DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.43488#0061
Porządki architektoniczne w późnobarokowych kościołach Lubelszczyzny
55
"wtórną" jest tu edikulowy szczyt z szerokim spływem, wieńczący wysoki quasi-
tambur nawy, którego pilastrowa artykulacja również stanowi tło fasady właści-
wej. Jest ona dwukondygnacyjna i dwuporządkowa (2390 cm bez wliczania gru-
bości pilastrów na bokach wież), daje się podzielić na 60 równych części (modu-
łów) mierzących po ok. 40 cm. - połowa szerokości pilastrów wież. Mimo zbli-
żonego modusu rozczłonkowania swych części w kondygnacji dolnej dzięki za-
chowaniu jednakowej wysokości wszystkich pilastrów oraz jednoczącemu efekto-
wi ciągłego niemal17 belkowania z gzymsem, to po wnikliwszym zbadaniu ujaw-
nia się ona na dwa główne "plany" pomiarowe - na "plan" wież, w którym rzą-
dzi mniejszy, przytoczony moduł wynoszący ok. 40 cm (połowa szerokości 4 pi-
lastrów obu wież), oraz "plan" środkowej partii sześciopilastrowej, o zwiększo-
nym nieco module do wartości ok. 44,5 cm18. Dodatkowym czynnikiem wy-
odrębniającym oba "plany" jest lekkie zryzalitowanie części środkowej, zakoń-
czonej zaokrąglonymi półpilastrami, stosowanie tamże pełnych zdwojonych pi-
lastrów oraz opatrzenie wierzchnich pilastrów filungami19, gdy powierzchnia
pilastrów wież pozostaje gładka, ich półpilastry w tle przylegają właściwie
jedynie od wewnętrznej strony tych par20. Ta gładkość oraz mniejszy moduł
jest cechą wspólną dla wszystkich pilastrów i pseudopilastrów pozostałych
elewacji.
Dolne partie wież charakteryzują się wypukłością pól interkolumnium21.
Podział wież w kierunku poziomym za pomocą sieci modularnej przedstawia
poniższe zestawienie: całkowita szer. wież - 13 mod. (1 mod. — 40 cm), w tym
ćwierćpilastrowe naroża — (2x) x/2 mod., pilastry skrajne - (2x) 2 mod., wewn.
półpilastry - (2x) 1 mod., szer. interkolumnium - 6 mod.
Bardziej skomplikowany układ przyjęto dla partii środkowej, wynik udramaty-
zowanej koncepcji, polegający na stopniowym rozrzedzaniu podpór ku środkowi,
by wewnętrzna para zdwojonych pilastrów uzyskała rozstaw równy niemal szero-
kości otworu wejścia (6 mod.) Szerokość całkowita części środkowej - 32 mod.
(1 mod. - ok. 45 cm); szer. zdwojonych pilastrów skrajnych — 3^ mod., w tym
pilastrów narożnych (zaokrąglonych) - ok. 1 mod., pilastrów głównych ok. -
2 mod.; szer. zdwojonych pilastrów wewn. — 3/^ mod., w tym półpilastrów -
17 Jest ono przerwane nad środkowym interkolumnium przy zachowaniu ciągłości gzymsowania.
18 Odpowiada to, jak już wiadomo, stopie dziesiętnej. W ten sposób oba moduły "nakładają" się, całą
szerokość fasady daje się zatem podzielić na 60 "mniejszych" modułów bądź też 54 "większych".
19 Przyjmuję, iż para środkowych pilastrów, zasłoniętych niemal portalem, również należy do filungo-
wych, jakkolwiek stwierdzić tego niepodobna.
Wynik kompozycji zamykającej wieże "mocnym" akcentem pełnego pilastra, analogicznie do układu
ich górnej kondygnacji z narożnymi kolumienkami.
21 Trzy widoczne odcinki ścian stanowią fragmenty walca wpisanego w prostopadłościan wyznaczony
wiązkami narożnych pilastrów. Por. il. I. (2x) oznacza jednocześnie zsumowanie modułów analogicznych
elementów obu połówek elewacji.
