DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0051
Rozdział I
STRUKTURALNY OPIS PORZĄDKÓW
Już wstępna analiza rzutów poziomych kościołów grupy lubelskiej ujawnia
znaczny stopień ich regularności w skali ogólnej, przy jednoczesnej trudności
uchwycenia stosunkowo prostej zasady rozmieszczenia detalu, szczególnie we
wnętrzu. Wypływa to z przyjętej przez ich twórcę metody konstruowania planu
na podstawie siatki prętowej (1 pręt — 7,5 łokcia tj. 15 stóp) z zastosowaniem
podziału połówkowego i ćwierciowego podstawowego "oczka", co daje w efekcie
wielkości ułamkowe nawet w odniesieniu do stopy - podstawowej jednostki
miary dla obiektów architektury tej wielkości. Dlatego jest tu konieczne przed-
stawienie zarówno geometrycznej kompozycji różnorakiego wpływu, a nawet
pewnej współzależności tych dwóch "systemów" rozmieszczenia owych kościołów
- wspomnianej siatki prętowej, rządzącej głównymi zwykle zewnętrznymi wymia-
rami świątyni, oraz siatki modularnej znacznie dla nas istotniejszej ze względu
na jej bezpośredni związek z proporcjami porządków użytych w tychże kościo-
łach.
a) Lubartów
Najbardziej bodaj spójny, "czysty", system tego rodzaju powiązań reprezentuje
kościół w Lubartowie, pierwsza w porządku chronologicznym budowla tej grupy
kościołów (il. I). Jego całkowita długość (3710 cm bez pilastrów, 3740 cm z pi-
lastrami) wynosi 8,5 pręta. Wartość ta wyrażona w łokciach wynosi 63,75 i dwa-
kroć więcej stóp (127,5). W przeliczeniu na współczesny system metryczny otrzy-
mujemy długość 1 pręta równą 440 cm, zatem 1 łokieć odpowiada tu w przybli-
żeniu 58,7 cm, stopa - 29,3 cm, co zgodne jest niemal w pełni z wymiarem sto-
py i łokcia krakowskiego (lub koronnego)1. Jednocześnie całość została podzie-
lona na dwie zasadnicze części — korpus i prezbiterium (wraz z parą bocznych
pomieszczeń), co wyraźnie wyróżniono w samym rzucie, a także i w bryle i to
zarówno w zgodzie z przyjętą siatką - na korpus przypada 5,5 pręta (2420 cm
1 Zob. J. Szymański. Nauki pomocnicze historii Wyd. 4. Warszawa 1983 s. 168; J. S t a m m.
Staropolskie miary. Cz. 1. Warszawa 1938 s. 19.
STRUKTURALNY OPIS PORZĄDKÓW
Już wstępna analiza rzutów poziomych kościołów grupy lubelskiej ujawnia
znaczny stopień ich regularności w skali ogólnej, przy jednoczesnej trudności
uchwycenia stosunkowo prostej zasady rozmieszczenia detalu, szczególnie we
wnętrzu. Wypływa to z przyjętej przez ich twórcę metody konstruowania planu
na podstawie siatki prętowej (1 pręt — 7,5 łokcia tj. 15 stóp) z zastosowaniem
podziału połówkowego i ćwierciowego podstawowego "oczka", co daje w efekcie
wielkości ułamkowe nawet w odniesieniu do stopy - podstawowej jednostki
miary dla obiektów architektury tej wielkości. Dlatego jest tu konieczne przed-
stawienie zarówno geometrycznej kompozycji różnorakiego wpływu, a nawet
pewnej współzależności tych dwóch "systemów" rozmieszczenia owych kościołów
- wspomnianej siatki prętowej, rządzącej głównymi zwykle zewnętrznymi wymia-
rami świątyni, oraz siatki modularnej znacznie dla nas istotniejszej ze względu
na jej bezpośredni związek z proporcjami porządków użytych w tychże kościo-
łach.
a) Lubartów
Najbardziej bodaj spójny, "czysty", system tego rodzaju powiązań reprezentuje
kościół w Lubartowie, pierwsza w porządku chronologicznym budowla tej grupy
kościołów (il. I). Jego całkowita długość (3710 cm bez pilastrów, 3740 cm z pi-
lastrami) wynosi 8,5 pręta. Wartość ta wyrażona w łokciach wynosi 63,75 i dwa-
kroć więcej stóp (127,5). W przeliczeniu na współczesny system metryczny otrzy-
mujemy długość 1 pręta równą 440 cm, zatem 1 łokieć odpowiada tu w przybli-
żeniu 58,7 cm, stopa - 29,3 cm, co zgodne jest niemal w pełni z wymiarem sto-
py i łokcia krakowskiego (lub koronnego)1. Jednocześnie całość została podzie-
lona na dwie zasadnicze części — korpus i prezbiterium (wraz z parą bocznych
pomieszczeń), co wyraźnie wyróżniono w samym rzucie, a także i w bryle i to
zarówno w zgodzie z przyjętą siatką - na korpus przypada 5,5 pręta (2420 cm
1 Zob. J. Szymański. Nauki pomocnicze historii Wyd. 4. Warszawa 1983 s. 168; J. S t a m m.
Staropolskie miary. Cz. 1. Warszawa 1938 s. 19.