DOI Heft:
Faras
DOI Artikel:Górecki, Tomasz: Z problematyki ikonografii świętych wojowników w malarstwie ściennym katedry w Faras
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19586#0254
zidentyfikowanych) świętych wojowników, którzy byli czczeni w Egipcie. Josef Strzygowski
wykazał w jednym ze swoich artykułów, że w ikonografii koptyjskiej przedstawienia św. Jerzego
są wyjątkowo rzadko spotykane252, pomimo tego, że był on patronem większości kościołów
koptyjskich253. Natomiast św. Teodor Stratelates był, ze wszystkich świętych wojowników,
wyobrażany w Egipcie najczęściej, i to nie tylko w malarstwie ściennym, ale również na drob-
nych przedmiotach254.
Jak już wspomniano wyżej, nubijskie przedstawienia świętych jeźdźców w przeciwieństwie
do absolutnie pewnie zidentyfikowanych postaci wyobrażonych na rysunkach wymienionych
manuskryptów, w żadnej z dotyczących ich publikacji nie zostały określone w sposób nie pozo-
stawiający wątpliwości. W poszczególnych opracowaniach opisywano świętych jeźdźców i inden-
tyfikowano ich atrybuty w sposób następujący255 :
Kościół w Abd el-Gadir256 :
św. Merkuriusz
zabija
smoka?
św. Jerzy
??
smoka?
Kościół w Tamit257:
święty (brak imienia)
zabija
smoka?
święty (brak imienia)
smoka?
252 S t r z y g o w s k i, jw., s. 49—60.
253 Według świadectwa Abu Salih’a z ok. 1200 r. św. Jerzy był patronem 43 kościołów i klasztorów egipskich
natomiast św. Teodorowi jak i św. Merkuriuszowi poświęcono po 27 kościołów: podaję wg Baumeister,
jw., s. 90 n.
254 H. L e c 1 e r q, art. Hadjeb el-Aioun. Dictionnaire d’archeologie, jw., VI, 2, kol. 1959 i ił. 5520—5521.
255 W podanym zestawieniu powtórzone zostały określenia użyte przez autorów cytowanych niżej publikacji.
Częstokroć niejasności w nazewnictwie stosowanym dla określenia istoty, z którą walczy święty wynikają m. in.
z używania słowa „smok” w odniesieniu do węża. Dowodem tego są dwa malowidła z Faras (nr inw. wyk. 11 i 45),
których opisy zawierają słowo „smok” pomimo tego, że na przedstawieniu wyobrażony jest bez wątpienia
wąż. W języku greckim słowa 8paxoov i ckptę były synonimami stosowanymi wymiennie jako określenie groź-
nego potwora, którego jednak przedstawiano najczęściej, zwłaszcza w sztuce wczesnochrześcijańskiej, pod
postacią węża. W Piśmie Świętym wszelkie potwory nazywane są 8pdćxa>v — „stworzenia” te cechuje ta sama zła
natura. Również w greckiej literaturze patrystycznej oba określenia używane były jako synonimy: por. A. Q u a c -
q u a r e 11 i, II leone e ił drago nella symbolica delPeta patristica. Quaderni di „Vetera Cristianorum” 11, 1975,
s. 126 nn. Podobnie w żywotach męczenników wrogą istotę, którą święty pokonuje, nazywa się najczęściej smokiem,
ale na przedstawieniach wyobraża się ją powszechnie jako węża. Por. również przypis 5 i 227.
256 Znajdujące się w tym kościele malowidła zostały omówione w następujących opracowaniach: Fr. W. von
B i s s i n g, Die Kirche von Abd el-Gadir bei Wadi Halfa und ihre Wandmalereien. Mitteilungen des Deutschen
Archaologischen Instituts. Abteilung Kairo, VII, 1936, s. 128—183; F. L. G r i f f i t h, (Mord Excavations in
Nubia: the Church at Abd el-Qadir. Liverpools Annals of Archaeology and Antropology, XV, 1928, s. 63—88;
J. N e s k o v i ć, M. M e d i ć, Seik Abd el Gadir. Zbornik Zastite Spomenika Kulturę, XVI, 1965, s. 70 n.
257 Rezultaty wykopalisk w Tamit opublikowano w: Tamit 1964. jw.
250
wykazał w jednym ze swoich artykułów, że w ikonografii koptyjskiej przedstawienia św. Jerzego
są wyjątkowo rzadko spotykane252, pomimo tego, że był on patronem większości kościołów
koptyjskich253. Natomiast św. Teodor Stratelates był, ze wszystkich świętych wojowników,
wyobrażany w Egipcie najczęściej, i to nie tylko w malarstwie ściennym, ale również na drob-
nych przedmiotach254.
