DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55691#0246
242
Jerzy Uścinowicz
Dziś próbuje ona powrócić do swoich korzeni.
Przemówić swoim dawnym, prostym, nieskażonego
historią, językiem symboli. Bez iluzji, nadmiernego,
obciążającego zmysły, zdobnictwa i pustych form
bez znaczenia. Odwołując się wprost do treści wia-
ry, do sedna Bożych objawień, stara się zestroić swe
formy wyrazu w modlitewną mistagogię liturgicz-
nej czasoprzestrzeni, w misterium przebóstwienia
i zbawienia - człowieka i świata.
Czyni to poprzez sięganie do rzeczywistości
świętej swojego patrona Sw. Spirydona - związa-
nych z Nim hierofanii i wydarzeń historycznych
z jego życia, bo im poświęcono cerkiew i poprzez
niego Bóg w niej ma przemówić, jako poprzez swo-
jego pierwszego pośrednika i orędownika - Pro-
dromosa. Czyni to również poprzez ideowe nośniki
pamiątek kultu i kultury czasów dawnych Grodna
-wspomnienie jego dawnej historii i kultury oraz
odwołanie się do wartości, które dawniej, w tym
niezwykłym mieście, zwłaszcza poprzez wspaniałe
obiekty kultu, budowały jego duchową tożsamość.
Ortodoksyjną tradycję tych ziem. Nie dane im było
niejednokrotnie dotrwać do naszych czasów, ale
w pamięci nadal istnieją.
Cerkiew ta, to odnowienie tej pamięci. To prze-
dłużenie ich życia w przyszłości - ich „powrót do
przyszłości”.
2. Esencje i porządki
Budowana świątynia położona jest na niewyso-
kim wyniesieniu. Prowadzą do niej na osi głównej
schody oraz 2 okrężne pochylnie. Wzmacniają one
poczucie zawirowania przestrzeni i ekstatycznego
dążenia ku niebiosom, wskazując też na centralną,
dominującą w przestrzeni kopułę - symbol głowy
Cerkwi - Jezusa Chrystusa.
Świątynia zorientowana została kosmologicznie
na wschód (il. 1). W ujęciu horyzontalnym, wią-
żącym geograficznie i kosmograficznie każdą świą-
tynię prawosławną z ziemią i kosmosem, wschód
ujawnia zawsze swą superpozycję względem innych
stron świata. To on stanowi preferendum poziomej
orientacji jej struktury liturgiczno-przestrzennej.
Ma też szczególną wartość teologiczną. Mamy na
to w tradycji niemało dowodów. Już Św. Ewangeli-
sta Łukasz mówi bowiem o narodzeniu Chrystusa,
jako o: nawiedzeniu Wschodu z wysokości [Восток
свыше] (Ew. Sw. Łukasza 1:78)\ zaś Św. Ewange-
lista Mateusz, przywołując słowa Chrystusa, pisze
o ponownym Jego przyjściu: Gdyż jak błyskawica
pojawia się od wschodu i jaśnieje aż na zachód, tak
będzie z przyjściem Syna Człowieczego (Ew. Sw.
Mateusza 24:27). Mówi o tym też później Oryge-
nes: Jakkolwiek istnieją cztery strony świata: północ,
południe, wschód i zachód, to jednak tylko wschód
ujawnia w sposób oczywisty, że powinniśmy się mo-
dlić zwróceni w tym właśnie kierunku, co jest symbo-
lem duszy patrzącej tam, gdzie wschodzi prawdziwe
Światło. W swojej homilii do Księgi Sędziów Ory-
genes powiada, że: Każdy, kto w jakikolwiek sposób
przyjmuje na siebie imię Chrystusa, staje się „synem
Wschodu” (słońca). Tak bowiem napisano o Chry-
stusie: Oto Mąż a imię Jego - Wschód (słońca)''.
