DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0024
18
Antoni Maśliński
(Helipolis) w Syrii. Podobnie jest ukształtowany adyton świątyni Medjdel Andjar
oraz jej wewnętrzna ściana zachodnia8. Zawartość jest tu jeszcze większa, kolo-
salny porządek, ale mamy tu do czynienia z artykulacją ściany a nie fasady przez
kolosalne /^-kolumny w wielkim porządku. Dolną kondygnację tworzą archiwolty
wsparte na półpilastrach z odcinkami gzymsów powyżej, górną zamykają po-
dobne odcinki gzymsu, z których każdy jest zwieńczony trójkątnym frontonem,
wypełniającym szerokość przęsła. Całość jest zwieńczona pełnym belkowaniem
i gzymsowaniem, wyjątkowo potężnie gierowanym, odpowiednio do grubości 3/4-
kolumn żłobkowanych.
Najdobitniejszym przykładem tej postaci dynamiki barokowej, gdzie przebiega
ruch nawet falujący, jest tolos w Baalbek. Jest to cylindryczna, masywna, lita
rotunda, opasana pteronem korynckich kolumn, stojących od korpusu w znacznej
odległości, o jeden moduł czyli o grubość kolumny. Cokół i zwieńczenie, składa-
jące z pełnego belkowania i gzymsowania, a więc tworzące pełny porządek,
konsekwentnie powyginane od kolumny do kolumny wklęsło i to głęboko (rzut
łuku odcinkowego nieco mniejszy od półkola), narożniki, powstałe ze spotkania
się krzywizn, ścięte czyli fazowane. Naroża powtarzają a raczej kontynuują pełne
belkowanie i gzymsowanie, tak, że każda z sześciu kolumn rotundy mogłaby być
wolno stojącą kolumną-pomnikiem z dodaną na niej statuą, jak np. bizantyńska
kolumna Fokasa na Forum Romanum w Rzymie, czy kolumna z Matką Boską
przed bazyliką S. Maria Maggiore w Rzymie, czy kolumna Zygmunta w Warsza-
wie. Taką samą formę ma gzyms w kształcie łuku nadwieszonego, wieńczący
każdą niszę między kolumnami, zamkniętą półkuliście. Monument jest przenik-
nięty płynnym, sfalowanym ruchem. W architekturze baroku nowożytnego formy
te - o dziwo wręcz identyczne - wprowadził dopiero Borromini w wieży ko-
ścioła S. Andrea delle Fratte, która jest przykładem baroku dojrzałego i póź-
nego.
W charakterze baroku wczesnego, o ile to widać z ruin, jest scenae frons
teatru w Aspendos. Godny uwagi jest tu motyw barokowej dominanty w postaci
dużego trójkątnego frontonu na środku drugiej kondygnacji wśród pary małych
frontonów przerywanych. Środkowy, duży fronton, jak widać ze śladów w postaci
gierowań gzymsu wieńczącego i gzymsu kordonowego, był wsparty na dwóch
parach kolumn, rozsuniętych od środka.
Innym przykładem baroku wczesnego, również w postaci monumentalnej, jest
brama (agora) rynku w Milecie z około 165 r. (Staatliche Museen zu Berlin)
(il. 7). Uderza w niej konsekwencja w wyłamywaniu partii architektonicznych,
8 Patrz ilustracje: D. Krencker, W. Zschietzschmann. Rómische Tempeln in Syrien.
Bd. 1-2. Berlin-Leipzig 1938 - Bd. 1. Tabl. 76, 227; Bd. 2. Tabl. 95. Brama zachodnia w HOsen Soleiman
ma frontony wyginane w dolnych częściach po "Borrominiowsku". Tamże. Bd. 1 s. 102.
Antoni Maśliński
(Helipolis) w Syrii. Podobnie jest ukształtowany adyton świątyni Medjdel Andjar
oraz jej wewnętrzna ściana zachodnia8. Zawartość jest tu jeszcze większa, kolo-
salny porządek, ale mamy tu do czynienia z artykulacją ściany a nie fasady przez
kolosalne /^-kolumny w wielkim porządku. Dolną kondygnację tworzą archiwolty
wsparte na półpilastrach z odcinkami gzymsów powyżej, górną zamykają po-
dobne odcinki gzymsu, z których każdy jest zwieńczony trójkątnym frontonem,
wypełniającym szerokość przęsła. Całość jest zwieńczona pełnym belkowaniem
i gzymsowaniem, wyjątkowo potężnie gierowanym, odpowiednio do grubości 3/4-
kolumn żłobkowanych.
Najdobitniejszym przykładem tej postaci dynamiki barokowej, gdzie przebiega
ruch nawet falujący, jest tolos w Baalbek. Jest to cylindryczna, masywna, lita
rotunda, opasana pteronem korynckich kolumn, stojących od korpusu w znacznej
odległości, o jeden moduł czyli o grubość kolumny. Cokół i zwieńczenie, składa-
jące z pełnego belkowania i gzymsowania, a więc tworzące pełny porządek,
konsekwentnie powyginane od kolumny do kolumny wklęsło i to głęboko (rzut
łuku odcinkowego nieco mniejszy od półkola), narożniki, powstałe ze spotkania
się krzywizn, ścięte czyli fazowane. Naroża powtarzają a raczej kontynuują pełne
belkowanie i gzymsowanie, tak, że każda z sześciu kolumn rotundy mogłaby być
wolno stojącą kolumną-pomnikiem z dodaną na niej statuą, jak np. bizantyńska
kolumna Fokasa na Forum Romanum w Rzymie, czy kolumna z Matką Boską
przed bazyliką S. Maria Maggiore w Rzymie, czy kolumna Zygmunta w Warsza-
wie. Taką samą formę ma gzyms w kształcie łuku nadwieszonego, wieńczący
każdą niszę między kolumnami, zamkniętą półkuliście. Monument jest przenik-
nięty płynnym, sfalowanym ruchem. W architekturze baroku nowożytnego formy
te - o dziwo wręcz identyczne - wprowadził dopiero Borromini w wieży ko-
ścioła S. Andrea delle Fratte, która jest przykładem baroku dojrzałego i póź-
nego.
W charakterze baroku wczesnego, o ile to widać z ruin, jest scenae frons
teatru w Aspendos. Godny uwagi jest tu motyw barokowej dominanty w postaci
dużego trójkątnego frontonu na środku drugiej kondygnacji wśród pary małych
frontonów przerywanych. Środkowy, duży fronton, jak widać ze śladów w postaci
gierowań gzymsu wieńczącego i gzymsu kordonowego, był wsparty na dwóch
parach kolumn, rozsuniętych od środka.
Innym przykładem baroku wczesnego, również w postaci monumentalnej, jest
brama (agora) rynku w Milecie z około 165 r. (Staatliche Museen zu Berlin)
(il. 7). Uderza w niej konsekwencja w wyłamywaniu partii architektonicznych,
8 Patrz ilustracje: D. Krencker, W. Zschietzschmann. Rómische Tempeln in Syrien.
Bd. 1-2. Berlin-Leipzig 1938 - Bd. 1. Tabl. 76, 227; Bd. 2. Tabl. 95. Brama zachodnia w HOsen Soleiman
ma frontony wyginane w dolnych częściach po "Borrominiowsku". Tamże. Bd. 1 s. 102.