DOI article:
Itman, Leszek: Józef Gębczak (1911-1979)
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13737#0013
JÓZEF GĘBCZAK
1911—1979
28 grudnia 1979 roku śmierć zabrała nagle z na-
szego grona Józefa Gębczaka. Człowieka, którego całe
życie zawodowe splotło się nierozdzielnie z historią
Muzeum Narodowego we Wrocławiu, bo od zarania
tej placówki aż do chwili śmierci poświęcał się spra-
wom Muzeum z ofiarnością i wielką pracowitością.
Współtworzył powstającą w niezwykłych warunkach
instytucję jako młody asystent, z nią razem rósł w
doświadczenie fachowe i wiedzę, równolegle z nią
osiągnął etap pierwszych podsumowań: właśnie przed
śmiercią, na stanowisku kuratora, rozpoczął opraco-
wanie złożonych losów wrocławskiego muzealnictwa.
Krakowianin z urodzenia, Wrocławianin z wybo-
ru Józef Gębczak w Krakowie ukończył Gimnazjum
im. B. Nowodworskiego w 1931 r. i tam studiował
przed wojną historię sztuki na Wydziale Humani-
stycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie woj-
ny pracował jako nauczyciel, prowadząc tajne nau-
czanie w Głowaczowej (dawny powiat Dębica), zor-
ganizowane przez Kuratorium Krakowskiego Okręgu
Szkolnego. Koniec wojny zastał Józefa Gębczaka w
Krakowie, gdzie 8 maja 1945 r. przyjął go profesor
Stanisław Kulczyński w skład organizowanej Grupy
Naukowej m. Wrocławia. Już 10 maja przystąpił do
pracy we Wrocławiu, w Referacie Bibliotek, by od
14 czerwca objąć obowiązki zastępcy kierownika
Referatu Muzeów i Ochrony Zabytków przy Pełno-
mocniku Ministra Oświaty we Wrocławiu. W kilka
dni później, 18 czerwca, profesor Stanisław Lorentz,
jako dyrektor Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochro-
ny Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki, mia-
nował Józefa Gębczaka zastępcą kierownika swojej
Delegatury we Wrocławiu. Wówczas też podjął on
pracę asystenta w uniwersyteckim Zakładzie Historii
Sztuki; tu w 1947 r. ukończył i obronił swą pracę
magisterska pt. Twórczość rzeźbiarska Wacława Szy-
manowskiego (1850—1930). Kiedy w 1947 r. powołano
do życia we Wrocławiu Muzeum Państwowe Józef
Gębczak został naturalną niejako koleją rzeczy jed-
nym z pięciu ówczesnych asystentów tej placówki,
gdyż z racji swych wcześniejszych działań najlepiej
znał jej zbiory- w związku z reorganizacją muzeal-
nictwa 1 stycznia 1950 r. Muzeum przemianowano na
Pełniące funkcje okręgowego Muzeum Śląskie, Józef
Gębczak objął wtedy stanowisko kustosza bibliote-
ki — zgodnie z najbardziej żywymi z jego licznych
zainteresowań. Nie zrezygnował z nich również w
okresie pełnienia obowiązków dyrektora Muzeum —■
od marca 1953 r. do maja 1959 r. — i do przejścia
na emeryturę w 1977 r. kierował zbiorami bibliotecz-
nymi. Pozostał w bibliotece i po 1977 r., choć w
mniejszym wymiarze godzin, podejmując opracowy-
wanie tzw. zbiorów specjalnych (archiwalia muzeal-
ne, zbiór rękopisów i kartograficzny itp.), które całe
życie starannie zbierał, a którym wśród pilniejszych
spraw bieżących nie mógł się poświęcić.