Ma to kardynalne znaczenie dla zorientowa-
nia przestrzeni liturgicznej świątyni i realizowanej
w niej modlitwy. Tłumaczą to Didaskalia Aposto-
łów, cytując Psalm 68:34: Grajcie Bogu, który wstą-
pił na niebo niebios, na wschód słońca. Za nimi rów-
nież Św. Bazyli Wielki w swojej 90. regule zaleca
zorientowanie modlitwy na wschód, gdyż to wła-
śnie wschód Słońca objawi nadejście Królestwa Bo-
żego, jako często nazywany w pierwszych wiekach
chrześcijaństwa „ósmy dzień stworzenia”. Symbo-
likę wschodu wiązać należy również bezpośred-
nio z praobrazem Raju położonego: w Edenie, na
wschodzie (I Ks. Mojż. - Genesis 2:8), kojarzonego
zawsze ze „sferą światła”, „krainą żywych” i „rajską
szczęśliwością”, co znalazło swoje odbicie zarówno
w źródłach biblijnych, jak też w licznych tekstach
nauki kościelnej3 4 5, a nawet starożytnych kosmo-
grafiach6. Fakt, że Zmartwychwstanie Chrystusa
3 Wszystkie cytowania biblijne w przekładzie na język pol-
ski pochodzą z Biblii, to jest, Pisma Świętego Starego i Nowego
Testamentu z Apokryfami (nowy przekład z języków hebraj-
skich i języka greckiego), Bryt, i Zagr. Tow. BibL, Warszawa
1990. dalej: Biblia (1990).
4 Orygenes (1986).
5 W Konstytucjach Apostolskich, w określeniu wykładni
Porządku Liturgii, mówi się m. in. Ты же епископ (...) когда
собираеъ Церковь Божию, то приказывай составлять со-
брание с полным знанием дела (...) И во-первых само здание
должно быть обращено на восток (...). W tychże samych
Konstytucjach Apostolskich pisze się dalej: Все вместе, встав
и обратившись к востоку, по выходе оглашенных и каю-
щихся, пусть молятся Богу, возшедшему на небо небесе,
на востоки (Пс. 67:34), - в воспоминание также о древнем
жительстве в раю, находящемся на востоке, откуда первый
человек был изгнан за нарушение заповеди по наветам змия.
Собрание (1874: 89-92).
6 W Kosmografii z 1670 г. zanotowano: Симову часть
первого сына Ноя положиша восточную и нарекоша име-
нем ее Азия. Конец же ее достигает до восточного моря, до
Jerzy Uścinowicz
Dziś próbuje ona powrócić do swoich korzeni.
Przemówić swoim dawnym, prostym, nieskażonego
historią, językiem symboli. Bez iluzji, nadmiernego,
obciążającego zmysły, zdobnictwa i pustych form
bez znaczenia. Odwołując się wprost do treści wia-
ry, do sedna Bożych objawień, stara się zestroić swe
formy wyrazu w modlitewną mistagogię liturgicz-
nej czasoprzestrzeni, w misterium przebóstwienia
i zbawienia - człowieka i świata.
Czyni to poprzez sięganie do rzeczywistości
świętej swojego patrona Sw. Spirydona - związa-
nych z Nim hierofanii i wydarzeń historycznych
z jego życia, bo im poświęcono cerkiew i poprzez
niego Bóg w niej ma przemówić, jako poprzez swo-
jego pierwszego pośrednika i orędownika - Pro-
dromosa. Czyni to również poprzez ideowe nośniki
pamiątek kultu i kultury czasów dawnych Grodna
-wspomnienie jego dawnej historii i kultury oraz
odwołanie się do wartości, które dawniej, w tym
niezwykłym mieście, zwłaszcza poprzez wspaniałe
obiekty kultu, budowały jego duchową tożsamość.
Ortodoksyjną tradycję tych ziem. Nie dane im było
niejednokrotnie dotrwać do naszych czasów, ale
w pamięci nadal istnieją.
Cerkiew ta, to odnowienie tej pamięci. To prze-
dłużenie ich życia w przyszłości - ich „powrót do
przyszłości”.
2. Esencje i porządki
Budowana świątynia położona jest na niewyso-
kim wyniesieniu. Prowadzą do niej na osi głównej
schody oraz 2 okrężne pochylnie. Wzmacniają one
poczucie zawirowania przestrzeni i ekstatycznego
dążenia ku niebiosom, wskazując też na centralną,
dominującą w przestrzeni kopułę - symbol głowy
Cerkwi - Jezusa Chrystusa.
