DOI Heft:
Rozprawy i materiały
DOI Artikel:Michniewicz, Zbisław: Biały orzeł na grobowcu Henryka IV we Wrocławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13592#0050
42
ZBISŁAW MICHNIEWICZ
stnika z tytułem księcia wielkopolskiego.
W okresie samodzielnego panowania Henry-
ka II do dalszych sukcesów we Wielkopolsce do-
chodzi znamienny fakt, że Piast ten, jedno-
czący w swoim ręku obok Śląska i szereg dziel-
nic innych, podczas swego trzyletniego pano-
wania nie zjawił się w Krakowie ani razu, przy-
najmniej źródła o tym milczą. W politycznych
pociągnięciach obu Henryków wielkopolskie
ziemie odgrywały poważną rolę, miejscami zna-
cznie poważniejszą niż ziemie Małopolski. Jeśli
wziąć w rachubę zespół wszystkich czynników
zbliżających Śląsk z Wielkopolską, a więc i nie
doceniany przez literaturę, a nader ważny
czynnik geograficzny, jakim było oddalenie
Śląska od Krakowa, przy bezpośrednim sąsiedz-
twie z Wielkopolską na długiej granicy — staje
się widocznym, że dążenia do utworzenia ośro-
dka odbudowywanej państwowości na Śląsku
połączonym z Wielkopolską w podstawową bazę,
były w koncepcjach Henrykówae sprawą naj-
istotniejszą. Powstawał w ten sposób zwarty te-
rytorialnie i silny gospodarczo trzon organizo-
wanego państwa.
Orientację ku Wielkopolsce wyrażało naj-
widoczniej przyjęcie przez Henryka I za godło,
już w zaraniu panowania, znaku półksiężyca —
symbolu z ziem wielkopolskich, zaczerpniętego
z tamtejszych tradycji chorągiewnych jako wy-
kładnik pretensji polityczno-terytorialnej, zgo-
dnie zresztą z obyczajowością heraldyki współ-
czesnej. Półksiężyc u Henryków to heraldyczny
wyraz zamierzeń śląskich na ziemiach Wielko-
polski, genezą swoją wykraczający poza Śląsk.
Z tych samych podniet i przyczyn Henryk II,
którego ojciec „królem chciał uczynić", przy-
jąwszy na tarczę piastowskiego orła, znamię
o szerokich aspektach ideologii ogólnopolskiej,
jego pierś przyozdobił dodatkowym symbolem
półksiężyca, który odtąd pozostał w takim ze-
stawieniu w heraldyce książąt śląskich 37 trwa-
łym piętnem ich poczynań.
Powracając w tym momencie do biało-czer-
wonego herbu na grobowcu Henryka IV we
Wrocławiu, stwierdzić się musi i na nim zwy-
czajową ideologię herbów śląskich Piastów,
wykładaną półksiężycem, która zrezygnowała
całkowicie z symboliki niczym nie zróżnicowa-
nego, klasycznego w heraldycznej stylizacji orła
Piastów. Barwy tego herbu, nawiązując zapewne
30 Gródecki I, s. 221 i n. Jako bardzo prawdopo-
dobne przyjmuje ostatnio Baszkiewicz (Baszkie-
wicz I, s. 77 i Ti.).
87 W godłach Henryka I i II mieści się w łuku
półksiężyca — krzyż, który potem na czas pewien za-
nika, by ponowić się na schyłku XIII w. w liniach
Piastów głogowskich. Zagadnienia nie rozprowadzamy
szerzej z uwagi na jego drugoplanowość w tym wy-
padku.
do starszych polskich wzorów, tworzą zeń sym-
bol znaczeniowo odmienny od czarno-żółtych
(złotych) godeł śląsko-wrocławskich, ilustrują-
cy najwidoczniej ideologię w zjednoczeniowym
programie monarchii Henryka IV, co podkreśla
korona na głowie ptaka. Ale w symbolice takie-
go godła nie widać wpływów tradycji heraldy-
cznej zjednoczeniowego ośrodka Małopolski,
gdyż orzeł tamtejszej metryki nie mógł mieć
półksiężyca, a koronę otrzymał dopiero po
gnieźnieńskiej koronacji Przemyśla, to jest po
zaistnieniu faktu odnowienia jednolitej pań-
stwowości w ramach monarchii. To udostojnie-
nie między innymi świadczy również o tym, że
II. 3. Pieczęć Kazimierza bytomskiego z r. 1282
tarcza biało-czerwonego herbu na wrocław-
skim grobowcu, bez względu na to czyim była
pomysłem i kiedy powstała, tworzyła typową
kombinację heraldyki średniowiecza, dla której
podstawę wyjściową dało lokalne godło śląskie,
a nie herb ziemi krakowskiej.
Potwierdzają tę okoliczność dwa jedynie
nam znane przypadki koronowanych orłów
u Piastów, wyprzedzające datę koronacji wiel-
kopolskiej. Na opisanej, drugiej pieczęci Prze-
myśla z 1290 r. widać, jak kładąc koronę usu-
nięto równocześnie krakowską symbolikę ideo-
logiczno-terytorialną przez dodanie półksiężyca
na pierś orła, a tym samym zregionalizowano
godło do zasięgu dzielnicy wielkopolskiej. Co do
godła Kazimierza bytomskiego na pieczęci
z 1282 r.38 (il-. 3), gdzie koronowany ptak nie wy-
3S Pfotonhauer, tabl. VI, 39, z opisem na s. 10,
gdzie mylna data 1281 r. Miarodajny w tych kwestiach
Nehmiz notuje tę pieczęć pod r. 1282 (Nehmiz, s. 11
i przyp. 126).
