Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (20.2011)

56

ks. Mirosław Nowak

średni związek kaplicy Zwiastowania z Wrocławiem,
to jednak jej podobieństwo do zabytków u krakow-
skich dominikanów nie jest zapewne dziełem przy-
padku. Barbara Rostworowska podnosi także kwestię
zastosowania w kaplicy krakowskiej prostokątnych
otworów okiennych w ścianach tarczowych. Bardzo
podobne, chociaż od góry zamknięte lukiem odcin-
kowym, spotykamy w kaplicy bł. Czesława. Okazuje
się, że stosowanie okien o wykroju prostokątnym
wcale nie było częste wobec popularności okien
okrągłych, wywodzących się z kaplicy Zygmuntow-
skiej. Okrągłe okna ma np. cała grupa kaplic domi-
nikańskich. Okna prostokątne zastosowane zostały
ok. połowy wieku XVII w kaplicy Denhoffów103
na Jasnej Górze oraz we wspomnianych kaplicach
w Myślenicach i Niepołomicach. Można więc
przypuszczać, że również ten element architektury
kaplicy bł. Czesława ma swoje korzenie w Mało-
polsce. Możemy wymienić jeszcze jeden typowo
„krakowski” motyw rysujący się w bryle kaplicy przy
wrocławskim kościele św. Wojciecha - jest nim okap
czaszy kopuły, po raz pierwszy zastosowany w takiej
formie w kaplicy Zygmuntowskiej104.
Wydąje się, że przytoczone przykłady mogą
stanowić uzasadnienie tezy o krakowskiej genezie
architektury kaplicy bł. Czesława mimo faktu, że
jej budowę rozpoczęto niedługo po odłączeniu się
klasztorów śląskich dominikanów od prowincji
polskiej.
Tradycja konfesji
Ciekawy problem artystyczny stanowią deko-
racje miejsc kultu świętych i błogosławionych,
których jest w Polsce niemało. Do tego należy
dodać także osoby niewyniesione na ołtarze,
a otaczane kultem. Szeroko na temat terminu
confessio i rozwoju jego rozumienia pisze w swojej
rozprawie Ryszard Mączyński105. Wspomniana
monografia może być punktem odniesienia
również dla rozważań nad konfesją bł. Czesława,
choć ta, jako znajdująca się poza granicami Rzeczy-
pospolitej, nie została w niej omówiona. Postaramy
się więc wskazać miejsce, które pośród nowożyt-
nych konfesji polskich przynależy tej, która zawiera
relikwie patrona Wrocławia.
Uzasadnione wydąje się przekonanie, że wro-
cławska kaplica jest najlepszym przykładem kulmi-
nacji rozwoju konfesji świętych. Poza tym ma
wyraźne związki ze sztuką polską, o czym świadczy
przede wszystkim „komiks” ze scenami z życia

świętego na tumbie, a także umieszczenie figury
na tle okna (pierwotnie tak mogło być również we
Wrocławiu).
Konfesja wrocławska to wynik wyciągnięcia
wszystkich wniosków z bogatej tradycji dekoracji
miejsc pochówku świętych. A tradycja ta zaczyna się
w średniowieczu, które w kulcie świętych zwracało
szczególną uwagę na odpowiednie eksponowanie
relikwii. Owocowało to częstym przedstawianiem
świętego w szklanej trumnie106. Co ciekawe, ten nurt
trwa również w sztuce nowożytnej, o czym świadczą
choćby przykłady warszawskie: relikwie św. Bonifa-
cego w kościele Bernardynów na Czerniakowie oraz
św. Witalisa w kościele Franciszkanów107.
Kolejnym krokiem w rozwoju są konfesje
z wyobrażeniem świętego, który leży na tumbie.
W Polsce szczególnie wyraźnym przykładem tego
zjawiska są relikwie świętych bernardynów. Zwrócił
na to uwagę Tadeusz Mańkowski swoim głosem
w dyskusji na posiedzeniu Komisji Historii Sztuki
w roku 1947108. Pomnik grobowy św. Jana z Dukli
w chórze zakonnym kościoła Bernardynów we
Lwowie dał początek całej serii podobnych zabyt-
ków świadczących o wielkiej żywotności tego
średniowiecznego jeszcze schematu eksponowania
relikwii świętych. Ważny jest tu ścisły związek reli-
kwii świętego z ołtarzem, który znajduje się wbezpo-
średniej bliskości sarkofagu. Korzenie tego związku
sięgają późnoantycznych mauzoleów stawianych
w miejscu pochówku męczenników - to właśnie
męczeństwo świętego stanowiło o bezpośrednim
związku ofiary jego życia z ofiarą samego Chry-
stusa uobecnianą na ołtarzu podczas sprawowania
mszy świętej109. Obecnie grobowiec św. Jana z Dukli
umieszczonyjest z tyłu za ołtarzem głównym lwow-
skiej świątyni bernardynów. Nie był on wprawdzie
męczennikiem, ale w czasach nowożytnych pogłę-
biło się wyraźnie pojmowanie Eucharystii jako
źródła wszelkich przejawów świętości, zwłaszcza
w życiu zakonnika i kapłana. Pomnik grobowy
świętego z Dukli wystawiono w 1608 r.110 i umiesz-
czono pierwotnie po stronie epistoły ołtarza głów-
nego, a więc też w bezpośredniej jego bliskości. Ten
stan rzeczy trwał do ok. 1740 r., kiedy przeniesiono
grobowiec na dzisiejsze miejsce za ołtarzem. Zmarły
we Lwowie w 1484 r. święty ukazany jest bardzo
statycznie. Wyrzeźbiona w czerwonym marmurze
postać leży sztywno wyprostowana, z głową wspartą
na dwóch księgach. Jedna ręka wyciągnięta jest
wzdłuż ciała, druga spoczywa na piersiach. Ta hiera-