४८ शिवरत्नसंग्रह ।
आततायी मनुष्यके लक्षण ।। आगि लगावें जहर दे हथियारी धन
लेह । राज्यरु तीय हरे सुछह आततायि सुनु येह ३८ ।। जगाइबे
योग्य ।। कार्जिक भूखा भामिनी कृषिरक्षक भण्डारि । विद्यार्थी
गुरु सप्तको जगवो सप्त बिचारि ३९ ।। न जगाइबे योग्य ।। अहिराजा
अरु सिंह शिशु मधुमक्खी पर श्वान । अरु मूरख ये सप्तकों
जगवै नहीं सुजान ४० ।। इतनी जगहपर खाली हाथ न जाना
चाहिये ।। राजा कन्या ज्योतषी बैद्य गुरू सुरसिद्ध । भरेहाथइनपैगये
होय कार्य्य सब सिद्ध ४१ ।। सातकोदण्ड देना उचितहै ।। खर चेरी
मूषक प्रजा पशु दुन्दुभि परमान । दण्डदिये सुख पाइये दुःखकिये
सनमान ४२ ।। रविवारके कर्म्म वर्जनयि ।। तैल तक्र ताम्बूल फल
स्नान कर्म करि वारि । दतुवन निशि भोजन लवण रविको त्याग
विचारि ४३ ।। लाज वर्जनीय ।। गीत कवित्तनाचत पढ़त युद्धबाद
ससुरार । अरु अहार ब्योहारमें लज्जा आठ निवार ४४ ।। कन्या
देना वर्जनीय ।। निपट दूरही निकट अति महाधनी धनहीन ।
कन्यादेहु न अष्टको दीन क्षीन शठपीन ४५ ।। श्वासाप्रमाण ।। श्वा
सबानबे कोटि को आयुजान नरलोय । बीति जायँ श्वासा जबै
लवहिं मृत्युवश होय ४६ ।। नवोंयहकी औषधि ।। लज्जालु अरु कूट
बरियारा माल कांगनी जान । मोथा सरसों पति पुनि दारू हलद
पहिंचान ४७ ।। सर्फोंका अरु लोध पुनि नवग्रहं औषध होय ।। जल
में औटि नहाइ जो बाधाकरै न कोय ४८ ।। दशमीके बर्जनयिकर्म ।।
कांस तैल अरु मांस पुनि सुरासहित दिनसैन । बैंगन और मसूर
पुनि अञ्जन झूठो बैन ४९ ।। प्रातःकालदशके दर्शनार्थी होना ।।
रोचन चन्दन स्वर्ण मणि दर्पण धेनु मृदंग । गुरू अग्नि रविप्रात
उठि करु दर्शन दुख भंग ५० ।। दरिद्र करानेवाले कर्म्म ।। पग अंगूठा
सो भूखनै पहिरें बस्त्र मलानि । द्रुत पूजा रदशोधलघु हास ग्रास
में जानि ५१ ।। दोऊ सन्ध्या दिनमेंकरै सैन बजावैअंग । क्षौर वृद्धि
तृण तोरिबो दश दारिद्रप्रसंग ५२ ।। दशप्रकारके ब्राह्मण ।। देवऋषी
अरु विप्र कहि क्षत्री वैश्य बखानि । शूद्र विड़ाल मलेच्छपशु पुनि
48 śivaratnasaṃgraha |
ātatāyī manuṣyake lakṣaṇa || āgi lagāveṃ jahara de hathiyārī dhana
leha | rājyaru tīya hare suchaha ātatāyi sunu yeha 38 || jagāibe
yogya || kārjika bhūkhā bhāminī kṛṣirakṣaka bhaṇḍāri | vidyārthī
guru saptako jagavo sapta bicāri 39 || na jagāibe yogya || ahirājā
aru siṃha śiśu madhumakkhī para śvāna | aru mūrakha ye saptakoṃ
jagavai nahīṃ sujāna 40 || itanī jagahapara khālī hātha na jānā
cāhiye || rājā kanyā jyotaṣī baidya gurū surasiddha | bharehāthaïnapaigaye
hoya kāryya saba siddha 41 || sātakodaṇḍa denā ucitahai || khara cerī
mūṣaka prajā paśu dundubhi paramāna | daṇḍadiye sukha pāiye duḥkhakiye
sanamāna 42 || ravivārake karmma varjanayi || taila takra tāmbūla phala
snāna karma kari vāri | datuvana niśi bhojana lavaṇa raviko tyāga
