DOI Artikel:
Marekowska, Bronisława: Kolekcja Srebrnych łyżek polskich z w. XVI i XVII
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.21218#0132
zamożnych ze złota, srebra, brązu, kryształu, kości, koralu i kosztownego
drewna, a dla ubogich z miedzi i cyny. Już najdawniejsze manuskrypty wspo-
minają o łyżce, a winiety z w. IX przekazują nam jej kształty. W okresie
Odrodzenia, jakkolwiek kształt łyżki pozostał niezmieniony, to jednak wzbo-
gacił ją ornament figuralny lub ryty roślinny J).
W Polsce pierwszy Gall wspomina o bogatej zastawie stołowej, składają-
cej się ze srebrnych i złotych pucharów, mis, kubków itp., które Bolesław
Chrobry po uczcie wydanej na cześć Ottona ofiarował cesarzowi* 2). Jako przy-
kład wysokiego poziomu złotnictwa w okresie średniowiecza może służyć
łyżka z krwawnika, oprawna w złoto, będąca własnością księżnej Kingi,
a przechowywana w klasztorze klarysek w Starym Sączu 3). O powszechnym
używaniu łyżki w Polsce świadczy stosowanie jej jako motywu w rzeźbie
i malarstwie cechowym, m. in. spotykamy ją na skrzydle Ołtarza Mariackiego
Wita Stwosza, jak również na tryptyku ś. Jana w Cegłowie z r. 15104).
Bliższe i obszerniejsze wiadomości o srebrach stołowych podają nam zacho-
wane źródła, dotyczące polskiej kultury renesansowej. Polska w tym czasie
przeżywała okres świetnego rozwoju produkcji przemysłowej, w miastach
wzrastała liczba rzemieślników, powstawały nowe organizacje cechowe, no-
we huty żelazne i szklane, a przemysł polski zaspokajał najzupełniej potrzeby
wewnętrzne nie tylko warstw średniozamożnych ale i bogatej szlachty
o większych wymogach życiowych 5). Zwłaszcza złotnictwo cieszyło się du-
żym poparciem dworu królewskiego i magnatów, którzy często obdarzali
złotników wysokimi urzędami, a najwyżsi dostojnicy niejednokrotnie sami
trudnili się z upodobaniem tym rzemiosłem 6).
Źródła dotyczące złotnictwa polskiego w dobie renesansu przekazały nam
szereg wiadomości o łyżkach srebrnych. Wśród nich rachunki podskarbiego
koronnego A. Kościeleckiego z lat 1510—1511 wykazują, że z początkiem
w. XVI rozwijali ożywioną działalność złotnicy krakowscy, związani ściśle
z dworem królewskim, a nadto wymieniają Marcina, złotnika krakowskiego,
który wykonał m. in. sześćdziesiąt jeden łyżek srebrnych z herbami króla
Zygmunta I 7). Kilkadziesiąt łyżek podają również inwentarze z wypraw
J) E. Viołet-le-Duc, Dictionaire raisonnee du mobilier franęais, t. II, Paryż 1870, str. 84.
2) J. Kołaczkowski, Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kra-
ków 1888, str. 697. . . .. 4 i
3) A. Przeździecki i E. Rastawiecki, Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia
po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, Ser. II, Warszawa 1855—1858, tabl. 4.
4) T. Szydłowski, Ze studiów nad Stwoszem i sztuką jego czasów, Rocznik Krak.
t, XXVI, Kraków 1935, str. 10 i 11, ryc. 4 i 5, — A. Bruckner, Encyklopedia staropolska,
t. II. Warszawa 1937, str. 816.
5) J. Rutkowski, Historia gospodarcza Polski, Poznań 1946, str. 144.
e) L. Lepszy, (Złotnictwo w Polsce, Kraków 1933, str. 164) wymienia w spisie złotników
krakowskich z w. XVI, króla Zygmunta III Wazę, jako złotnika-amatora.
7) J. Kołaczkowski, op. cit., str. 697. Właściwe nazwisko tego złotnika było: Martinus
Marczinecz (A. Bochnak, Zabytki złotnictwa późnogotyckiego..., Prace KHS 1948, IX, 2—4).
