DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: Tarcza renesansowa w zbiorach Czartoryskich: Przyczynek do dziejów kolekcjonerstwa polskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0156
reform. Z tymi poznawczo-racjonalistycznymi tendencjami Oświecenia krzy-
żował się nurt nowy, mianowicie nurt wczesnego romantyzmu, inaczej pre-
romantyzmu, który w początkach w. XIX zyskiwał nawet znaczenie domi-
nujące i zaczynał przeważać nad racjonalistycznymi, rozumowymi przesłan-
kami kolekcjonerstwa. Przesłanki te aczkolwiek istniały w dalszym ciągu,
przesuwały się jednak na plan dalszy wobec uczuciowych pobudek muzeal-
nictwa, wobec wytwarzającej się pełnej egzaltacji atmosfery, skłaniającej do
tęsknot za niepodległością, ale zarazem feudalną, szlachecką głównie przeszło-
ścią, zabarwioną swoistym mitem rycerskości1).
Większość zabytków wchodząca w skład dzisiejszej zbrojowni w Zbiorach
Czartoryskich w Krakowie pochodzi z pierwotnej kolekcji puławskiej. Za-
równo w Świątyni Sybilli, jak i w Domu Gotyckim broń stanowiła szczególnie
wybitny a niekiedy dominujący element wystawy. Zachowane katalogi topo-
graficzne pozwalają z dużą ścisłością rekonstruować rozkład okazów. Ekspo-
zycja polegała zasadniczo na ułożeniu ich na ścianach według pewnych założeń
tematycznych2). Świątynia Sybilli, mająca być w myśl intencji założycieli
Panteonem Chwały Narodowej, dawała w istocie przegląd obiektów, ilustru-
jących działalność sławnych królów i wodzów. Symbolem ich wielkich czy-
nów wojennych były trofea i panoplia, złożone z rozmaitej broni. Tym tłu-
maczyły się poszukiwania pamiątek uzbrojenia i łączenie uzyskanej broni
z imionami bohaterów historycznych i legendarnych.
W związku z kolekcjonowaniem zabytków obcych dla Domu Gotyckiego
zjawił się w Puławach duży popyt na uzbrojenie zagraniczne. Ówczesne sto-
sunki polityczne i kulturalne sprzyjały wędrówkom dzieł sztuki. Do Puław
poczęły napływać zabytki uzbrojenia obcego, przy czym znowu łączono je,
nieraz wbrew wszelkim danym, z imionami historycznymi. Nabytki zagra-
niczne pochodziły m. in. z arsenału wiedeńskiego i brukselskiego. Znalazły
się wśród nich okazy o wybitnej wartości artystycznej i historycznej. Dla
przykładu wymienić można części wspaniałej, renesansowej zbroi arcyksięcia
Albrechta, gubernatora Niderlandów z końca w. XVI, lub dziesięć hiszpań-
skich bander, pochodzących prawdopodobnie z bitwy pod Lepanto.
Tak więc, na Zbrojownię Czartoryskich w Puławach, zróżnicowaną zre-
sztą w pierwotnej ekspozycji na poszczególne zespoły tematyczne, złożyły
się okazy dawnego uzbrojenia polskiego typu rodzimego oraz wschodniego
(z dużą grupą pochodzącą od Sieniawskich 3), następnie pamiątki narodowe
współczesne, odnoszące się do walk niepodległościowych i wojen napoleońskich,
oraz okazy uzbrojenia zachodniego, częściowo zdobycznego, a częściowo na-
J) Ustęp powyższy pochodzi od redakcji (T. D.).
2) Por. Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach, Warszawa 1828.
Była więc np. ściana rzymska, litewska, Żółkiewskiego, Kościuszki itd.
3) Córka Adama Mikołaja Sieniawskiego hetmana wi. kor., po śmierci pierwszego męża
St. Denhoffa wyszła za mąż w r. 1731 za Augusta Czartoryskiego, wojewodę ruskiego, wno-
sząc mu olbrzymią fortunę.
