DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0013
Antoni Maśliński
BAROK. APOGEUM SZTUKI NOWOŻYTNEJ
A. Fasady*
Architektura jest sztuką organizowania przesterzni i kształtowania bryły.
Zwykle rozpatruje się ją poczynając od układu przestrzennego wnętrza. My
jednak postąpimy inaczej i zaczniemy nasze analizy od fasad. Odgrywają one
bowiem w baroku nie tylko tak wielką rolę jak nigdy przedtem ani potem, ale
łączą budowlę z otoczeniem w sensie urbanistycznym. Fasada jest jednym z
największych osiągnięć architektury baroku. Renesansowe fasady wydają się w
porównaniu z barokowymi wręcz niezgrabne. Nie potrafili stworzyć fasad na
miarę wielkich osiągnięć architektury renesansowej nawet najwięksi architekci
renesansu. Prawda, że Leone Battista Alberti dobudował fasadę do średniowiecz-
nego kościoła S. Maria Novella we Florencji, którą powszechnie uważa się za
zalążek fasady kościoła barokowego. Ale między nią a fasadami barokowymi leży
przepaść. W porównaniu z nimi jest ona jeszcze zwykłym parawanem, zakrywają-
cym korpus średniowiecznego kościoła. Zauważył to już Alois Riegl, wnikliwie
charakteryzując iluzyjno-kierunkowy charakter barokowej fasady kościelnej, su-
gerującej przestrzeń za sobą swymi oknami w przeciwieństwie do architektury
renesansowej, której przestrzeń sugerowała kopuła. Antyk nie wykształcił fasa-
dy* 1. Dzięki autorytetowi Riegla przyjęto powszechnie, że starożytność nie zosta-
wiła fasady, która mogłaby być wzorem dla fasady renesansowej i barokowej.
Mając na myśli Antyk nie brano w dostatecznym stopniu pod uwagę w aspekcie
fasady bliskiego Wschodu, choć zabytki Syrii znane były nauce już od początku
XX wieku a w tym i syryjskie grobowce skalne.
Przed 16 laty Margaret Lyttelon opublikowała monografię poświęconą antycz-
nemu "barokowi" bliskiego Wschodu2, wcześniej zaś, bo 28 lat temu opubliko-
wałem książkę o niemal identycznym tytule, która ujmuje zagadnienie w odwrot-
nym aspekcie3. Dla pani Lyttelton bowiem punktem wyjścia jest antyk i to
tylko antyk bliskiego Wschodu, dla mnie zaś — barok. Z tego względu wypada
Podrozdział pisanej obecnie książki pod powyższym tytułem.
1 Die Entstehung der Barockkunst in Rom. Wien 1923 s. 52, 56.
2
Baroque Architecture in Classical Antiąuity. London 1974.
3
A. M a ś 1 i ń s k i. Architektura antyku w interpretacji baroku. Lublin 1962.
BAROK. APOGEUM SZTUKI NOWOŻYTNEJ
A. Fasady*
Architektura jest sztuką organizowania przesterzni i kształtowania bryły.
Zwykle rozpatruje się ją poczynając od układu przestrzennego wnętrza. My
jednak postąpimy inaczej i zaczniemy nasze analizy od fasad. Odgrywają one
bowiem w baroku nie tylko tak wielką rolę jak nigdy przedtem ani potem, ale
łączą budowlę z otoczeniem w sensie urbanistycznym. Fasada jest jednym z
największych osiągnięć architektury baroku. Renesansowe fasady wydają się w
porównaniu z barokowymi wręcz niezgrabne. Nie potrafili stworzyć fasad na
miarę wielkich osiągnięć architektury renesansowej nawet najwięksi architekci
renesansu. Prawda, że Leone Battista Alberti dobudował fasadę do średniowiecz-
nego kościoła S. Maria Novella we Florencji, którą powszechnie uważa się za
zalążek fasady kościoła barokowego. Ale między nią a fasadami barokowymi leży
przepaść. W porównaniu z nimi jest ona jeszcze zwykłym parawanem, zakrywają-
cym korpus średniowiecznego kościoła. Zauważył to już Alois Riegl, wnikliwie
charakteryzując iluzyjno-kierunkowy charakter barokowej fasady kościelnej, su-
gerującej przestrzeń za sobą swymi oknami w przeciwieństwie do architektury
renesansowej, której przestrzeń sugerowała kopuła. Antyk nie wykształcił fasa-
dy* 1. Dzięki autorytetowi Riegla przyjęto powszechnie, że starożytność nie zosta-
wiła fasady, która mogłaby być wzorem dla fasady renesansowej i barokowej.
Mając na myśli Antyk nie brano w dostatecznym stopniu pod uwagę w aspekcie
fasady bliskiego Wschodu, choć zabytki Syrii znane były nauce już od początku
XX wieku a w tym i syryjskie grobowce skalne.
Przed 16 laty Margaret Lyttelon opublikowała monografię poświęconą antycz-
nemu "barokowi" bliskiego Wschodu2, wcześniej zaś, bo 28 lat temu opubliko-
wałem książkę o niemal identycznym tytule, która ujmuje zagadnienie w odwrot-
nym aspekcie3. Dla pani Lyttelton bowiem punktem wyjścia jest antyk i to
tylko antyk bliskiego Wschodu, dla mnie zaś — barok. Z tego względu wypada
Podrozdział pisanej obecnie książki pod powyższym tytułem.
1 Die Entstehung der Barockkunst in Rom. Wien 1923 s. 52, 56.
2
Baroque Architecture in Classical Antiąuity. London 1974.
3
A. M a ś 1 i ń s k i. Architektura antyku w interpretacji baroku. Lublin 1962.