludwika Hieronima Morstina na Wawel uchodzi na ogół za dzieło
ostatnich lat życia króla Zygmunta I (ii. 26)57. Michał Walicki przypuszczał nawet, że mógł to być
pierwowzór obrazu wiszącego w katedrze wawelskiej58. W porównaniu jednak z dostępnymi nam
portretami polskimi z 1-ej połowy XVI w. pewne elementy tego wizerunku wydają się wręcz nie
do pomyślenia w tak wczesnym okresie rozwoju polskiego portretu samodzielnego. Mam tu na
myśli przede wszystkim perspektywiczne pogłębienie tła przez swobodnie podpiętą kotarę i uko-
śną krawędź stołu, na którym spoczywa korona. Tego rodzaju elementów wzbogacająych kom-
pozycję obrazu nie spotykamy w 1-ej połowie XVI w. Pojawiają się one w polskiej sztuce dopiero
w ostatniej ćwierci tego stulecia, a właściwie dopiero w portretach Zygmunta III i jego współczes-
nych. Dlatego też proponuję datowanie obrazu z d. zbiorów Morstinów przesunąć na późne lata
XVI lub nawet na początek XVII w. Wtedy to, jak wiemy, rozpowszechniło się w grafice portre-
towej ujęcie podobizny królewskiej wzorowane na ilustracjach z Kroniki J. Bielskiego, publikacji
Tomasza Tretera i Arnolda Myliusa59. Wpływ grafik portretowych obu ostatnich autorów do-
strzegamy m.in. w całopostaciowej podobiźnie Zygmunta I (il. 26a) pochodzącej z pałacu w Ra-
dzyniu Podlaskim593. Dzieje budowy tego pałacu wskazywałyby raczej na możliwość powstania
tego i innych wizerunków królewskich en pied w XVIII w., jednak kompozycja całości, układ po-
staci i niektóre elementy stroju nasuwają przypuszczenie, że wzorem dla wizerunku Zygmunta I
musiał być obraz XVII-wieczny.

56 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, cz. I, jw., s. 69, il. 399.

57 M. Wa 1 i c k i, Malarstwo polskie. Gotyk. Renesans. Wczesny manieryzm. Warszawa 1961, s. 339, poz.
196 i tabl., tamże wcześniejsza literatura przedmiotu. Autor obrazu określony jako nieznany malarz nadworny
ok. 1547. Katalog zabytków sztuki, t. IV, cz. I, jw., s. 153 określa autora obrazu: nieznany artysta
po 1540; J. Szabłowski, Zbiory zamku królewskiego na Wawelu. Warszawa 1975, wyd. 2, s. 13/14 (wstęp),
tabl. 39 i s. 391 (katalog), poz. 39; autor obrazu — Andrzej (?), malarz nadworny Zygmunta I, PZS Wawel nr
inw. 3239 (1095), ol. pł., wym.: 210 x 121,5 cm, ofiarowany w 1947 r., poprzednio w pałacu w Plawowicach.

58 Walicki, jw., s. 339, poz. 196.

59 MNW Gr. Pol. 78296, mdzrt., wym.: 11,8 x 7.9 cm, WJ 230, Cz. 2245.

59a MNW nr inw. 185240, ol. pł., wym.: 264 x 104 cm, niesygn., u dołu obrazu napis określający osobę i jej
zasługi dla kraju. Zwrócony 1950 r. przez ZSRR, jako własność PZS w Warszawie nr inw. 1296. Pochodził wraz
z 7-miu innymi wizerunkami królów polskich z daru Szlubowskiego, właściciela pałacu w Radzyniu Podlaskim
i został przekazany łącznie z tamtymi obrazami do Muzeum w Grodnie. Wzmianki o tej serii portretów: Słownik
Geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX, Warszawa 1888, s. 481; Tygodnik Polski, 1903, s. 393; Zorza, 1903, s. 618.

42