Sprawozdania i rozprawy / Muzeum Narodowe w Krakowie (1.1951(1952))

PORTRET JANA HERBURTA (1508—1577)
napisał Zbigniew Bocheński
W roku 1888 za dyrektury Władysława Łuszczkiewicza nabyło Muzeum
Narodowe za kwotę 150 florenów portret z w. XVI Jana Herburta z Fulsztyna.
Obraz ten wymieniają katalogi Muzeum z lat 1907—1914 jako wystawiony
stale w Sukiennicach. W późniejszych latach z powodu chronicznego braku
miejsca pozostawał stale w magazynach, aż w r. 1951 po zdjęciu przemalówek
w muzealnej pracowni konserwatorskiej i dokonaniu koniecznych retuszów,
wzbogacił ekspozycję polskiej sztuki cechowej w kamienicy z fund. Szołayskich
jako najstarszy z wystawionych portretów.
Niestety zapiska w inwentarzu Łuszczkiewicza nie wspomina zupełnie od
kogo obraz został nabyty i jakie jest jego pochodzenie. Malowany jest na desce
lipowej o wymiarach 125X82,5 cm farbami temperowymi. Przedstawia męż-
czyznę w pozycji klęczącej (ryc. 97) że złożonymi do modlitwy rękami, w po-
ważnym czarnym stroju, o modelunku tak mało zróżnicowanym, że tworzy
na pierwszy rzut oka niemal jednolitą płaszczyznę, w której dopiero po bliż-
szym przyjrzeniu się rozróżnić można długą wierzchnią szubę o ciemno-brązo-
wym futrzanym kołnierzu. Futrem obramowane są również przednie brzegi
szuby oraz rozcięcia na ręce. Spod szuby widoczna jest spodnia szata o ledwo
dostrzegalnym wzorze adamaszkowym, zarysowującym się także na rękawach,
zakończonych białym wąskim obszyciem ze skromnym haftem czy koronką.
Również biała i wąska kreza okala szyję portretowanego. Stroju dopełnia
czarny beret, osadzony dość sztywno na głowie. Zwracają uwagę twarz i ręce
o bladej karnacji oraz szare oczy. Wąsy, cienko zarysowane brwi i długa, roz-
dzielona na dwie zwężające się ku końcom połowy broda są ciemno-rude. Szpa-
kowate włosy widoczne są nad skroniami i czołem.
Strona malarska portretu odznacza się wybitnym brakiem plastyki. Blady
światłocień zaledwie modeluje twarz, określoną raczej linearnie za pomocą
konturu, który też odgrywa szczególną rolę w opracowaniu rąk. Czarna po-
stać portretowanego rysuje się na zielonym tle o tonie oliwkowym, na którym
malarz zaznaczył cień w sposób nieskomplikowany. W górnym prawym rogu
obrazu wymalowano tarczę herbową czteropolową pod hełmem z piórami,
okoloną złoconymi labrami. Na tarczy tej w pierwszym polu mieści się herb
Herburt, w następnych Ogończyk, Junosza i Nałęcz; po bokach litery IHCSCP

295