DOI Artikel:
Daunowa, Elżbieta: Misa i dzban z herbami Chodkiewiczów w skarbcu katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.17922#0271
ELŻBIETA DAUNOWA
MISA I DZBAN Z HERBAMI CHODKIEWICZÓW
W SKARBCU KATEDRY WAWELSKIEJ
WSTĘP
Przedmiotem opracowania są dwa naczynia stanowiące komplet — misa
i dzban przechowywane w skarbcu katedralnym na Wawelu. Wykonano je ze
srebra techniką trybowania i cyzelowania, tylko herb i napisy są ryte. Oba
są w całości pozłocone. Herby świadczą, że naczynia należały do rodziny Chod-
kiewiczów; nie byli oni jednak pierwszymi ich posiadaczami, "gdyż wyraźne
są śJady późniejszego wmontowania tarczy herbowej. Na obu naczyniach brak
wcześniejszych znaków złotniczych, znaczone są dopiero repuncą kontrybu-
cyjną austriacką z lat 1806—1807. Do skarbca katedralnego przeszły jako dar
biskupa sufragana krakowskiego Franciszka Potkańskiego, w czasie jego pracy
na tym stanowisku, a więc w latach 1758—1789 1.
Misa (o średnicy 59 cm, fig. 1) ma koliste pole środkowe z tarczą herbową,
otoczoną wieńcem laurowym i wypukłym pierścieniem (o średnicy 16 cm)
ozdobionym ornamentami i czterema owalnymi medalionami. Szerokie dno
misy dzielą hermy na cztery pola, w których na tle krajobrazów na pierwszy
plan wysuwają się rozłożyste drzewa, a pod nimi postacie. Na brzegu misy,
pomiędzy ornamentami, rozmieszczono osiem alternujących medalionów:
w czterech z nich, na osiach herm, widnieją sceny figuralne z napisami, w po-
zostałych, przypadających na osie drzew — obszerne napisy odnoszące się
do scen przedstawionych na dnie. Na odwrotnej stronie misy wmontowany jest
pośrodku medalion z napisem w otoku oraz z alegorycznym przedstawieniem
putta na trupiej czaszce.
Dzban (o wysokości 44 cm i średnicy 12 cm, fig. 2) przeznaczony do usta-
wienia na misie, podbudowany jest wpomnianym wypukłym jej pierścieniem,
co go optycznie z nią wiąże. Ze stopy wznosi się cylindryczny, w połowie wy-
sokości zdobny pierścieniem trzon, przechodzący wąską szyjką w jajowatą
czraę opiętą u dołu pasemkiem cekinów, u góry dwoma cylindrycznymi pierście-
niami. Na czarze, podobnie jak na misie, mieści się dekoracja z oddzielonych
rozłożystymi drzewami scen figuralnych. Z czary wyrasta szyjka z ostro wznie-
sionym lejkiem, zdobna pierścieniem. Esowate ucho dzbana tworzy skrzydlaty
smok z wygiętym ku przodowi tułowiem i uniesioną głową; ucho jest jakby
przypięte do czary główką w stylizowanym nakryciu, z draperią pod brodą,
do szyjki zaś — skrzydlatą główką putta. Jest możliwe, że dzban posiadał
pokrywę. Zdają się na to wskazywać: otworek na nit poniżej uchwytu i charakte-
rystyczne małe, półkoliste wcięcie brzegu lejka blisko ucha.
261
MISA I DZBAN Z HERBAMI CHODKIEWICZÓW
W SKARBCU KATEDRY WAWELSKIEJ
WSTĘP
Przedmiotem opracowania są dwa naczynia stanowiące komplet — misa
i dzban przechowywane w skarbcu katedralnym na Wawelu. Wykonano je ze
srebra techniką trybowania i cyzelowania, tylko herb i napisy są ryte. Oba
są w całości pozłocone. Herby świadczą, że naczynia należały do rodziny Chod-
kiewiczów; nie byli oni jednak pierwszymi ich posiadaczami, "gdyż wyraźne
są śJady późniejszego wmontowania tarczy herbowej. Na obu naczyniach brak
wcześniejszych znaków złotniczych, znaczone są dopiero repuncą kontrybu-
cyjną austriacką z lat 1806—1807. Do skarbca katedralnego przeszły jako dar
biskupa sufragana krakowskiego Franciszka Potkańskiego, w czasie jego pracy
na tym stanowisku, a więc w latach 1758—1789 1.
Misa (o średnicy 59 cm, fig. 1) ma koliste pole środkowe z tarczą herbową,
otoczoną wieńcem laurowym i wypukłym pierścieniem (o średnicy 16 cm)
ozdobionym ornamentami i czterema owalnymi medalionami. Szerokie dno
misy dzielą hermy na cztery pola, w których na tle krajobrazów na pierwszy
plan wysuwają się rozłożyste drzewa, a pod nimi postacie. Na brzegu misy,
pomiędzy ornamentami, rozmieszczono osiem alternujących medalionów:
w czterech z nich, na osiach herm, widnieją sceny figuralne z napisami, w po-
zostałych, przypadających na osie drzew — obszerne napisy odnoszące się
do scen przedstawionych na dnie. Na odwrotnej stronie misy wmontowany jest
pośrodku medalion z napisem w otoku oraz z alegorycznym przedstawieniem
putta na trupiej czaszce.
Dzban (o wysokości 44 cm i średnicy 12 cm, fig. 2) przeznaczony do usta-
wienia na misie, podbudowany jest wpomnianym wypukłym jej pierścieniem,
co go optycznie z nią wiąże. Ze stopy wznosi się cylindryczny, w połowie wy-
sokości zdobny pierścieniem trzon, przechodzący wąską szyjką w jajowatą
czraę opiętą u dołu pasemkiem cekinów, u góry dwoma cylindrycznymi pierście-
niami. Na czarze, podobnie jak na misie, mieści się dekoracja z oddzielonych
rozłożystymi drzewami scen figuralnych. Z czary wyrasta szyjka z ostro wznie-
sionym lejkiem, zdobna pierścieniem. Esowate ucho dzbana tworzy skrzydlaty
smok z wygiętym ku przodowi tułowiem i uniesioną głową; ucho jest jakby
przypięte do czary główką w stylizowanym nakryciu, z draperią pod brodą,
do szyjki zaś — skrzydlatą główką putta. Jest możliwe, że dzban posiadał
pokrywę. Zdają się na to wskazywać: otworek na nit poniżej uchwytu i charakte-
rystyczne małe, półkoliste wcięcie brzegu lejka blisko ucha.
261