ZBISŁAW MICHNIEWICZ
stnika z tytułem księcia wielkopolskiego.
W okresie samodzielnego panowania Henry-
ka II do dalszych sukcesów we Wielkopolsce do-
chodzi znamienny fakt, że Piast ten, jedno-
czący w swoim ręku obok Śląska i szereg dziel-
nic innych, podczas swego trzyletniego pano-
wania nie zjawił się w Krakowie ani razu, przy-
najmniej źródła o tym milczą. W politycznych
pociągnięciach obu Henryków wielkopolskie
ziemie odgrywały poważną rolę, miejscami zna-
cznie poważniejszą niż ziemie Małopolski. Jeśli
wziąć w rachubę zespół wszystkich czynników
zbliżających Śląsk z Wielkopolską, a więc i nie
doceniany przez literaturę, a nader ważny
czynnik geograficzny, jakim było oddalenie
Śląska od Krakowa, przy bezpośrednim sąsiedz-
twie z Wielkopolską na długiej granicy — staje
się widocznym, że dążenia do utworzenia ośro-
dka odbudowywanej państwowości na Śląsku
połączonym z Wielkopolską w podstawową bazę,
były w koncepcjach Henrykówae sprawą naj-
istotniejszą. Powstawał w ten sposób zwarty te-
rytorialnie i silny gospodarczo trzon organizo-
wanego państwa.
Orientację ku Wielkopolsce wyrażało naj-
widoczniej przyjęcie przez Henryka I za godło,
już w zaraniu panowania, znaku półksiężyca —
symbolu z ziem wielkopolskich, zaczerpniętego
z tamtejszych tradycji chorągiewnych jako wy-
kładnik pretensji polityczno-terytorialnej, zgo-
dnie zresztą z obyczajowością heraldyki współ-
czesnej. Półksiężyc u Henryków to heraldyczny
wyraz zamierzeń śląskich na ziemiach Wielko-
polski, genezą swoją wykraczający poza Śląsk.
Z tych samych podniet i przyczyn Henryk II,
którego ojciec „królem chciał uczynić", przy-
jąwszy na tarczę piastowskiego orła, znamię
o szerokich aspektach ideologii ogólnopolskiej,
jego pierś przyozdobił dodatkowym symbolem
półksiężyca, który odtąd pozostał w takim ze-
stawieniu w heraldyce książąt śląskich 37 trwa-
łym piętnem ich poczynań.
Powracając w tym momencie do biało-czer-
wonego herbu na grobowcu Henryka IV we
Wrocławiu, stwierdzić się musi i na nim zwy-
czajową ideologię herbów śląskich Piastów,
wykładaną półksiężycem, która zrezygnowała
całkowicie z symboliki niczym nie zróżnicowa-
nego, klasycznego w heraldycznej stylizacji orła
Piastów. Barwy tego herbu, nawiązując zapewne
30 Gródecki I, s. 221 i n. Jako bardzo prawdopo-
dobne przyjmuje ostatnio Baszkiewicz (Baszkie-
wicz I, s. 77 i Ti.).
87 W godłach Henryka I i II mieści się w łuku
półksiężyca — krzyż, który potem na czas pewien za-
nika, by ponowić się na schyłku XIII w. w liniach
Piastów głogowskich. Zagadnienia nie rozprowadzamy
szerzej z uwagi na jego drugoplanowość w tym wy-
padku.
do starszych polskich wzorów, tworzą zeń sym-
bol znaczeniowo odmienny od czarno-żółtych
(złotych) godeł śląsko-wrocławskich, ilustrują-
cy najwidoczniej ideologię w zjednoczeniowym
programie monarchii Henryka IV, co podkreśla
korona na głowie ptaka. Ale w symbolice takie-
go godła nie widać wpływów tradycji heraldy-
cznej zjednoczeniowego ośrodka Małopolski,
gdyż orzeł tamtejszej metryki nie mógł mieć
półksiężyca, a koronę otrzymał dopiero po
gnieźnieńskiej koronacji Przemyśla, to jest po
zaistnieniu faktu odnowienia jednolitej pań-
stwowości w ramach monarchii. To udostojnie-
nie między innymi świadczy również o tym, że
II. 3. Pieczęć Kazimierza bytomskiego z r. 1282
tarcza biało-czerwonego herbu na wrocław-
skim grobowcu, bez względu na to czyim była
pomysłem i kiedy powstała, tworzyła typową
kombinację heraldyki średniowiecza, dla której
podstawę wyjściową dało lokalne godło śląskie,
a nie herb ziemi krakowskiej.
Potwierdzają tę okoliczność dwa jedynie
nam znane przypadki koronowanych orłów
u Piastów, wyprzedzające datę koronacji wiel-
kopolskiej. Na opisanej, drugiej pieczęci Prze-
myśla z 1290 r. widać, jak kładąc koronę usu-
nięto równocześnie krakowską symbolikę ideo-
logiczno-terytorialną przez dodanie półksiężyca
na pierś orła, a tym samym zregionalizowano
godło do zasięgu dzielnicy wielkopolskiej. Co do
godła Kazimierza bytomskiego na pieczęci
z 1282 r.38 (il-. 3), gdzie koronowany ptak nie wy-
3S Pfotonhauer, tabl. VI, 39, z opisem na s. 10,
gdzie mylna data 1281 r. Miarodajny w tych kwestiach
Nehmiz notuje tę pieczęć pod r. 1282 (Nehmiz, s. 11
i przyp. 126).