DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55691#0139
Petersburskie motywy w warszawskiej twórczości architektonicznej Mariana Lalewicza
135
Wcześniej, w 1991 r. ukazała się publikacja
M. ©milanowskiej poświęcona działalności M. La-
lewicza w Petersburgu, oparta na literaturze, kwe-
rendzie rosyjskich czasopism z epoki i na badaniach
archiwalnych4, która zapoczątkowała rozszerzanie
i pogłębianie badań Autorki nad obszarami po-
krewnymi, skutkując publikacjami nt. kształcenia
się polskich architektów w Petersburskiej Akademii
Sztuk Pięknych5 i całościowym ujęciem działalności
architektów polskiego pochodzenia w Cesarstwie
Rosyjskim6 *. Ostatnio publikacje te, z uwzględnie-
niem nowszej literatury, stały się podstawą rozdzia-
łów w książce poświęconej działalności architektów
„na obcej ziemi”' .
Poszerzenie i uszczegółowienie wiedzy o peters-
burskim rozdziale działalności M. Lalewicza przy-
niosły ostatnio: zainicjowana w 2012 r. Internetowa
Encyklopedia „Polski Petersburg” i prace rosyjskich
badaczy architektury Petersburga, zwłaszcza wyda-
na w 2014 r. książka Borysa Kirikowa o architektu-
rze mieszkaniowej Sankt Petersburga na początku
XX w.8
Badania polskiego rozdziału twórczości M. La-
lewicza są znacząco mniej zaawansowane, ale i tu
powstają nowe opracowania poświęcone poszcze-
gólnym obiektom, np. artykuł Anny Agaty Wagner
o gmachu Państwowego Instytutu Geologicznego
w Warszawie9.
Zestawienie chronologiczne publikacji powsta-
jących w ciągu półwiecza jest konieczne, bo wyra-
żone tam sądy na temat twórczości M. Lalewicza
i relacji między petersburskim i warszawskim okre-
sem jego działalności trzeba widzieć w kontekście
zmian, które zaszły w tym czasie w ocenach archi-
tektury XX w.
W ocenie M. ©milanowskiej (1991) „Twór-
czość Lalewicza z dwudziestolecia międzywojen-
nego nosi już cechy skostnienia. Architekt w tym
czasie niewiele wniósł do swoich projektów, po-
wtarzając rozwiązania powstałe w rosyjskim okresie
jego działalności”10. Mniej surowy sąd na ten temat
miał R. Pasieczny (1994), który śledząc kontynu-
acje i zmiany w obu etapach twórczości architek-
ta, w przenoszeniu na grunt architektury polskiej
4 Omilanowska (1991: 113-132).
5 Omilanowska (2004: 351-373).
6 Omilanowska (2005: 76-85).
Omilanowska (2016: 58-75).
8 Кириков (2014).
9 Wagner (2010: 88-102).
10 Omilanowska (1991: 131).
klasycyzmu akademickiego w jego petersburskiej
imperialno-empirowej redakcji zauważył dalszą
monumentalizację form po 1918 r. Wyprowadził
przy tym konkluzję, że była to „próba nadania pol-
skiej architekturze municypalnej bardziej uniwer-
salnego, europejskiego posmaku”11. A. A. Wagner
(2010) wyraziła pogląd odmienny, wskazując na
próby „polonizacji” repertuaru form klasycznych
stosowanych przez M. Lalewicza po 1918 r.12
Już ten trójgłos zachęca do ponownego przyj-
rzenia się zaniechaniom, kontynuacjom i moderni-
zacjom motywów i wątków etapu petersburskiego
na etapie warszawskim działalności projektowej
M. Lalewicza, zwłaszcza, że zaawansowanie badań
nad architekturą mieszkaniową Petersburga pozwa-
la wydobyć wątek kontynuacji dotąd niedostrzeżo-
ny - działania M. Lalewicza na rzecz modernizacji
układów planistyczno-przestrzennych zabudowy
mieszkaniowej według modelu wyniesionego z pe-
tersburskiego etapu twórczości.
M. Lalewicz po okresie projektowania w for-
mach późnego historyzmu i secesji w pierwszej de-
kadzie XX w., około 1910 r. zmienił swój warsztat
stając się jednym z najwybitniejszych przedstawi-
cieli nurtu neoklasycyzmu w architekturze Peters-
burga. Nurt ten, prowadzący do wczesno moder-
nistycznego upraszczania form, reprezentowany
był w Petersburgu głównie przez wychowanków
Akademii Sztuk Pięknych i łączył zamiłowanie do
monumentalizacji z nawiązaniami do form kla-
sycznych. W poszukiwaniu nowego stylu XX w.,
lakonicznych form, bardziej niż dotychczasowa se-
cesja odpowiednich do technologicznych postępów
XX w., architekci zwrócili się do reguł i uproszczo-
nych form klasyki. „Obserwowany w architekturze
światowej około 1910 r. zwrot ku klasycyzmowi
znalazł w Petersburgu szczególnie żywy oddźwięk.
Nowy impuls nałożył się tu na nigdy nieprzerwane
uprawianie klasyki. Petersburg stał się jednym z naj-
wybitniejszych centrów modernistycznego neokla-
sycyzmu, mającym własne oblicze określone prefe-
rencją spośród źródeł inspiracji form o klasycznym
rodowodzie: florenckiego renesansu, palladiańskie-
go akademizmu i miejscowego empire’u”13.
