DOI Artikel:
Żygulski, Zdzisław: Tarcza renesansowa w zbiorach Czartoryskich: Przyczynek do dziejów kolekcjonerstwa polskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0155
TARCZA RENESANSOWA W ZBIORACH CZARTORYSKICH
(Przyczynek do dziejów kolekcjonerstwa polskiego)
napisał Zdzisław Żygulski
Uwagi wstępne. Studium o renesansowej tarczy w Oddziale Muzeum Na-
rodowego „Zbiory Czartoryskich14 składa się z dwóch odrębnych części, po-
wiązanych w pewien sposób przedmiotem badań, tj. wspomnianą tarczą.
W pierwszej części omawia autor samą tarczę, wykonaną w środowisku gór-
nowłoskim w. XVI, w drugiej zaś zagadnienie kolekcjonerstwa, uprawia-
nego na początku w. XIX w środowisku polskim. Wchodzą tu więc w grę
dwa różne okresy historyczne, różne środowiska geograficzne, różne w każ-
dym przypadku stosunki społeczne i, co najważniejsze, różne, na różnych
bazach ekonomicznych wyrosłe ideologie, które warunkowały z jednej
strony wytwarzanie tak ozdobnych szczegółów uzbrojenia jak krakowska
tarcza, z drugiej budzenie się do życia kolekcjonerstwa w. XIX i fakt wcie-
lenia tej tarczy do zbiorów muzealnych. Jest przy tym rzeczą charaktery-
styczną, że powstanie tarczy, a potem włączenie jej do zbiorów muzealnych
odnosi się do odległych od siebie o lat dwieście epok historycznych z tym
przecież, że w obu tych epokach istniały ideologie zabarwione wyraźnie
pierwiastkami racjonalistycznego myślenia.
Niniejsze studium próbuje wyjaśnić przyczyny, dla których w ramach
zmiennej, dynamicznej rzeczywistości funkcja badanej tarczy uległa daleko
idącym przemianom. W pierwszym przypadku wiązała się tarcza z epoką
późnego feudalizmu, z ideologią renesansu, z koncepcją indywidualizmu i lai-
cyzmu, z potrzebą reprezentacji i pragnieniem sławy, z kultem bohaterstwa
i antyku. W drugim przypadku przekształciła się tarcza na przedmiot mu-
zealny, stając się wyrazem naukowych dążeń wieku Oświecenia oraz budzą-
cego się pietystyczno-romantycznego stosunku do przeszłości — i to prze-
szłości idealizowanej z światopoglądowych pozycji schyłkowego feudalizmu,
ale gloryfikowanej także z pobudek szczerego patriotyzmu, pogłębionego fak-
tem rozbiorów Polski. U podstaw ideologii, jaka skłaniała do organizowania
pierwszych polskich zbiorów muzealnych (zawierających m. in. badaną tarczę)
tkwiły jeszcze poznawcze tendencje Oświecenia, żywotne w puławskim środo-
wisku Czartoryskich, którzy uczestniczyli w dziele umiarkowanych zresztą
149
(Przyczynek do dziejów kolekcjonerstwa polskiego)
napisał Zdzisław Żygulski
Uwagi wstępne. Studium o renesansowej tarczy w Oddziale Muzeum Na-
rodowego „Zbiory Czartoryskich14 składa się z dwóch odrębnych części, po-
wiązanych w pewien sposób przedmiotem badań, tj. wspomnianą tarczą.
W pierwszej części omawia autor samą tarczę, wykonaną w środowisku gór-
nowłoskim w. XVI, w drugiej zaś zagadnienie kolekcjonerstwa, uprawia-
nego na początku w. XIX w środowisku polskim. Wchodzą tu więc w grę
dwa różne okresy historyczne, różne środowiska geograficzne, różne w każ-
dym przypadku stosunki społeczne i, co najważniejsze, różne, na różnych
bazach ekonomicznych wyrosłe ideologie, które warunkowały z jednej
strony wytwarzanie tak ozdobnych szczegółów uzbrojenia jak krakowska
tarcza, z drugiej budzenie się do życia kolekcjonerstwa w. XIX i fakt wcie-
lenia tej tarczy do zbiorów muzealnych. Jest przy tym rzeczą charaktery-
styczną, że powstanie tarczy, a potem włączenie jej do zbiorów muzealnych
odnosi się do odległych od siebie o lat dwieście epok historycznych z tym
przecież, że w obu tych epokach istniały ideologie zabarwione wyraźnie
pierwiastkami racjonalistycznego myślenia.
Niniejsze studium próbuje wyjaśnić przyczyny, dla których w ramach
zmiennej, dynamicznej rzeczywistości funkcja badanej tarczy uległa daleko
idącym przemianom. W pierwszym przypadku wiązała się tarcza z epoką
późnego feudalizmu, z ideologią renesansu, z koncepcją indywidualizmu i lai-
cyzmu, z potrzebą reprezentacji i pragnieniem sławy, z kultem bohaterstwa
i antyku. W drugim przypadku przekształciła się tarcza na przedmiot mu-
zealny, stając się wyrazem naukowych dążeń wieku Oświecenia oraz budzą-
cego się pietystyczno-romantycznego stosunku do przeszłości — i to prze-
szłości idealizowanej z światopoglądowych pozycji schyłkowego feudalizmu,
ale gloryfikowanej także z pobudek szczerego patriotyzmu, pogłębionego fak-
tem rozbiorów Polski. U podstaw ideologii, jaka skłaniała do organizowania
pierwszych polskich zbiorów muzealnych (zawierających m. in. badaną tarczę)
tkwiły jeszcze poznawcze tendencje Oświecenia, żywotne w puławskim środo-
wisku Czartoryskich, którzy uczestniczyli w dziele umiarkowanych zresztą
149