Świątynia zorientowana została kosmologicznie
na wschód (il. 1). W ujęciu horyzontalnym, wią-
żącym geograficznie i kosmograficznie każdą świą-
tynię prawosławną z ziemią i kosmosem, wschód
ujawnia zawsze swą superpozycję względem innych
stron świata. To on stanowi preferendum poziomej
orientacji jej struktury liturgiczno-przestrzennej.
Ma też szczególną wartość teologiczną. Mamy na
to w tradycji niemało dowodów. Już Św. Ewangeli-
sta Łukasz mówi bowiem o narodzeniu Chrystusa,
jako o: nawiedzeniu Wschodu z wysokości [Восток
свыше] (Ew. Sw. Łukasza 1:78)\ zaś Św. Ewange-
lista Mateusz, przywołując słowa Chrystusa, pisze
o ponownym Jego przyjściu: Gdyż jak błyskawica
pojawia się od wschodu i jaśnieje aż na zachód, tak
będzie z przyjściem Syna Człowieczego (Ew. Sw.
Mateusza 24:27). Mówi o tym też później Oryge-
nes: Jakkolwiek istnieją cztery strony świata: północ,
południe, wschód i zachód, to jednak tylko wschód
ujawnia w sposób oczywisty, że powinniśmy się mo-
dlić zwróceni w tym właśnie kierunku, co jest symbo-
lem duszy patrzącej tam, gdzie wschodzi prawdziwe
Światło. W swojej homilii do Księgi Sędziów Ory-
genes powiada, że: Każdy, kto w jakikolwiek sposób
przyjmuje na siebie imię Chrystusa, staje się „synem
Wschodu” (słońca). Tak bowiem napisano o Chry-
stusie: Oto Mąż a imię Jego - Wschód (słońca)''.
Ma to kardynalne znaczenie dla zorientowa-
nia przestrzeni liturgicznej świątyni i realizowanej
w niej modlitwy. Tłumaczą to Didaskalia Aposto-
łów, cytując Psalm 68:34: Grajcie Bogu, który wstą-
pił na niebo niebios, na wschód słońca. Za nimi rów-
nież Św. Bazyli Wielki w swojej 90. regule zaleca
zorientowanie modlitwy na wschód, gdyż to wła-
śnie wschód Słońca objawi nadejście Królestwa Bo-
żego, jako często nazywany w pierwszych wiekach
chrześcijaństwa „ósmy dzień stworzenia”. Symbo-
likę wschodu wiązać należy również bezpośred-
nio z praobrazem Raju położonego: w Edenie, na
wschodzie (I Ks. Mojż. - Genesis 2:8), kojarzonego
zawsze ze „sferą światła”, „krainą żywych” i „rajską
szczęśliwością”, co znalazło swoje odbicie zarówno
w źródłach biblijnych, jak też w licznych tekstach
nauki kościelnej3 4 5, a nawet starożytnych kosmo-
grafiach6. Fakt, że Zmartwychwstanie Chrystusa
3 Wszystkie cytowania biblijne w przekładzie na język pol-
ski pochodzą z Biblii, to jest, Pisma Świętego Starego i Nowego
Testamentu z Apokryfami (nowy przekład z języków hebraj-
skich i języka greckiego), Bryt, i Zagr. Tow. BibL, Warszawa
1990. dalej: Biblia (1990).
4 Orygenes (1986).
5 W Konstytucjach Apostolskich, w określeniu wykładni
Porządku Liturgii, mówi się m. in. Ты же епископ (...) когда
собираеъ Церковь Божию, то приказывай составлять со-
брание с полным знанием дела (...) И во-первых само здание
должно быть обращено на восток (...). W tychże samych
Konstytucjach Apostolskich pisze się dalej: Все вместе, встав
и обратившись к востоку, по выходе оглашенных и каю-
щихся, пусть молятся Богу, возшедшему на небо небесе,
на востоки (Пс. 67:34), - в воспоминание также о древнем
жительстве в раю, находящемся на востоке, откуда первый
человек был изгнан за нарушение заповеди по наветам змия.
Собрание (1874: 89-92).
6 W Kosmografii z 1670 г. zanotowano: Симову часть
первого сына Ноя положиша восточную и нарекоша име-
нем ее Азия. Конец же ее достигает до восточного моря, до