150
żował się nurt nowy, mianowicie nurt wczesnego romantyzmu, inaczej pre-
romantyzmu, który w początkach w. XIX zyskiwał nawet znaczenie domi-
nujące i zaczynał przeważać nad racjonalistycznymi, rozumowymi przesłan-
kami kolekcjonerstwa. Przesłanki te aczkolwiek istniały w dalszym ciągu,
przesuwały się jednak na plan dalszy wobec uczuciowych pobudek muzeal-
nictwa, wobec wytwarzającej się pełnej egzaltacji atmosfery, skłaniającej do
tęsknot za niepodległością, ale zarazem feudalną, szlachecką głównie przeszło-
ścią, zabarwioną swoistym mitem rycerskości1).
Większość zabytków wchodząca w skład dzisiejszej zbrojowni w Zbiorach
Czartoryskich w Krakowie pochodzi z pierwotnej kolekcji puławskiej. Za-
równo w Świątyni Sybilli, jak i w Domu Gotyckim broń stanowiła szczególnie
wybitny a niekiedy dominujący element wystawy. Zachowane katalogi topo-
graficzne pozwalają z dużą ścisłością rekonstruować rozkład okazów. Ekspo-
zycja polegała zasadniczo na ułożeniu ich na ścianach według pewnych założeń
tematycznych2). Świątynia Sybilli, mająca być w myśl intencji założycieli
Panteonem Chwały Narodowej, dawała w istocie przegląd obiektów, ilustru-
jących działalność sławnych królów i wodzów. Symbolem ich wielkich czy-
nów wojennych były trofea i panoplia, złożone z rozmaitej broni. Tym tłu-
maczyły się poszukiwania pamiątek uzbrojenia i łączenie uzyskanej broni
z imionami bohaterów historycznych i legendarnych.
W związku z kolekcjonowaniem zabytków obcych dla Domu Gotyckiego
zjawił się w Puławach duży popyt na uzbrojenie zagraniczne. Ówczesne sto-
sunki polityczne i kulturalne sprzyjały wędrówkom dzieł sztuki. Do Puław
poczęły napływać zabytki uzbrojenia obcego, przy czym znowu łączono je,
nieraz wbrew wszelkim danym, z imionami historycznymi. Nabytki zagra-
niczne pochodziły m. in. z arsenału wiedeńskiego i brukselskiego. Znalazły
się wśród nich okazy o wybitnej wartości artystycznej i historycznej. Dla
przykładu wymienić można części wspaniałej, renesansowej zbroi arcyksięcia
Albrechta, gubernatora Niderlandów z końca w. XVI, lub dziesięć hiszpań-
skich bander, pochodzących prawdopodobnie z bitwy pod Lepanto.
Tak więc, na Zbrojownię Czartoryskich w Puławach, zróżnicowaną zre-
sztą w pierwotnej ekspozycji na poszczególne zespoły tematyczne, złożyły
się okazy dawnego uzbrojenia polskiego typu rodzimego oraz wschodniego
(z dużą grupą pochodzącą od Sieniawskich 3), następnie pamiątki narodowe
współczesne, odnoszące się do walk niepodległościowych i wojen napoleońskich,
oraz okazy uzbrojenia zachodniego, częściowo zdobycznego, a częściowo na-
J) Ustęp powyższy pochodzi od redakcji (T. D.).
2) Por. Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach, Warszawa 1828.
Była więc np. ściana rzymska, litewska, Żółkiewskiego, Kościuszki itd.
3) Córka Adama Mikołaja Sieniawskiego hetmana wi. kor., po śmierci pierwszego męża
St. Denhoffa wyszła za mąż w r. 1731 za Augusta Czartoryskiego, wojewodę ruskiego, wno-
sząc mu olbrzymią fortunę.
150