55
"wtórną" jest tu edikulowy szczyt z szerokim spływem, wieńczący wysoki quasi-
tambur nawy, którego pilastrowa artykulacja również stanowi tło fasady właści-
wej. Jest ona dwukondygnacyjna i dwuporządkowa (2390 cm bez wliczania gru-
bości pilastrów na bokach wież), daje się podzielić na 60 równych części (modu-
łów) mierzących po ok. 40 cm. - połowa szerokości pilastrów wież. Mimo zbli-
żonego modusu rozczłonkowania swych części w kondygnacji dolnej dzięki za-
chowaniu jednakowej wysokości wszystkich pilastrów oraz jednoczącemu efekto-
wi ciągłego niemal17 belkowania z gzymsem, to po wnikliwszym zbadaniu ujaw-
nia się ona na dwa główne "plany" pomiarowe - na "plan" wież, w którym rzą-
dzi mniejszy, przytoczony moduł wynoszący ok. 40 cm (połowa szerokości 4 pi-
lastrów obu wież), oraz "plan" środkowej partii sześciopilastrowej, o zwiększo-
nym nieco module do wartości ok. 44,5 cm18. Dodatkowym czynnikiem wy-
odrębniającym oba "plany" jest lekkie zryzalitowanie części środkowej, zakoń-
czonej zaokrąglonymi półpilastrami, stosowanie tamże pełnych zdwojonych pi-
lastrów oraz opatrzenie wierzchnich pilastrów filungami19, gdy powierzchnia
pilastrów wież pozostaje gładka, ich półpilastry w tle przylegają właściwie
jedynie od wewnętrznej strony tych par20. Ta gładkość oraz mniejszy moduł
jest cechą wspólną dla wszystkich pilastrów i pseudopilastrów pozostałych
elewacji.
Dolne partie wież charakteryzują się wypukłością pól interkolumnium21.
Podział wież w kierunku poziomym za pomocą sieci modularnej przedstawia
poniższe zestawienie: całkowita szer. wież - 13 mod. (1 mod. — 40 cm), w tym
ćwierćpilastrowe naroża — (2x) x/2 mod., pilastry skrajne - (2x) 2 mod., wewn.
półpilastry - (2x) 1 mod., szer. interkolumnium - 6 mod.
Bardziej skomplikowany układ przyjęto dla partii środkowej, wynik udramaty-
zowanej koncepcji, polegający na stopniowym rozrzedzaniu podpór ku środkowi,
by wewnętrzna para zdwojonych pilastrów uzyskała rozstaw równy niemal szero-
kości otworu wejścia (6 mod.) Szerokość całkowita części środkowej - 32 mod.
(1 mod. - ok. 45 cm); szer. zdwojonych pilastrów skrajnych — 3^ mod., w tym
pilastrów narożnych (zaokrąglonych) - ok. 1 mod., pilastrów głównych ok. -
2 mod.; szer. zdwojonych pilastrów wewn. — 3/^ mod., w tym półpilastrów -
17 Jest ono przerwane nad środkowym interkolumnium przy zachowaniu ciągłości gzymsowania.
18 Odpowiada to, jak już wiadomo, stopie dziesiętnej. W ten sposób oba moduły "nakładają" się, całą
szerokość fasady daje się zatem podzielić na 60 "mniejszych" modułów bądź też 54 "większych".
19 Przyjmuję, iż para środkowych pilastrów, zasłoniętych niemal portalem, również należy do filungo-
wych, jakkolwiek stwierdzić tego niepodobna.
Wynik kompozycji zamykającej wieże "mocnym" akcentem pełnego pilastra, analogicznie do układu
ich górnej kondygnacji z narożnymi kolumienkami.
21 Trzy widoczne odcinki ścian stanowią fragmenty walca wpisanego w prostopadłościan wyznaczony
wiązkami narożnych pilastrów. Por. il. I. (2x) oznacza jednocześnie zsumowanie modułów analogicznych
elementów obu połówek elewacji.