W okresie ponad trzydziestoletniej pracy muzeal-
nej Józef Gębczak podejmował różne zadania na rzecz
odnowy zabytków i organizacji wrocławskiego mu-
zealnictwa. Szczególnie wielkie i mające zasadnicze
znaczenie dla losów naszego Muzeum są Jego zasługi
w pierwszych latach pracy we Wrocławiu. Odnaj-
dywał on wówczas i zabezpieczał rozproszone w mieś-
cie i w terenie zbiory sztuki, w tym także muzealne,
jak i zbiory biblioteczne oraz archiwalia konserwa-
torskie. Jego skrupulatność archiwisty z powołania
i zapał pioniera kultury polskiej na odzyskanej zie-
mi przyczyniły się walnie do tego, że tak wiele ze
spuścizny artystycznej regionu uratowano dla następ-
nych pokoleń. Zdołał np. rozszyfrować tajne spisy
wywiezionych zabytków, co pozwoliło sporządzić re-
jestr prawie 90 składnic, w których ukryte były róż-
ne zbiory śląskie i niektóre zrabowane w Polsce —
muzealia, księgozbiory, zabytki kościelne czy zbiory
instytucji naukowych. Nic zatem dziwnego, że spra-
wozdanie z pierwszych działań muzealnych we Wro-
cławiu, które Józef Gębczak opublikował w pierw-
szym tomie „Roczników Sztuki Śląskiej" jest ponie-
kąd i sprawozdaniem z Jego własnych dokonań.
Nie mniejsze są zasługi Józefa Gębczaka przy
współtworzeniu Muzeum. Ogrom pracy poświęcił on
wówczas ewidencji i wstępnemu opracowaniu za-
bezpieczonych muzealiów, staraniom o urządzenia,
niezbędny sprzęt i wyposażenie gmachu dla prze-
chowywania i eksponowania zabytków. Współdziałał
ofiarnie w sprawach odbudowy naszych budynków
i wszelkich pracach organizacyjnych związanych z
otwarciem Muzeum w 1948 r. a później w nakreśla-
niu zakresu działania i perspektyw rozwojowych za-
równo Muzeum we Wrocławiu, jak i muzeów regio-
nalnych na Dolnym Śląsku; nad realizacją tych pro-
gramów czuwał w okresie swojej dyrektury.
Józef Gębczak był z zamiłowania bibliofilem; ener-
gia i zapał, jakie od pierwszych dni swej pracy we
1911—1979
28 grudnia 1979 roku śmierć zabrała nagle z na-
szego grona Józefa Gębczaka. Człowieka, którego całe
życie zawodowe splotło się nierozdzielnie z historią
Muzeum Narodowego we Wrocławiu, bo od zarania
tej placówki aż do chwili śmierci poświęcał się spra-
wom Muzeum z ofiarnością i wielką pracowitością.
Współtworzył powstającą w niezwykłych warunkach
instytucję jako młody asystent, z nią razem rósł w
doświadczenie fachowe i wiedzę, równolegle z nią
osiągnął etap pierwszych podsumowań: właśnie przed
śmiercią, na stanowisku kuratora, rozpoczął opraco-
wanie złożonych losów wrocławskiego muzealnictwa.