vicāri 43 || lāja varjanīya || gīta kavittanācata paढ़ta yuddhabāda
sasurāra | aru ahāra byohārameṃ lajjā āṭha nivāra 44 || kanyā
denā varjanīya || nipaṭa dūrahī nikaṭa ati mahādhanī dhanahīna |
kanyādehu na aṣṭako dīna kṣīna śaṭhapīna 45 || śvāsāpramāṇa || śvā
sabānabe koṭi ko āyujāna naraloya | bīti jāyaṁ śvāsā jabai
lavahiṃ mṛtyuvaśa hoya 46 || navoṃyahakī auṣadhi || lajjālu aru kūṭa
bariyārā māla kāṃganī jāna | mothā sarasoṃ pati puni dārū halada
pahiṃcāna 47 || sarphoṃkā aru lodha puni navagrahaṃ auṣadha hoya || jala
meṃ auṭi nahāi jo bādhākarai na koya 48 || daśamīke barjanayikarma ||
kāṃsa taila aru māṃsa puni surāsahita dinasaina | baiṃgana aura masūra
puni añjana jhūṭho baina 49 || prātaḥkāladaśake darśanārthī honā ||
rocana candana svarṇa maṇi darpaṇa dhenu mṛdaṃga | gurū agni raviprāta
uṭhi karu darśana dukha bhaṃga 50 || daridra karānevāle karmma || paga aṃgūṭhā
so bhūkhanai pahireṃ bastra malāni | druta pūjā radaśodhalaghu hāsa grāsa
meṃ jāni 51 || doū sandhyā dinameṃkarai saina bajāvaiaṃga | kṣaura vṛddhi
tṛṇa toribo daśa dāridraprasaṃga 52 || daśaprakārake brāhmaṇa || devaṛṣī
aru vipra kahi kṣatrī vaiśya bakhāni | śūdra viड़āla malecchapaśu puni
आततायी मनुष्यके लक्षण ।। आगि लगावें जहर दे हथियारी धन
लेह । राज्यरु तीय हरे सुछह आततायि सुनु येह ३८ ।। जगाइबे
योग्य ।। कार्जिक भूखा भामिनी कृषिरक्षक भण्डारि । विद्यार्थी
गुरु सप्तको जगवो सप्त बिचारि ३९ ।। न जगाइबे योग्य ।। अहिराजा
अरु सिंह शिशु मधुमक्खी पर श्वान । अरु मूरख ये सप्तकों
जगवै नहीं सुजान ४० ।। इतनी जगहपर खाली हाथ न जाना
चाहिये ।। राजा कन्या ज्योतषी बैद्य गुरू सुरसिद्ध । भरेहाथइनपैगये
होय कार्य्य सब सिद्ध ४१ ।। सातकोदण्ड देना उचितहै ।। खर चेरी
मूषक प्रजा पशु दुन्दुभि परमान । दण्डदिये सुख पाइये दुःखकिये
सनमान ४२ ।। रविवारके कर्म्म वर्जनयि ।। तैल तक्र ताम्बूल फल
स्नान कर्म करि वारि । दतुवन निशि भोजन लवण रविको त्याग
विचारि ४३ ।। लाज वर्जनीय ।। गीत कवित्तनाचत पढ़त युद्धबाद
ससुरार । अरु अहार ब्योहारमें लज्जा आठ निवार ४४ ।। कन्या
देना वर्जनीय ।। निपट दूरही निकट अति महाधनी धनहीन ।
कन्यादेहु न अष्टको दीन क्षीन शठपीन ४५ ।। श्वासाप्रमाण ।। श्वा
सबानबे कोटि को आयुजान नरलोय । बीति जायँ श्वासा जबै
लवहिं मृत्युवश होय ४६ ।। नवोंयहकी औषधि ।। लज्जालु अरु कूट
बरियारा माल कांगनी जान । मोथा सरसों पति पुनि दारू हलद
पहिंचान ४७ ।। सर्फोंका अरु लोध पुनि नवग्रहं औषध होय ।। जल
में औटि नहाइ जो बाधाकरै न कोय ४८ ।। दशमीके बर्जनयिकर्म ।।
कांस तैल अरु मांस पुनि सुरासहित दिनसैन । बैंगन और मसूर