W warsztacie architektonicznym M. Lalewicza
około i po 1910 r. wykształcił się zestaw motywów
o klasycznej i palladiańskiej renesansowej genezie,
11 Pasieczny (1994: 204).
12 Wagner (2010: 99-102).
13 J. Roguska, op.cit., s. 63, 64.
135
Wcześniej, w 1991 r. ukazała się publikacja
M. ©milanowskiej poświęcona działalności M. La-
lewicza w Petersburgu, oparta na literaturze, kwe-
rendzie rosyjskich czasopism z epoki i na badaniach
archiwalnych4, która zapoczątkowała rozszerzanie
i pogłębianie badań Autorki nad obszarami po-
krewnymi, skutkując publikacjami nt. kształcenia
się polskich architektów w Petersburskiej Akademii
Sztuk Pięknych5 i całościowym ujęciem działalności
architektów polskiego pochodzenia w Cesarstwie
Rosyjskim6 *. Ostatnio publikacje te, z uwzględnie-
niem nowszej literatury, stały się podstawą rozdzia-
łów w książce poświęconej działalności architektów
„na obcej ziemi”' .
Poszerzenie i uszczegółowienie wiedzy o peters-
burskim rozdziale działalności M. Lalewicza przy-
niosły ostatnio: zainicjowana w 2012 r. Internetowa
Encyklopedia „Polski Petersburg” i prace rosyjskich
badaczy architektury Petersburga, zwłaszcza wyda-
na w 2014 r. książka Borysa Kirikowa o architektu-
rze mieszkaniowej Sankt Petersburga na początku
XX w.8
Badania polskiego rozdziału twórczości M. La-
lewicza są znacząco mniej zaawansowane, ale i tu
powstają nowe opracowania poświęcone poszcze-
gólnym obiektom, np. artykuł Anny Agaty Wagner
o gmachu Państwowego Instytutu Geologicznego
w Warszawie9.
Zestawienie chronologiczne publikacji powsta-
jących w ciągu półwiecza jest konieczne, bo wyra-
żone tam sądy na temat twórczości M. Lalewicza
i relacji między petersburskim i warszawskim okre-
sem jego działalności trzeba widzieć w kontekście
zmian, które zaszły w tym czasie w ocenach archi-
tektury XX w.
W ocenie M. ©milanowskiej (1991) „Twór-
czość Lalewicza z dwudziestolecia międzywojen-
nego nosi już cechy skostnienia. Architekt w tym
czasie niewiele wniósł do swoich projektów, po-
wtarzając rozwiązania powstałe w rosyjskim okresie
jego działalności”10. Mniej surowy sąd na ten temat
miał R. Pasieczny (1994), który śledząc kontynu-
acje i zmiany w obu etapach twórczości architek-
ta, w przenoszeniu na grunt architektury polskiej
4 Omilanowska (1991: 113-132).
5 Omilanowska (2004: 351-373).
6 Omilanowska (2005: 76-85).
Omilanowska (2016: 58-75).
8 Кириков (2014).
9 Wagner (2010: 88-102).
10 Omilanowska (1991: 131).
klasycyzmu akademickiego w jego petersburskiej
imperialno-empirowej redakcji zauważył dalszą
monumentalizację form po 1918 r. Wyprowadził
przy tym konkluzję, że była to „próba nadania pol-
skiej architekturze municypalnej bardziej uniwer-
salnego, europejskiego posmaku”11. A. A. Wagner
(2010) wyraziła pogląd odmienny, wskazując na
próby „polonizacji” repertuaru form klasycznych
stosowanych przez M. Lalewicza po 1918 r.12
Już ten trójgłos zachęca do ponownego przyj-
rzenia się zaniechaniom, kontynuacjom i moderni-
zacjom motywów i wątków etapu petersburskiego
na etapie warszawskim działalności projektowej
M. Lalewicza, zwłaszcza, że zaawansowanie badań
nad architekturą mieszkaniową Petersburga pozwa-
la wydobyć wątek kontynuacji dotąd niedostrzeżo-
ny - działania M. Lalewicza na rzecz modernizacji
układów planistyczno-przestrzennych zabudowy
mieszkaniowej według modelu wyniesionego z pe-
tersburskiego etapu twórczości.
M. Lalewicz po okresie projektowania w for-
mach późnego historyzmu i secesji w pierwszej de-
kadzie XX w., około 1910 r. zmienił swój warsztat
stając się jednym z najwybitniejszych przedstawi-
cieli nurtu neoklasycyzmu w architekturze Peters-
burga. Nurt ten, prowadzący do wczesno moder-
nistycznego upraszczania form, reprezentowany
był w Petersburgu głównie przez wychowanków
Akademii Sztuk Pięknych i łączył zamiłowanie do
monumentalizacji z nawiązaniami do form kla-
sycznych. W poszukiwaniu nowego stylu XX w.,
lakonicznych form, bardziej niż dotychczasowa se-
cesja odpowiednich do technologicznych postępów
XX w., architekci zwrócili się do reguł i uproszczo-
nych form klasyki. „Obserwowany w architekturze
światowej około 1910 r. zwrot ku klasycyzmowi
znalazł w Petersburgu szczególnie żywy oddźwięk.
Nowy impuls nałożył się tu na nigdy nieprzerwane
uprawianie klasyki. Petersburg stał się jednym z naj-
wybitniejszych centrów modernistycznego neokla-
sycyzmu, mającym własne oblicze określone prefe-
rencją spośród źródeł inspiracji form o klasycznym
rodowodzie: florenckiego renesansu, palladiańskie-
go akademizmu i miejscowego empire’u”13.
W warsztacie architektonicznym M. Lalewicza
około i po 1910 r. wykształcił się zestaw motywów
o klasycznej i palladiańskiej renesansowej genezie,
11 Pasieczny (1994: 204).
12 Wagner (2010: 99-102).
13 J. Roguska, op.cit., s. 63, 64.