Krakowianin z urodzenia, Wrocławianin z wybo-
ru Józef Gębczak w Krakowie ukończył Gimnazjum
im. B. Nowodworskiego w 1931 r. i tam studiował
przed wojną historię sztuki na Wydziale Humani-
stycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W czasie woj-
ny pracował jako nauczyciel, prowadząc tajne nau-
czanie w Głowaczowej (dawny powiat Dębica), zor-
ganizowane przez Kuratorium Krakowskiego Okręgu
Szkolnego. Koniec wojny zastał Józefa Gębczaka w
Krakowie, gdzie 8 maja 1945 r. przyjął go profesor
Stanisław Kulczyński w skład organizowanej Grupy
Naukowej m. Wrocławia. Już 10 maja przystąpił do
pracy we Wrocławiu, w Referacie Bibliotek, by od
14 czerwca objąć obowiązki zastępcy kierownika
Referatu Muzeów i Ochrony Zabytków przy Pełno-
mocniku Ministra Oświaty we Wrocławiu. W kilka
dni później, 18 czerwca, profesor Stanisław Lorentz,
jako dyrektor Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochro-
ny Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki, mia-
nował Józefa Gębczaka zastępcą kierownika swojej
Delegatury we Wrocławiu. Wówczas też podjął on
pracę asystenta w uniwersyteckim Zakładzie Historii
Sztuki; tu w 1947 r. ukończył i obronił swą pracę
magisterska pt. Twórczość rzeźbiarska Wacława Szy-
manowskiego (1850—1930). Kiedy w 1947 r. powołano
do życia we Wrocławiu Muzeum Państwowe Józef
Gębczak został naturalną niejako koleją rzeczy jed-
nym z pięciu ówczesnych asystentów tej placówki,
gdyż z racji swych wcześniejszych działań najlepiej
znał jej zbiory- w związku z reorganizacją muzeal-
nictwa 1 stycznia 1950 r. Muzeum przemianowano na
Pełniące funkcje okręgowego Muzeum Śląskie, Józef
Gębczak objął wtedy stanowisko kustosza bibliote-
ki — zgodnie z najbardziej żywymi z jego licznych
zainteresowań. Nie zrezygnował z nich również w
okresie pełnienia obowiązków dyrektora Muzeum —■
od marca 1953 r. do maja 1959 r. — i do przejścia
na emeryturę w 1977 r. kierował zbiorami bibliotecz-
nymi. Pozostał w bibliotece i po 1977 r., choć w
mniejszym wymiarze godzin, podejmując opracowy-
wanie tzw. zbiorów specjalnych (archiwalia muzeal-
ne, zbiór rękopisów i kartograficzny itp.), które całe
życie starannie zbierał, a którym wśród pilniejszych
spraw bieżących nie mógł się poświęcić.
W okresie ponad trzydziestoletniej pracy muzeal-
nej Józef Gębczak podejmował różne zadania na rzecz
odnowy zabytków i organizacji wrocławskiego mu-
zealnictwa. Szczególnie wielkie i mające zasadnicze
znaczenie dla losów naszego Muzeum są Jego zasługi
w pierwszych latach pracy we Wrocławiu. Odnaj-
dywał on wówczas i zabezpieczał rozproszone w mieś-
cie i w terenie zbiory sztuki, w tym także muzealne,
jak i zbiory biblioteczne oraz archiwalia konserwa-
torskie. Jego skrupulatność archiwisty z powołania
i zapał pioniera kultury polskiej na odzyskanej zie-
mi przyczyniły się walnie do tego, że tak wiele ze
spuścizny artystycznej regionu uratowano dla następ-
nych pokoleń. Zdołał np. rozszyfrować tajne spisy
wywiezionych zabytków, co pozwoliło sporządzić re-
jestr prawie 90 składnic, w których ukryte były róż-
ne zbiory śląskie i niektóre zrabowane w Polsce —
muzealia, księgozbiory, zabytki kościelne czy zbiory
instytucji naukowych. Nic zatem dziwnego, że spra-
wozdanie z pierwszych działań muzealnych we Wro-
cławiu, które Józef Gębczak opublikował w pierw-
szym tomie „Roczników Sztuki Śląskiej" jest ponie-
kąd i sprawozdaniem z Jego własnych dokonań.
Nie mniejsze są zasługi Józefa Gębczaka przy
współtworzeniu Muzeum. Ogrom pracy poświęcił on
wówczas ewidencji i wstępnemu opracowaniu za-
bezpieczonych muzealiów, staraniom o urządzenia,
niezbędny sprzęt i wyposażenie gmachu dla prze-
chowywania i eksponowania zabytków. Współdziałał
ofiarnie w sprawach odbudowy naszych budynków
i wszelkich pracach organizacyjnych związanych z
otwarciem Muzeum w 1948 r. a później w nakreśla-
niu zakresu działania i perspektyw rozwojowych za-
równo Muzeum we Wrocławiu, jak i muzeów regio-
nalnych na Dolnym Śląsku; nad realizacją tych pro-
gramów czuwał w okresie swojej dyrektury.
Józef Gębczak był z zamiłowania bibliofilem; ener-
gia i zapał, jakie od pierwszych dni swej pracy we