पुनि अञ्जन झूठो बैन ४९ ।। प्रातःकालदशके दर्शनार्थी होना ।।
रोचन चन्दन स्वर्ण मणि दर्पण धेनु मृदंग । गुरू अग्नि रविप्रात
उठि करु दर्शन दुख भंग ५० ।। दरिद्र करानेवाले कर्म्म ।। पग अंगूठा
सो भूखनै पहिरें बस्त्र मलानि । द्रुत पूजा रदशोधलघु हास ग्रास
में जानि ५१ ।। दोऊ सन्ध्या दिनमेंकरै सैन बजावैअंग । क्षौर वृद्धि
तृण तोरिबो दश दारिद्रप्रसंग ५२ ।। दशप्रकारके ब्राह्मण ।। देवऋषी
अरु विप्र कहि क्षत्री वैश्य बखानि । शूद्र विड़ाल मलेच्छपशु पुनि
48 śivaratnasaṃgraha |
ātatāyī manuṣyake lakṣaṇa || āgi lagāveṃ jahara de hathiyārī dhana
leha | rājyaru tīya hare suchaha ātatāyi sunu yeha 38 || jagāibe
yogya || kārjika bhūkhā bhāminī kṛṣirakṣaka bhaṇḍāri | vidyārthī
guru saptako jagavo sapta bicāri 39 || na jagāibe yogya || ahirājā
aru siṃha śiśu madhumakkhī para śvāna | aru mūrakha ye saptakoṃ
jagavai nahīṃ sujāna 40 || itanī jagahapara khālī hātha na jānā
cāhiye || rājā kanyā jyotaṣī baidya gurū surasiddha | bharehāthaïnapaigaye
hoya kāryya saba siddha 41 || sātakodaṇḍa denā ucitahai || khara cerī
mūṣaka prajā paśu dundubhi paramāna | daṇḍadiye sukha pāiye duḥkhakiye
sanamāna 42 || ravivārake karmma varjanayi || taila takra tāmbūla phala
snāna karma kari vāri | datuvana niśi bhojana lavaṇa raviko tyāga
vicāri 43 || lāja varjanīya || gīta kavittanācata paढ़ta yuddhabāda
sasurāra | aru ahāra byohārameṃ lajjā āṭha nivāra 44 || kanyā
denā varjanīya || nipaṭa dūrahī nikaṭa ati mahādhanī dhanahīna |
kanyādehu na aṣṭako dīna kṣīna śaṭhapīna 45 || śvāsāpramāṇa || śvā
sabānabe koṭi ko āyujāna naraloya | bīti jāyaṁ śvāsā jabai
lavahiṃ mṛtyuvaśa hoya 46 || navoṃyahakī auṣadhi || lajjālu aru kūṭa
bariyārā māla kāṃganī jāna | mothā sarasoṃ pati puni dārū halada
pahiṃcāna 47 || sarphoṃkā aru lodha puni navagrahaṃ auṣadha hoya || jala
meṃ auṭi nahāi jo bādhākarai na koya 48 || daśamīke barjanayikarma ||
kāṃsa taila aru māṃsa puni surāsahita dinasaina | baiṃgana aura masūra
puni añjana jhūṭho baina 49 || prātaḥkāladaśake darśanārthī honā ||
rocana candana svarṇa maṇi darpaṇa dhenu mṛdaṃga | gurū agni raviprāta
uṭhi karu darśana dukha bhaṃga 50 || daridra karānevāle karmma || paga aṃgūṭhā
so bhūkhanai pahireṃ bastra malāni | druta pūjā radaśodhalaghu hāsa grāsa
meṃ jāni 51 || doū sandhyā dinameṃkarai saina bajāvaiaṃga | kṣaura vṛddhi
tṛṇa toribo daśa dāridraprasaṃga 52 || daśaprakārake brāhmaṇa || devaṛṣī
aru vipra kahi kṣatrī vaiśya bakhāni | śūdra viड़āla malecchapaśu puni