DOI article:
Marekowska, Bronisława: Kolekcja Srebrnych łyżek polskich z w. XVI i XVII
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0131
KOLEKCJA SREBRNYCH ŁYŻEK POLSKICH Z W. XVI i XVII
(Przyczynek do dziejów polskiej kultury materialnej i artystycznej)
napisała Bronisława Marekowska
W rozległym pojęciu kultury mieszczą się również różnorodne przejawy
życia codziennego, które w miarę ewolucji społecznej i rozwarstwień klaso-
wych przyjmują coraz to wyższe formy. Pośród różnorodnych form kultury
wcale ważne miejsce zajmują formy wzajemnego obcowania ze sobą ludzi
m. in. zwyczaje towarzyskie, uwarunkowane środowiskiem, epoką historyczną,
tradycją, świadomością ideologiczną itp. Tak zwana kultura towarzyska miała
duże znaczenie zwłaszcza w epoce renesansu np. w postaci uczt i biesiad,
ułatwiających swobodną wymianę myśli uczestników. Toteż obyczaj uczto-
wania miał szerokie zastosowanie w sferach humanistów, przy czym oby-
czaje ukształtowane w środowisku włoskim przedostały się z czasem na pół-
noc od Alp, m. in. do Polski i Krakowa. Dość wymienić w odniesieniu do
zwyczajów panujących wśród humanistów krakowskich w. XV znany utwór
,,De coena Myricae“ Konrada Celtesa, poświęcony pisarzowi miejskiemu
w Krakowie Heydekemu, zwanemu z łacińska Mirica (ugór), który był auto-
rem znanego dokumentu z historią Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza, —
a także późniejsze opisy uczt w „Dworzaninie^ Górnickiego.
Przedmiotem niniejszej pracy jest tylko jeden element, wiążący się z za-
gadnieniem uczty, a mianowicie część zastawy stołowej — łyżka. Łyżka, jako
przedmiot wykonywany z miedzi i brązu, znana już była w starożytności
Asyryjczykom i Babilończykom, nie wiadomo jednak, czy służyła wtedy do
jedzenia, czy też do innych celów. Egipcjanie używali łyżek z drzewa lub kości
wyłącznie przy obrzędach kultu, mianowicie do sypania kadzidła. Składały się
one z niewielkiego czerpaka o formie okrągłej i długiego, bogato rzeźbionego
trzonka. Grecy i Rzymianie posługiwali się początkowo łyżką przy czer-
paniu wina i przy odmierzaniu leków płynnych, a nadto w Rzymie, gdzie
nie było zwyczaju jadania zup, używano łyżek o bardzo krótkim trzonku
zaokrąglonym albo zaostrzonym. Trzonek zaostrzony służył do otwierania
ostryg, muszli itp.
Średniowieczna Europa przejęła od Rzymian ogólną formę łyżki, która
w stanie niezmienionym przetrwała aż do renesansu, służąc zarówno do ce-
lów sakralnych, jak i do jedzenia dań płynnych. Wykonywano ją dla ludzi
125
(Przyczynek do dziejów polskiej kultury materialnej i artystycznej)
napisała Bronisława Marekowska
W rozległym pojęciu kultury mieszczą się również różnorodne przejawy
życia codziennego, które w miarę ewolucji społecznej i rozwarstwień klaso-
wych przyjmują coraz to wyższe formy. Pośród różnorodnych form kultury
wcale ważne miejsce zajmują formy wzajemnego obcowania ze sobą ludzi
m. in. zwyczaje towarzyskie, uwarunkowane środowiskiem, epoką historyczną,
tradycją, świadomością ideologiczną itp. Tak zwana kultura towarzyska miała
duże znaczenie zwłaszcza w epoce renesansu np. w postaci uczt i biesiad,
ułatwiających swobodną wymianę myśli uczestników. Toteż obyczaj uczto-
wania miał szerokie zastosowanie w sferach humanistów, przy czym oby-
czaje ukształtowane w środowisku włoskim przedostały się z czasem na pół-
noc od Alp, m. in. do Polski i Krakowa. Dość wymienić w odniesieniu do
zwyczajów panujących wśród humanistów krakowskich w. XV znany utwór
,,De coena Myricae“ Konrada Celtesa, poświęcony pisarzowi miejskiemu
w Krakowie Heydekemu, zwanemu z łacińska Mirica (ugór), który był auto-
rem znanego dokumentu z historią Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza, —
a także późniejsze opisy uczt w „Dworzaninie^ Górnickiego.
Przedmiotem niniejszej pracy jest tylko jeden element, wiążący się z za-
gadnieniem uczty, a mianowicie część zastawy stołowej — łyżka. Łyżka, jako
przedmiot wykonywany z miedzi i brązu, znana już była w starożytności
Asyryjczykom i Babilończykom, nie wiadomo jednak, czy służyła wtedy do
jedzenia, czy też do innych celów. Egipcjanie używali łyżek z drzewa lub kości
wyłącznie przy obrzędach kultu, mianowicie do sypania kadzidła. Składały się
one z niewielkiego czerpaka o formie okrągłej i długiego, bogato rzeźbionego
trzonka. Grecy i Rzymianie posługiwali się początkowo łyżką przy czer-
paniu wina i przy odmierzaniu leków płynnych, a nadto w Rzymie, gdzie
nie było zwyczaju jadania zup, używano łyżek o bardzo krótkim trzonku
zaokrąglonym albo zaostrzonym. Trzonek zaostrzony służył do otwierania
ostryg, muszli itp.
Średniowieczna Europa przejęła od Rzymian ogólną formę łyżki, która
w stanie niezmienionym przetrwała aż do renesansu, służąc zarówno do ce-
lów sakralnych, jak i do jedzenia dań płynnych. Wykonywano ją dla ludzi
125