DOI Heft:
Część II. Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna / Part II. Late Medieval and Early Modern Art
DOI Artikel:Sulikowska-Belczowska, Aleksandra: Ikony Jana Chrzciciela w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie - ciało anioła, męczeńska śmierć, święte zwłoki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0196
192
Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna
il. 41 fig. 4
Hexaemeron (Sobota
Wszystkich Świętych)
I Hexaemeron (All Saints'
Saturday - Subbota
Vsekh Svyatykh),
Rosja, Palech, warsztat
staroobrzędowców (?)
I Russia, Palekh, Old
Believer workshop (?),
1. pot. XIX w. 11st half of
19th century, Muzeum
Narodowe w Warszawie
I The National Museum
in Warsaw
fot. I photo © Krzysztof
Wilczyński / Ligier Studio /
Muzeum Narodowe
w Warszawie
się święty Jan Chrzciciel”48. W źródle tym ukazano narodziny Jana
jako kluczowy etap dziejów ludzkości. Z kolei w Żywocie św. Jana
przypisywanym Serapionowi mówi się jedynie, że „kiedy święta
Elżbieta porodziła, wielka radość i wesele zapanowały w jej domu”49.
Źródła poświęcają wiele miejsca na omówienie działalności
publicznej Jana, ale przede wszystkim opisują konflikt między nim
a Herodem, który postanowił go uwięzić, dowiedziawszy się, że Jan
publicznie krytykował fakt, że związał się on z żoną swego brata.
Apokryfy przytaczają mowę, jaką Jan miał wygłosić do władcy:
„Czemu skrywasz truciznę i robactwo, które są w twoim zepsutym
sercu i skalałeś łoże swego brata? Dlaczego z zewnątrz zdawałeś
się mężny i łagodny, wewnątrz zaś żądza powoduje zamęt twego
serca i skłania cię ku niegodziwości? Dlaczego pobożności zanie-
chałeś, pogrążając się w chorobie rozwiązłości? Nie wolno ci mieć
żony twego brata!”50. Według Żywota Jan „powtarzał to, wołając na
pustyni, jak anioł go nauczył”51, a jego uwięzienie doprowadziło
do społecznych niepokojów. Wedle tradycji śmierci proroka miała
zażyczyć sobie córka Herodiady, która uwiodła tańcem Heroda
(Żywot św. Jana zresztą podaje, że „zły król codziennie żył z nimi
obydwoma w cudzołóstwie”52). Franciszek Skaryna w XVI wieku
opisał te wydarzenia barwnie i dosadnie: „Lubieżny Herod, nie
chcąc porzucić nierządnej żony brata swego (...) rozkazał, by tobie,
więzionemu w ciemnicy, ścięto głowę, poczem tancerka występna
przyniosła ją na tacy na ucztę przeklętą”53. To właśnie za namową
córki Herodiady (której imię jest różnie określane w źródłach)
ścięto głowę świętego, przyniesiono ją na misie dziewczynie, a ona
przekazała ten szczególny dar matce54.
Dzieje Jana Chrzciciela są obszernie opisywane przez źródła
i stanowią podstawę hymnografii świąt związanych z Janem, które
zresztą należą do głównych obrzędów Kościoła prawosławnego.
Trzy główne cykle prazdników dotyczą bowiem Zbawiciela, jego
Matki i właśnie Jana55. W tym ostatnim obecne są święta: Poczęcia,
Narodzin i Ścięcia, które można odnosić do dwóch pozostałych.
W jakimś sensie również istnieje relacja pomiędzy istotą Deesis
a rocznym cyklem świąt liturgicznych, którego podstawę stanowią
48 Świadectwo..., op. cit., s. 580.
49 Żywot św. Jana Chrzciciela..., s. 592.
50 Świadectwo..., s. 583.
51 Żywot św. Jana Chrzciciela..., s. 599-600.
52 Ibidem, s. 602.
53 Franciszek Skaryna z Potocka, Akatyst ku czci Jana..., op. cit., s. 172.
54 Mk 6,26-28; Świadectwo..., s. 586-587.
55 John Meyendorff, Byzantine Teologia bizantyjska. Historia i doktryna,
przeł. Jerzy Prokopiuk, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984, s. 157.
Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna
il. 41 fig. 4
Hexaemeron (Sobota
Wszystkich Świętych)
I Hexaemeron (All Saints'
Saturday - Subbota
Vsekh Svyatykh),
Rosja, Palech, warsztat
staroobrzędowców (?)
I Russia, Palekh, Old
Believer workshop (?),
1. pot. XIX w. 11st half of
19th century, Muzeum
Narodowe w Warszawie
I The National Museum
in Warsaw
fot. I photo © Krzysztof
Wilczyński / Ligier Studio /
Muzeum Narodowe
w Warszawie
się święty Jan Chrzciciel”48. W źródle tym ukazano narodziny Jana
jako kluczowy etap dziejów ludzkości. Z kolei w Żywocie św. Jana
przypisywanym Serapionowi mówi się jedynie, że „kiedy święta
Elżbieta porodziła, wielka radość i wesele zapanowały w jej domu”49.
Źródła poświęcają wiele miejsca na omówienie działalności
publicznej Jana, ale przede wszystkim opisują konflikt między nim
a Herodem, który postanowił go uwięzić, dowiedziawszy się, że Jan
publicznie krytykował fakt, że związał się on z żoną swego brata.
Apokryfy przytaczają mowę, jaką Jan miał wygłosić do władcy:
„Czemu skrywasz truciznę i robactwo, które są w twoim zepsutym
sercu i skalałeś łoże swego brata? Dlaczego z zewnątrz zdawałeś
się mężny i łagodny, wewnątrz zaś żądza powoduje zamęt twego
serca i skłania cię ku niegodziwości? Dlaczego pobożności zanie-
chałeś, pogrążając się w chorobie rozwiązłości? Nie wolno ci mieć
żony twego brata!”50. Według Żywota Jan „powtarzał to, wołając na
pustyni, jak anioł go nauczył”51, a jego uwięzienie doprowadziło
do społecznych niepokojów. Wedle tradycji śmierci proroka miała
zażyczyć sobie córka Herodiady, która uwiodła tańcem Heroda
(Żywot św. Jana zresztą podaje, że „zły król codziennie żył z nimi
obydwoma w cudzołóstwie”52). Franciszek Skaryna w XVI wieku
opisał te wydarzenia barwnie i dosadnie: „Lubieżny Herod, nie
chcąc porzucić nierządnej żony brata swego (...) rozkazał, by tobie,
więzionemu w ciemnicy, ścięto głowę, poczem tancerka występna
przyniosła ją na tacy na ucztę przeklętą”53. To właśnie za namową
córki Herodiady (której imię jest różnie określane w źródłach)
ścięto głowę świętego, przyniesiono ją na misie dziewczynie, a ona
przekazała ten szczególny dar matce54.
Dzieje Jana Chrzciciela są obszernie opisywane przez źródła
i stanowią podstawę hymnografii świąt związanych z Janem, które
zresztą należą do głównych obrzędów Kościoła prawosławnego.
Trzy główne cykle prazdników dotyczą bowiem Zbawiciela, jego
Matki i właśnie Jana55. W tym ostatnim obecne są święta: Poczęcia,
Narodzin i Ścięcia, które można odnosić do dwóch pozostałych.
W jakimś sensie również istnieje relacja pomiędzy istotą Deesis
a rocznym cyklem świąt liturgicznych, którego podstawę stanowią
48 Świadectwo..., op. cit., s. 580.
49 Żywot św. Jana Chrzciciela..., s. 592.
50 Świadectwo..., s. 583.
51 Żywot św. Jana Chrzciciela..., s. 599-600.
52 Ibidem, s. 602.
53 Franciszek Skaryna z Potocka, Akatyst ku czci Jana..., op. cit., s. 172.
54 Mk 6,26-28; Świadectwo..., s. 586-587.
55 John Meyendorff, Byzantine Teologia bizantyjska. Historia i doktryna,
przeł. Jerzy Prokopiuk, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1984, s. 157.