126
drewna, a dla ubogich z miedzi i cyny. Już najdawniejsze manuskrypty wspo-
minają o łyżce, a winiety z w. IX przekazują nam jej kształty. W okresie
Odrodzenia, jakkolwiek kształt łyżki pozostał niezmieniony, to jednak wzbo-
gacił ją ornament figuralny lub ryty roślinny J).
W Polsce pierwszy Gall wspomina o bogatej zastawie stołowej, składają-
cej się ze srebrnych i złotych pucharów, mis, kubków itp., które Bolesław
Chrobry po uczcie wydanej na cześć Ottona ofiarował cesarzowi* 2). Jako przy-
kład wysokiego poziomu złotnictwa w okresie średniowiecza może służyć
łyżka z krwawnika, oprawna w złoto, będąca własnością księżnej Kingi,
a przechowywana w klasztorze klarysek w Starym Sączu 3). O powszechnym
używaniu łyżki w Polsce świadczy stosowanie jej jako motywu w rzeźbie
i malarstwie cechowym, m. in. spotykamy ją na skrzydle Ołtarza Mariackiego
Wita Stwosza, jak również na tryptyku ś. Jana w Cegłowie z r. 15104).
Bliższe i obszerniejsze wiadomości o srebrach stołowych podają nam zacho-
wane źródła, dotyczące polskiej kultury renesansowej. Polska w tym czasie
przeżywała okres świetnego rozwoju produkcji przemysłowej, w miastach
wzrastała liczba rzemieślników, powstawały nowe organizacje cechowe, no-
we huty żelazne i szklane, a przemysł polski zaspokajał najzupełniej potrzeby
wewnętrzne nie tylko warstw średniozamożnych ale i bogatej szlachty
o większych wymogach życiowych 5). Zwłaszcza złotnictwo cieszyło się du-
żym poparciem dworu królewskiego i magnatów, którzy często obdarzali
złotników wysokimi urzędami, a najwyżsi dostojnicy niejednokrotnie sami
trudnili się z upodobaniem tym rzemiosłem 6).
Źródła dotyczące złotnictwa polskiego w dobie renesansu przekazały nam
szereg wiadomości o łyżkach srebrnych. Wśród nich rachunki podskarbiego
koronnego A. Kościeleckiego z lat 1510—1511 wykazują, że z początkiem
w. XVI rozwijali ożywioną działalność złotnicy krakowscy, związani ściśle
z dworem królewskim, a nadto wymieniają Marcina, złotnika krakowskiego,
który wykonał m. in. sześćdziesiąt jeden łyżek srebrnych z herbami króla
Zygmunta I 7). Kilkadziesiąt łyżek podają również inwentarze z wypraw
J) E. Viołet-le-Duc, Dictionaire raisonnee du mobilier franęais, t. II, Paryż 1870, str. 84.
2) J. Kołaczkowski, Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce, Kra-
ków 1888, str. 697. . . .. 4 i
3) A. Przeździecki i E. Rastawiecki, Wzory sztuki średniowiecznej i z epoki Odrodzenia
po koniec wieku XVII w dawnej Polsce, Ser. II, Warszawa 1855—1858, tabl. 4.
4) T. Szydłowski, Ze studiów nad Stwoszem i sztuką jego czasów, Rocznik Krak.
t, XXVI, Kraków 1935, str. 10 i 11, ryc. 4 i 5, — A. Bruckner, Encyklopedia staropolska,
t. II. Warszawa 1937, str. 816.
5) J. Rutkowski, Historia gospodarcza Polski, Poznań 1946, str. 144.
e) L. Lepszy, (Złotnictwo w Polsce, Kraków 1933, str. 164) wymienia w spisie złotników
krakowskich z w. XVI, króla Zygmunta III Wazę, jako złotnika-amatora.
7) J. Kołaczkowski, op. cit., str. 697. Właściwe nazwisko tego złotnika było: Martinus
Marczinecz (A. Bochnak, Zabytki złotnictwa późnogotyckiego..., Prace KHS 1948, IX, 2—4).
126