Jak już wspomniano wyżej, nubijskie przedstawienia świętych jeźdźców w przeciwieństwie
do absolutnie pewnie zidentyfikowanych postaci wyobrażonych na rysunkach wymienionych
manuskryptów, w żadnej z dotyczących ich publikacji nie zostały określone w sposób nie pozo-
stawiający wątpliwości. W poszczególnych opracowaniach opisywano świętych jeźdźców i inden-
tyfikowano ich atrybuty w sposób następujący255 :
Kościół w Abd el-Gadir256 :
św. Merkuriusz
zabija
smoka?
św. Jerzy
??
smoka?
Kościół w Tamit257:
święty (brak imienia)
zabija
smoka?
święty (brak imienia)
smoka?
252 S t r z y g o w s k i, jw., s. 49—60.
253 Według świadectwa Abu Salih’a z ok. 1200 r. św. Jerzy był patronem 43 kościołów i klasztorów egipskich
natomiast św. Teodorowi jak i św. Merkuriuszowi poświęcono po 27 kościołów: podaję wg Baumeister,
jw., s. 90 n.
254 H. L e c 1 e r q, art. Hadjeb el-Aioun. Dictionnaire d’archeologie, jw., VI, 2, kol. 1959 i ił. 5520—5521.
255 W podanym zestawieniu powtórzone zostały określenia użyte przez autorów cytowanych niżej publikacji.
Częstokroć niejasności w nazewnictwie stosowanym dla określenia istoty, z którą walczy święty wynikają m. in.
z używania słowa „smok” w odniesieniu do węża. Dowodem tego są dwa malowidła z Faras (nr inw. wyk. 11 i 45),
których opisy zawierają słowo „smok” pomimo tego, że na przedstawieniu wyobrażony jest bez wątpienia
wąż. W języku greckim słowa 8paxoov i ckptę były synonimami stosowanymi wymiennie jako określenie groź-
nego potwora, którego jednak przedstawiano najczęściej, zwłaszcza w sztuce wczesnochrześcijańskiej, pod
postacią węża. W Piśmie Świętym wszelkie potwory nazywane są 8pdćxa>v — „stworzenia” te cechuje ta sama zła
natura. Również w greckiej literaturze patrystycznej oba określenia używane były jako synonimy: por. A. Q u a c -
q u a r e 11 i, II leone e ił drago nella symbolica delPeta patristica. Quaderni di „Vetera Cristianorum” 11, 1975,
s. 126 nn. Podobnie w żywotach męczenników wrogą istotę, którą święty pokonuje, nazywa się najczęściej smokiem,
ale na przedstawieniach wyobraża się ją powszechnie jako węża. Por. również przypis 5 i 227.
256 Znajdujące się w tym kościele malowidła zostały omówione w następujących opracowaniach: Fr. W. von
B i s s i n g, Die Kirche von Abd el-Gadir bei Wadi Halfa und ihre Wandmalereien. Mitteilungen des Deutschen
Archaologischen Instituts. Abteilung Kairo, VII, 1936, s. 128—183; F. L. G r i f f i t h, (Mord Excavations in
Nubia: the Church at Abd el-Qadir. Liverpools Annals of Archaeology and Antropology, XV, 1928, s. 63—88;
J. N e s k o v i ć, M. M e d i ć, Seik Abd el Gadir. Zbornik Zastite Spomenika Kulturę, XVI, 1965, s. 70 n.
257 Rezultaty wykopalisk w Tamit opublikowano w: Tamit 1964. jw.
250